Την ανάγκη να συνδεθεί η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) μετά το 2020 με την κάλυψη των τοπικών - περιφερειακών αναγκών και των ιδιαιτεροτήτων των κρατών - μελών, σε σχέση με τις τάσεις και τις προοπτικές του γεωργικού τομέα, αναδεικνύει έρευνα του Ευρωκοινοβουλίου για την απασχόληση στη αγροτική παραγωγή.
Η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα, που λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό σε επίπεδο οικογένειας (εργαζόμενοι - μέλη οικογένειας), συρρικνώνεται διαρκώς με το πέρασμα του χρόνου, τάση που θα συνεχιστεί, με τη “διαφυγή” των νέων προς άλλους πιο προσοδοφόρους τομείς και τη μακρά παραμονή των γηραιότερων, λόγω έλλειψης κινήτρων συνταξιοδότησης, ανάγοντας σε κρίσιμο παράγοντα την ηλικιακή ανανέωση του τομέα και τη σύνδεσή του και με κοινωνικές πολιτικές.
Όπως προκύπτει από την τελευταία έρευνα που πραγματοποιήθηκε για την Επιτροπή Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (AGRI Committee), σχετικά με την απασχόληση στον πρωτογενή τομέα (The EU farming employment: current challenges and future prospects, European Parliament) από το αρμόδιο Τμήμα (Policy Department for Structural and Cohesion Policies), γενικά η γεωργική απασχόληση στην Ε.Ε. σταθερά βαίνει μειούμενη εδώ και δεκαετίες. Συγκεκριμένα, έχει “πέσει” από 13,1 εκατ AWU (Ετήσιες Μονάδες Εργασίας) το 2003 σε 9,1 εκατ AWU το 2018, στην Ε.Ε. των 27, που αντιστοιχεί σε μια εντυπωσιακή μείωση της τάξης του 30% την τελευταία δεκαπενταετία.
Βέβαια, ο αγροτικός τομέας παραμένει σημαντικός ως προς τον αριθμό των ανθρώπων που απασχολούνται σε αυτόν σε επίπεδο Ε.Ε. καθώς φτάνει σε περίπου 9,7 εκατ. εργαζόμενους, που αντιστοιχούν σε περίπου 4% της συνολικής απασχόλησης στην Ε.Ε. το 2016 (Eurostat 2018).
Πάντως, την περίοδο 2007-2017 περίπου 2,5 εκατ εργαζόμενοι εγκατέλειψαν τον αγροτικό τομέα, με αποτέλεσμα τη συνολική μείωση στον αριθμό των εργαζομένων στον τομέα από 11,5 εκατ. το 2007 σε 9 εκατ. το 2017. Σύμφωνα δε με μελέτη της Κομισιόν (2018), προβλέπεται ότι η απασχόληση στη γεωργία θα μειώνεται ετησίως κατά 2% έως το 2030, χρονιά κατά την οποία ο αριθμός των εργαζομένων αναμένεται να έχει περιοριστεί σε 7,7 εκατ. άτομα.
Από την έρευνα του Ευρωκοινοβουλίου προκύπτει ότι οι “οικογενειακοί εργαζόμενοι” εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία της αγροτικής απασχόλησης στην Ευρώπη, παρέχοντας έναν ορισμένο βαθμό ευελιξίας (σε όρους μοντέλων εργασίας και πολλαπλής δραστηριότητας) στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Το 83% απασχολείται με μερική εργασία ή έχει την αγροτική δραστηριότητα ως δεύτερη επαγγελματική δραστηριότητα. Το δε μερίδιο των ξένων εργαζομένων στον ευρωπαϊκό αγροτικό τομέα παραμένει γενικά χαμηλό, με 1,6% των εργαζομένων από χώρες της Ε.Ε. και 2,7% των εργαζομένων από τρίτες χώρες, ενώ αυξάνεται η προσωρινή - εποχιακή απασχόληση.
Δομική αλλαγή
Ταυτόχρονα, ο αριθμός των μικρού και μεσαίου μεγέθους αγροτικών εκμεταλλεύσεων έχει περιοριστεί, ενώ ο αριθμός των μεγάλων εκμεταλλεύσεων (πάνω από 100 εκτάρια) έχει αυξηθεί, αναδεικνύοντας μια ενοποίηση στον αγροτικό τομέα.
Όπως προκύπτει, η δομική αλλαγή που συντελείται στον αγροτικό τομέα βρίσκεται στην κατεύθυνση μιας συγκέντρωσης της αγροτικής δραστηριότητας στην Ε.Ε. σε έναν όλο και μικρότερο αριθμό μεγάλου μεγέθους αγροτικών εκμεταλλεύσεων, έντασης κεφαλαίου.
Αυτή καθαυτή η δομική αλλαγή, ωστόσο, μπορεί να προκαλείται από διάφορους παράγοντες και κυρίως από:
- την τεχνολογική πρόοδο / καινοτομία που βελτιώνει την παραγωγικότητα,
- τη μετάβαση των κρατών - μελών στο πλαίσιο της Ε.Ε.,
- το εισοδηματικό χάσμα μεταξύ εναλλακτικών οικονομικών τομέων - με πιο ελκυστικούς τομείς (καλύτερα αμειβόμενους) αυτούς της βιομηχανίας και των υπηρεσιών,
- την ηλικία και την εκπαίδευση (οι νέοι και τα άτομα υψηλότερου εκπαιδευτικού επιπέδου είναι πιθανότερο να απασχοληθούν σε μη αγροτικούς τομείς και συγκεκριμένα στις υπηρεσίες),
- τις ανισότητες μεταξύ των φύλων (οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να απασχοληθούν στον αγροτικό τομέα σε σχέση με τους άντρες).
Ο ρόλος της ΚΑΠ μετά το 2020
Στη μελέτη γίνεται σαφές ότι ο αντίκτυπος της ΚΑΠ στις αγροτικές θέσεις εργασίας είναι ανάμεικτος, καθώς τα σχήματα και τα μέτρα που έχουν προκύψει μέσω των δύο πυλώνων της (των άμεσων ενισχύσεων και των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης, αντίστοιχα) παρήγαγαν διαφορετικά και σε κάποιες περιπτώσεις τα αντίθετα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα στη γεωργική απασχόληση, ανάλογα και με τη φύση και την κλίμακα των επενδύσεων, τη χρήση των πληρωμών από τους αγρότες, τα αγροτικά συστήματα σε συνδυασμό με άλλες επιδράσεις, όπως οι συνεργατικές ή ανταγωνιστικές κλαδικές, δημοσιονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές πολιτικές που προέκυψαν από διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης.
Επομένως, αναφέρεται στην έρευνα του Ευρωκοινοβουλίου, η νέα προγραμματική περίοδος και ιδιαίτερα τα μοντέλα για τους δύο πυλώνες που θα προκριθούν αναμένεται να αποτελέσουν το κλειδί για τη στήριξη ενός αγροτικού τομέα που θα συρρικνώνεται διαρκώς τα επόμενα χρόνια.
Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνεται η επόμενη ΚΑΠ (2021-2027) να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στα εξής ζητήματα:
- Αύξηση των προσπαθειών να κρατηθούν οι νέες γενιές στον τομέα και ενθάρρυνση της εισαγωγής νέων, προκειμένου να αναλάβουν ή να δημιουργήσουν αγροτικές επιχειρήσεις.
- Βελτίωση της ποιότητας της απασχόλησης στην ύπαιθρο με την επένδυση στη διαφοροποίηση (πολλαπλές δραστηριότητες όπως η μικρής κλίμακας εμπορία / μεταποίηση, ο αγροτουρισμός, οι ΑΠΕ κ.ά.) και στην προστιθέμενη αξία της γεωργικής δραστηριότητας, σε συμφωνία με τις στρατηγικές του “πρασινίσματος” και της αειφορίας.
- Προσαρμογή της στήριξης της ανάπτυξης της υπαίθρου στις ανάγκες και στις προοπτικές των περιοχών / χωρών, με επικέντρωση κυρίως στις αγροτικές αξίες και στον αγροτικό ιστό.
- Παροχή περισσότερης ευελιξίας για την προσαρμογή με περισσότερη ακρίβεια του πρώτου πυλώνα της ΚΑΠ (άμεσες ενισχύσεις), ώστε να καλύπτει τις περιφερειακές ανάγκες και συγκεκριμένα να τονώσει περισσότερο την αγροτική παραγωγή και να δώσει κίνητρα στους μεγαλύτερους αγρότες να συνταξιοδοτηθούν παραδίδοντας τις εκμεταλλεύσεις και τη γη τους σε νεότερους.
- Εξορθολογισμός των δύο πυλώνων της ΚΑΠ σε τοπικό επίπεδο, ώστε να επιτευχθεί κοινό όραμα και καθαροί στόχοι σε σχέση με τη γεωργική απασχόληση.
- Καλύτερη ενσωμάτωση και συντονισμός των στόχων και εργαλείων της ΚΑΠ με τις κοινωνικές πολιτικές της Ε.Ε. και των άλλων ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων, ιδιαίτερα όσον αφορά το εργατικό δυναμικό που προέρχεται από μετανάστες - μια πιθανή λύση στην απερήμωση της υπαίθρου.
