Επιμέλεια: Γιάννης Κυπαρισσιάδης
Από τις 8 Δεκεμβρίου 2018, δεκάδες χιλιάδες Σέρβοι διαμαρτύρονται κάθε Σαββατοκύριακο ενάντια στο καθεστώς του Αλεξάνταρ Βούτσιτς. Στην Αλβανία, οι φοιτητές κάνουν να τρέμει η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση του Έντι Ράμα, ενώ θυμός επικρατεί στην Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν. Πέρα από τις εθνικές διαφορές, οι πληθυσμοί της Κεντρικής Ευρώπης κινητοποιούνται ενάντια στις ίδιες πολιτικές.
Των Jean-Arnauld Dérens και Simon Rico*
Για ακόμη μια φορά η Σερβία ζει μια άνοιξη μέσα στον χειμώνα. Όπως και το 1996-1997, όταν δεκάδες χιλιάδες πολίτες είχαν διαδηλώσει ενάντια στο καθεστώς του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, οι πορείες των διαδηλωτών οργώνουν κάθε Σάββατο τους δρόμους του Βελιγραδίου. Η αμφισβήτηση της αυταρχικής και αντικοινωνικής πολιτικής του Προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς, που έκανε την εμφάνισή της στις 8 Δεκεμβρίου 2018, τώρα εξαπλώνεται σε όλες τις πόλεις της χώρας. Στο Βελιγράδι, η μακριά σειρά ανθρώπων κάνει στάση μπροστά στο κτήριο που στεγάζει την έδρα της Ραδιοτηλεόρασης Σερβίας (RTS), σύμβολο του ελέγχου της κυβέρνησης στα μέσα ενημέρωσης. Μεταξύ των απαιτήσεων που έχουν συσπειρώσει τον κόσμο σε αυτό το κίνημα: «να εμφανιστούν για πέντε λεπτά στο δελτίο ειδήσεων της RTS»... Οι διαδηλωτές απαιτούν επίσης την αλήθεια σχετικά με τον φόνο του Σέρβου πολιτικού της αντιπολίτευσης στο Κόσοβο Όλιβερ Ιβάνοβιτς, που δολοφονήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2018, ή, ακόμη, την παραίτηση του υπουργού Εσωτερικών.
«Επί τριάντα χρόνια, οι πολίτες της Σερβίας είναι αναγκασμένοι να βγαίνουν στους δρόμους για να απαιτήσουν ελευθερία και δικαιοσύνη. Αυτό το κίνημα είναι η τελευταία ευκαιρία μας, ειδάλλως η χώρα θα εξαφανιστεί» έλεγε βάλλοντας προς πάσα κατεύθυνση, στα τέλη Ιανουαρίου, ο Μπράνισλαβ Τριφούνοβιτς. Ο ηθοποιός προσφωνεί το πλήθος στο ξεκίνημα κάθε πορείας διαμαρτυρίας στο Βελιγράδι, προσθέτοντας μια αυστηρή προειδοποίηση προς τους αρχηγούς των -διασπασμένων- κομμάτων της τρέχουσας κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης, οι οποίοι, επιπλέον, κρατούν χαμηλό προφίλ. «Οι άνθρωποι απορρίπτουν όλα τα κόμματα που έχουν κυβερνήσει και τα βαρύνουν υποθέσεις διαφθοράς» αναγνωρίζει ο Μπόρκο Στεφάνοβιτς, ο ηγέτης του κόμματος Η Αριστερά της Σερβίας (Levica Srbije), εναντίον του οποίου η επίθεση με σιδηρολοστούς, στις 23 Νοεμβρίου, αποτέλεσε τον πυροκροτητή του κινήματος.
Η απόρριψη έχει μεγαλύτερη προϊστορία: τα διάφορα σχήματα της «δημοκρατικής» αντιπολίτευσης, που ήταν στην κυβέρνηση τη δεκαετία του 2000, ακολούθησαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές, παρόμοιες με εκείνες που ακολουθεί σήμερα ο Βούτσιτς. Το προερχόμενο από τη ρατσιστική και πολεμοκάπηλη Ακροδεξιά νέο αφεντικό του Βελιγραδίου, αφού για μια δεκαετία έγινε υμνητής της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ελέγχει τη χώρα στηριζόμενο σε έναν στενό κύκλο πρόθυμων συνεργατών και προστατευόμενων. Απαλλαγμένοι από κάθε ιδεολογική αναφορά και με τον πόθο του γρήγορου πλουτισμού, οι τοποτηρητές του αφαίμαξαν τη χώρα, επωφελούμενοι από την καταστολή και από το πελατειακό κράτος.
«Αυτό το κίνημα απομακρύνει τον φόβο. Στη Σερβία, οι άνθρωπου φοβούνται πως θα χάσουν τη δουλειά τους εάν επικρίνουν το καθεστώς... Είναι αυτές ακριβώς οι ασφυκτικές συνθήκες που έχουν αρχίσει να ραγίζουν» εκτιμά η δημοσιογράφος Γιοβάνα Γκλιγκορίεβιτς από το εβδομαδιαίο περιοδικό «Vreme», ένα από τα τελευταία έντυπα της αντιπολίτευσης. «Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν και γνωρίζουν καλά πώς διοικεί τη Σερβία ο Βούτσιτς. εξακολουθούν να πιστεύουν πως είναι ο μόνος που είναι σε θέση να εγγυηθεί τη σταθερότητα της χώρας και της περιοχής. Καταλάβαμε ότι δεν μπορούμε να υπολογίζουμε στη στήριξή τους.» Από αυτήν την άποψη, η κατάσταση δεν διαφέρει και πολύ από εκείνη που κυριαρχούσε το 1996: τότε, λίγο μόλις μετά την υπογραφή των συμφωνιών ειρήνης του Ντέιτον, οι οποίες είχαν θέσει τέλος στον πόλεμο στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, ο Μιλόσεβιτς έχαιρε της υποστήριξης των Δυτικών. Οι οποίοι περιμένουν από τον Βούτσιτς να λύσει το ζήτημα του Κοσόβου συνάπτοντας μια «ιστορική» συμφωνία με τον ομόλογό του στην Πρίστινα Χασίμ Θάτσι. Ο αρχηγός του σερβικού κράτους είναι άσος στην τέχνη τού να τους δυσκολεύει το παιχνίδι, επιδεικνύοντας την εγγύτητά του με τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, τον οποίον υποδέχτηκε με μεγάλη επισημότητα στα μέσα Ιανουαρίου. Δυνάμωσε τη νεοφιλελεύθερη στροφή της σερβικής οικονομίας, προπάντων «ξηλώνοντας» τον εργατικό κώδικα μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του, το 2012, ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης.
«Θέλουμε να ζήσουμε σε μια κανονική χώρα. Σήμερα όλος ο κόσμος εξορίζεται επειδή είναι αδύνατον να βρει μια δουλειά ή να ξεκινήσει μια επιχείρηση χωρίς την 'έγκριση' του Προοδευτικού Κόμματος» μας εξηγεί ένας φοιτητής από το Βελιγράδι, με το κίτρινο γιλέκο της υπηρεσίας δημόσιας τάξης στους ώμους. Όπως όλες οι βαλκανικές χώρες, η Σερβία γνωρίζει ένα νέο κύμα μετανάστευσης, που παίρνει τη μορφή μαζικής εξόδου.1 Εντούτοις, η κυβέρνηση της πρωθυπουργού Άνα Μπρνάμπιτς δεν σταματά να κομπάζει για υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και για καθαρή δημιουργία θέσεων εργασίας. Τα αποτελέσματα αυτά, όμως, επιτεύχθηκαν αποκλειστικά με τη βοήθεια κρατικών ενισχύσεων στις ξένες επιχειρήσεις, που παίρνουν αυτές τις πριμοδοτήσεις πριν πετάξουν για άλλους ουρανούς. Τελευταίο πρόσφατο παράδειγμα: η νοτιοκορεάτικη εταιρεία κατασκευής ηλεκτρικών καλωδίων Yura, η οποία μετεγκατέστησε ένα τμήμα της παραγωγής της στην Αλβανία, αφού εισέπραξε 7.000 ευρώ σε άμεσες ενισχύσεις για κάθε δημιουργία θέσης εργασίας στο εργοστάσιό της στο Λέσκοβατς...2 Σε αυτά τα χειρωνακτικά εργαστήρια που πολλαπλασιάζονται στα Βαλκάνια το εργατικό δίκαιο είναι γενικά άγνωστο, η ελαστικότητα συστηματική και τα πραγματικά εισοδήματα με δυσκολία ξεπερνούν τα 200 με 300 ευρώ μηνιαία.
Τον Δεκέμβριο, η Αλβανία γνώρισε τις σημαντικότερες φοιτητικές διαδηλώσεις από την πτώση του κομμουνισμού. Η αύξηση των διδάκτρων, η σταγόνα που έκανε να ξεχειλίσει το ποτήρι, είναι η απόρροια ενός νόμου -ο οποίος υιοθετήθηκε την προηγούμενη χρονιά από τη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση του Έντι Ράμα και χαιρετίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση- που προβλέπει το άνοιγμα των πανεπιστημίων στον ανταγωνισμό όπως και το άνοιγμά τους στην αγορά. Όταν έρχεται στην εξουσία, το 2013, ο Ράμα γνωρίζει μόνο μία συνταγή για τον «εκσυγχρονισμό» της Αλβανίας: αυτήν της σύμπραξης δημόσιου - ιδιωτικού τομέα, πηγή γρήγορου πλουτισμού για έναν κύκλο επιχειρηματιών προσκείμενων στο Σοσιαλιστικό Κόμμα (PS).
Ο θυμός των φοιτητών σκόπιμα στοχοθέτησε αυτήν την παρέκκλιση, απορρίπτοντας ομόφωνα τα δύο αλληλοδιαδεχόμενα στην εξουσία κόμματα από την πτώση του σταλινικού κομμουνιστικού καθεστώτος, το 1991, το PS και τον δεξιό «αδελφό-εχθρό» του, το Δημοκρατικό Κόμμα (PD). Ύστερα από μια εικοσιπενταετία διασυρμού οποιουδήποτε θέματος αφορούσε τον δημόσιο τομέα, την ίδια στιγμή που ο ιδιωτικός τομέας στολιζόταν με όλες τις αρετές, πολλοί παρατηρητές είδαν να αναδύεται από το φοιτητικό κίνημα μια «μετα-μεταβατική» γενιά. Ο Ράμα αναγκάστηκε να οπισθοχωρήσει, ενδίδοντας σε πολλές από τις απαιτήσεις των φοιτητών και αποπέμποντας τη μισή κυβέρνησή του στις 28 Δεκεμβρίου 2018. Ενώ η Αλβανία συνεχίζει να βλέπει να φεύγουν οι ζωντανές δυνάμεις της -οι Αλβανοί καταλαμβάνουν την πρώτη θέση των αιτούντων άσυλο στη Γαλλία-, οι εξεγερμένοι φοιτητές διεκδικούν τη δυνατότητα να ζήσουν και να εργαστούν στη χώρα τους.
Στη Σερβική Δημοκρατία, το σερβικό ήμισυ μιας Βοσνίας - Ερζεγοβίνης που εξακολουθεί να είναι διχασμένη, χιλιάδες άτομα αψηφούν τακτικά το καθεστώς του Μίλοραντ Ντόντικ3 προκειμένου να ζητήσουν δικαιοσύνη και αλήθεια για τον Ντάβιντ Ντραγκίτσεβιτς, έναν νέο άντρα που δολοφονήθηκε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες τη νύχτα της 17ης προς τη 18η Μαρτίου 2018. Στο τέλος Δεκεμβρίου, οι αρχές απαγόρεψαν όλες τις συναθροίσεις, συνέλαβαν δεκάδες άτομα κι απέστειλαν ειδικές αστυνομικές μονάδες προκειμένου να εκδιώξουν εκείνους που επέμεναν να αφήσουν κεριά στο χιόνι. Υποστηριζόμενος για μεγάλο χρονικό διάστημα από τους Δυτικούς, ο Ντόντικ δεν διστάζει να κατηγορήσει κάθε κριτική εναντίον της κυβέρνησής του ως απόπειρα «αποσταθεροποίησης» της σερβικής οντότητας. Μια στρατηγική που μοιράζονται τα βοσνιακά και τα κροατικά εθνικιστικά κόμματα: όλα συμπράττουν στο να υποθάλπουν καταστάσεις μόνιμων κρίσεων, κάνοντας να κυριαρχήσει ένα κύμα φόβου, το οποίο έχει ως μόνο σκοπό να περιθωριοποιήσει κάθε αμφισβήτηση.
Οι πολίτες σε όλες τις βαλκανικές χώρες έχουν κουραστεί από αυτή την εθνικιστική και φιλοπόλεμη ρητορική. Μετά το «κίνημα των plenum (ολομέλεια)» στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη το 20144 μέχρι την ατελέσφορη «χρωματιστή επανάσταση» στη Βόρεια Μακεδονία το 2016, παντού εκφράζεται η ίδια βαθιά επιθυμία: ο τερματισμός της οικονομικής και κοινωνικής περιθωριοποίησης στην Ευρώπη και η δυνατότητα να ζει κάποιος στη χώρα του με αξιοπρέπεια. Γιατί η φυγή συνεχίζεται. Πολλοί ονειρεύονται να μεταβούν στη Δυτική Ευρώπη, ωστόσο υποχρεώνονται να σταματήσουν στην Ουγγαρία, στη Σλοβακία ή στην Τσεχία, χώρες που εδώ και κάποια χρόνια μετατρέπονται σε κατασκευαστικές περιφέρειες, όπου παρατηρείται αυξανόμενη εμφάνιση εργοστασίων υπεργολαβίας που προσφέρουν στους Δυτικούς βιομήχανους μειωμένους μισθούς και ένα πολύ «ελαστικό» εργατικό δίκαιο (λ. το κείμενο με τίτλο «Ένα συνδικαλιστικό μέτωπο κατά του Βίκτορ Όρμπαν»)... Εύλογα η εξέγερση ενάντια σε αυτές τις πολιτικές θα μπορούσε να εξαπλωθεί σε όλη την περιοχή, οι κάτοικοι της οποίας δεν αντέχουν πλέον να θεωρούνται Ευρωπαίοι δεύτερης κατηγορίας, στο έλεος κάθε είδους εκμετάλλευσης και καταδικασμένοι σε παρακμή.
1 Βλ. Jean - Arnault Dérens και Laurent Geslin, «Η μεταναστευτική έξοδος ερημώνει τα Βαλκάνια», «Le Monde diplomatique», Ιούνιος 2018, https://monde-diplomatique.gr/?p=2916
2 Βλ. Nikola Radić, «Serbie: les Sud-Coréens de Yura (re)délocalisent en Albanie», «Le Courrier des Balkans», 26 Σεπτεμβρίου 2018, www.courrierdesbalkans.fr
3 Πρόεδρος της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας μεταξύ 2010 και 2018, ο Ντόντικ εξελέγη μέλος της συλλογικής προεδρίας της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης τον Οκτώβριο του 2018, εντούτοις παραμένει ο αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος της σερβικής οντότητας, αν και δεν διατηρεί πλέον το βουλευτικό του αξίωμα. (ΣτΕ): Η Βοσνία - Ερζεγοβίνη είναι κράτος αποτελούμενο από δύο οντότητες, την Ομοσπονδία Βοσνίας - Ερζεγοβίνης και τη Σερβική Δημοκρατία. Από το 1998 υπάρχει και η περιοχή του Μπρτσκο, που δεν ανήκει σε καμία οντότητα, αλλά υπάγεται απευθείας στην κεντρική κυβέρνηση.
4 Βλ. Jean - Arnault Dérens, «La Bosnie enfin unie... contre les privatisations», «Le Monde diplomatique», Μάρτιος 2014.
* Ο Jean-Arnauld Dérens και ο Simon Rico είναι δημοσιογράφοι της «Courrier des Balkans»
Συνδικαλιστικό μέτωπο κατά του Βίκτορ Όρμπαν
Του Corentin Léotard*
Στην Ουγγαρία, ο νόμος «ελαστικοποίησης» του χρόνου εργασίας, που τέθηκε σε ισχύ την 1η του περασμένου Ιανουαρίου, προκάλεσε ένα άνευ προηγουμένου κίνημα διαμαρτυρίας και συνδικαλιστική αφύπνιση. Οι οργανώσεις των εργαζομένων, που για πολύ καιρό σχετίζονταν με την εποχή του μονοκομματισμού, πριν το 1989, και αριθμώντας λίγα μέλη (9% των μισθωτών), επανεμφανίζονται στο πολιτικό παιχνίδι. Μια νέα γενιά ηγετών κατάφερε να κινητοποιήσει χιλιάδες ανθρώπους στη Βουδαπέστη ενάντια στην αυταρχική εξουσία του πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν και στον νόμο του «της σκλαβιάς».
Η νέα νομοθεσία δίνει στους εργοδότες τη δυνατότητα να απαιτήσουν από τους εργαζομένους τους, που συχνά υπόκεινται σε ένα καθεστώς σαράντα ωρών εργασίας εβδομαδιαία, έως τετρακόσιες ώρες υπερωριακής εργασίας τον χρόνο - έναντι διακοσίων πενήντα ωρών που ίσχυε ώς τότε και εκατόν σαράντα τεσσάρων ωρών στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Επιπλέον, οι υπερωρίες θα μπορούν να υπολογίζονται σε βάση τριετίας, έναντι του ενός έτους που ίσχυε πριν, ενώ οι πληρωμές γι’ αυτές θα γίνονται μετά την παρέλευσή της. Το σημαντικότερο κεντρικό όργανο της χώρας, η Συνομοσπονδία Συνδικάτων της Ουγγαρίας (Magyar Szakszervezeti Szövetség, MaSZSZ), καταγγέλλει ένα σύστημα που «θα οδηγήσει σε σημαντική επιδείνωση των συνθηκών εργασίας και σε αυξημένο επίπεδο εκμετάλλευσης των εργαζομένων». Κάτι πρωτοφανές από την επιστροφή του Fidesz στην εξουσία, το 2010, σε δεκάδες πόλεις της επαρχίας έλαβαν χώρα συγκεντρώσεις μερικών εκατοντάδων ατόμων, πάντα με το σύνθημα «Δεν θα γίνουμε σκλάβοι!»
Ενώ παρουσιάζεται ως υπερασπιστής του λαού ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό και στοχοποιώντας την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή την Παγκόσμια Τράπεζα, ο Όρμπαν έσπευσε να ξαναγράψει τον κώδικα εργασίας με σκοπό να αποδυναμώσει τα εργασιακά δικαιώματα και να περιθωριοποιήσει τα συνδικάτα. Διατείνεται πως «αίρει τα ανόητα διοικητικά εμπόδια» για εκείνους που επιθυμούν «να εργάζονται περισσότερο για να κερδίζουν περισσότερα», σύμφωνα με το τροπάριο του πρώην Γάλλου Προέδρου Νικολά Σαρκοζί. Ο τελευταίος, μάλιστα, έγινε δεκτός από τον Ούγγρο Πρόεδρο στις 15 Δεκεμβρίου, τρεις μέρες μετά τη θέσπιση του νόμου, χωρίς εντούτοις να είναι γνωστοί οι λόγοι της συνάντησής τους.
Ο νόμος αυτός είναι η απάντηση του Fidezs στην ανεπάρκεια εργατικού δυναμικού που γνωρίζει η Ουγγαρία, όπως και η υπόλοιπη περιοχή. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των δημογράφων, περισσότερα από 600.000 άτομα (επί ενός πληθυσμού 9,8 εκατομμυρίων κατοίκων) εγκατέλειψαν τη χώρα από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, εκ των οποίων 350.000 εργάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γερμανία και στην Αυστρία.1 Λόγω ανταγωνισμού είτε από καλύτερα προετοιμασμένες από εκείνη χώρες, όπως η Πολωνία και η Τσεχία, είτε από τη Γερμανία, που σκοπεύει να ανοίξει την αγορά εργασίας της στους Ουκρανούς, η Ουγγαρία δεν καταφέρνει να προσελκύσει αρκετούς από τους «πολιτισμικά ενσωματώσιμους εργάτες» εκ των γειτονικών χωρών, κατά την επιθυμία του υπουργείου Οικονομικών.
Η συγκεκριμένη κατάσταση δίνει και πάλι ένα περιθώριο ελιγμών στους υπαλλήλους και στα συνδικάτα.2 Στο τέλος μιας ιστορικής απεργίας μιας εβδομάδας, οι δεκατρείς χιλιάδες εργαζόμενοι της Audi απέσπασαν αύξηση 18% στις 31 Ιανουαρίου. Λίγο νωρίτερα, οι τέσσερις χιλιάδες εργαζόμενοι της Mercedes-Benz δεν χρειάστηκε καν να παραλύσουν τις αλυσίδες συναρμολόγησης προκειμένου να αποσπάσουν περισσότερο από 20% επιπλέον μισθό. Και δεν χρειάστηκαν παρά έξι ώρες διαπραγματεύσεων για τους επτά χιλιάδες εργαζόμενους της Bosch προκειμένου η διεύθυνση να τους παραχωρήσει σχεδόν όλα όσα ζήτησαν. Οι εργαζόμενοι στη δημόσια διοίκηση, που υπόκεινται σε καθεστώς πολλών υπερωριών και φοβούνται ότι θα πληγούν ιδιαίτερα από τον νέο νόμο, παρακολουθούν από κοντά τις εξελίξεις, με το όνειρο μιας γενικής απεργίας. Πολλά συνδικάτα εκπαιδευτικών και αστυνομικών έχουν ήδη συγκροτήσει απεργιακές επιτροπές...
1 Βλ. Corentin Léotard και Ludovic Lepeltier-Kutasi, «To δημαγωγικό «μαγαζάκι» των Ούγγρων εθνικιστών», «Le Monde diplomatique», Ιούνιος 2018, https://monde-diplomatique.gr/?p=2833
2 Βλ. Philippe Descamps, «Victoire ouvrière chez Volkswagen», «Le Monde diplomatique», Σεπτέμβριος 2017.
* Ο Corentin Léotard είναι δημοσιογράφος του «Courrier d’ Europe centrale».
