Του Σάιμον Λιούις*
Αυτό το καλοκαίρι η κλιματική αλλαγή έγινε για πολλούς κάτι πραγματικό. Το μέλλον μοιάζει βίαιο και επικίνδυνο. Και τώρα μια νέα επιστημονική έκθεση υποστηρίζει ότι ακόμη και περιορισμένες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μπορεί στο μέλλον να προκαλούν σειρά καταστροφικών γεγονότων. Ο πολιτισμός όπως τον ξέρουμε δεν πρόκειται να επιβιώσει.
Πώς πρέπει να αντιμετωπίσουμε τέτοιες ειδήσεις;
Ως ένας επιστήμονας που πραγματοποιεί έρευνες σε αυτό το πεδίο, θα πρέπει να διευκρινίσω μερικούς τίτλους. Ένας συνήθης τρόπος να μιλάμε για την κλιματική αλλαγή είναι να λέμε ότι όσο μικρότερες είναι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στο μέλλον τόσο λιγότερο θα θερμαίνεται η ατμόσφαιρα. Αυτό είναι σωστό, αλλά, όπως μας υπενθυμίζουν οι καύσωνες και οι εκθέσεις για τη «φάση συνθηκών θερμοκηπίου», οι αλλαγές του κλίματος δεν θα είναι ομαλές και βαθμιαίες. Μπορεί να υπάρξουν απότομες αλλαγές και επικίνδυνες εκπλήξεις. Αλλά μια μη αναστρέψιμη σειρά καταστροφών δεν είναι κάτι αναμενόμενο.
Ακόμη και χωρίς τη «φάση του θερμοκηπίου», όμως, ο μετασχηματισμός της Γης αυτόν τον αιώνα είναι βέβαιος. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να μειωθούν ταχύτατα στο μηδέν, ύστερα από δεκαετίες αυξήσεων όμως μένουν πλέον, στην καλύτερη περίπτωση, στάσιμες.
Την ίδια στιγμή οι επενδύσεις για την εξόρυξη νέων ορυκτών καυσίμων συνεχίζονται, όπως δείχνει και η σκανδαλώδης απόφαση που έλαβε τον περασμένο μήνα η βρετανική κυβέρνηση να επιτρέψει την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου (fracking). Οι θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί κατά ένα βαθμό σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα και αναμένεται να αυξηθούν κατά 2 ή 3 ακόμη βαθμούς. Μπορεί ο πολιτισμός να αντέξει αυτή τη θέρμανση;
Οι πρόσφυγες της κλιματικής αλλαγής
Η ειλικρινής απάντηση είναι ότι κανείς δεν ξέρει. H Ευρώπη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ούτε μια περιορισμένη μετανάστευση και το φαινόμενο είναι βέβαιο ότι θα ενταθεί καθώς η ίδια η μετανάστευση αποτελεί μια προσαρμογή στην ταχεία κλιματική αλλαγή.
Πώς θα αντιδράσουν οι ψυχρότερες και πλουσιότερες περιοχές του κόσμου στους δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους που θα φεύγουν από τις θερμότερες και φτωχότερες περιοχές; Αν προσθέσουμε στο μείγμα τα στάσιμα εισοδήματα των περισσότερων κατοίκων της Δύσης και τις αυξήσεις των τιμών των τροφίμων λόγω της ξηρασίας, έχουμε μια συνταγή γενικευμένης αναταραχής.
Και είναι εύκολο μετά να συνδυάσουμε αυτή την κρίση με τις κραυγές των νέων λαϊκιστών της Ακροδεξιάς. Οι «λύσεις» που προτείνουν όμως οι τελευταίοι κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση από τη διεθνή συνεργασία που απαιτείται για τη συνέχιση της σταθερής παροχής τροφίμων, την ανθρώπινη διαχείριση της μετανάστευσης και τη σοβαρή μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Αν κάνουμε πάντως ένα βήμα πίσω από τα σενάρια της καταστροφής, θα διαπιστώσουμε ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τις ίδιες πάντα τρεις επιλογές για την κλιματική αλλαγή: να μειώσουμε τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου (δράση), να κάνουμε τις αλλαγές που χρειάζονται ώστε να περιορίσουμε τις συνέπειες των νέων συνθηκών που δημιουργούμε (προσαρμογή) ή να υποστούμε τις συνέπειες της άρνησής μας να δράσουμε και να προσαρμοστούμε.
Οι συμβουλές αυτές είναι οι ίδιες εδώ και δεκαετίες. Παρά ταύτα, οι μειώσεις είναι μικρές, η προσαρμογή ελάχιστη και ο πόνος μεγάλος. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή η μεν διάγνωση του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής είναι επιστημονική, η δε απάντηση σε αυτή τη διάγνωση δεν είναι. Η επίλυση της κλιματικής αλλαγής είναι θέμα ισχύος, χρήματος και πολιτικής βούλησης.
Πολιτικό ζήτημα
Αυτό σημαίνει ότι το θέμα της κλιματικής αλλαγής πρέπει να μπει στο επίκεντρο των συζητήσεων. Οι πολιτικοί πρέπει να πιεστούν ώστε να προωθήσουν σχετικούς νόμους. Το μέλλον ανήκει σ' εμάς αν δράσουμε συλλογικά και λάβουμε μέρος στα κοινά. Όπως έλεγε ο Αντόνιο Γκράμσι, «είμαι απαισιόδοξος λόγω της ευφυΐας, αλλά αισιόδοξος λόγω της βούλησης». Με άλλα λόγια, μπορούμε να δούμε την πολιτική ως μια μάχη ανάμεσα σε ένα μέλλον που θα διαμορφώνεται από τον φόβο και σε ένα μέλλον που θα διαμορφώνεται από την ελπίδα.
* Ο Σάιμον Λιούις είναι καθηγητής της επιστήμης των παγκόσμιων αλλαγών στο University College London και στο University of Leeds
