1430. Το βασίλειο της Ουγγαρίας, 34 χρόνια μετά την ατυχή έκβαση της μάχης της Νικοπόλεως, κατά την οποία οι σταυροφόροι ηττήθηκαν από τον στρατό του Βαγιαζήτ Α' με αποτέλεσμα οι Οθωμανοί να κατακτήσουν τη Δεύτερη Βουλγαρική Αυτοκρατορία, ιδρύει στην κεντρική Ευρώπη, σε εδάφη τα οποία θα ανήκουν αργότερα σε Σερβία, Ρουμανία και Ουγγαρία, το Βανάτο. «Μπανάτ» ονομάζεται στον Μεσαίωνα μια ακριτική επαρχία υπό τη διοίκηση του στρατιωτικού κυβερνήτη «μπαν». Αργότερα, η ίδια αυτή η λέξη θα ταυτιστεί ιστορικά με το βανάτο του Τεμεσβάρ, που θα περιλαμβάνει την ομώνυμη περιοχή της Βλαχίας, γνωστή ως Τιμισοάρα, το Βελιγράδι και μεγάλο τμήμα της Σερβίας.
Οι Ούγγροι θα οργανώσουν το βανάτο με τη λογική της ανάσχεσης του οθωμανικού κινδύνου. Ωστόσο, το 1521 οι Τούρκοι θα εισβάλουν μετά από πολιορκία στο Βελιγράδι. Σημαντικό ρόλο στην άμυνα της πόλης θα διαδραματίσει ο Πύργος Νεμπόισα, ακριβώς έξω από το Φρούριο του Βελιγραδίου, στη συμβολή των ποταμών Σάβα και Δούναβη, και μόλις πέσει αυτός, θα πέσει και το φρούριο.
Οι Ούγγροι θα χτίσουν τον πύργο γύρω στο 1460 πάνω στα θεμέλια ενός ρωμαϊκού πύργου του 1ου αιώνα προκειμένου να ενισχύσουν την προστασία πόλης από τους Τούρκους. Καταλαμβάνοντας οι Τούρκοι το Βελιγράδι, μετατρέπουν τον πύργο σε φυλακή και τον ονομάζουν Λευκό Πύργο. Το 1690 καταστρέφεται σε πολιορκία το κάστρο του ιππότη, στρατηγού και πρίγκηπα Στέφαν Λαζάροβιτς, που έζησε δύο αιώνες νωρίτερα και έκτοτε το όνομά του θα γίνει θρύλος, ότι γεννήθηκε από την ένωση μιας πριγκήπισσας με έναν δράκο, ότι ζει ακόμη μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο, κρίνοντας καλούς και κακούς. Αρχές 18ου αιώνα, από το όνομα του κεντρικού πύργου αυτού του κάστρου «Νεμπόισα», που θα πει «Ατρόμητος», θα ονοματοδοτηθεί και ο πύργος του Βελιγραδίου, ο οποίος αναφερόταν στα χρονιά των Οθωμανών και ως «Πύργος Τιμισοάρα».
1717. Οι Αυστριακοί καταλαμβάνουν το Βελιγράδι, του οποίου τον έλεγχο θα διατηρήσουν έως το 1739. Στο διάστημα αυτό θα ανακατασκευάσουν το Φρούριο του Βελιγραδίου με νέα οχυρά, επιφέροντας τροποποιήσεις και στον Πύργο Νεμπόισα. Θα κατεδαφίσουν το πάνω μέρος του χτίζοντας έναν νέο θολωτό όροφο, με μεγαλύτερα ανοίγματα για κανόνια. Ανακαταλαμβάνοντας οι Οθωμανοί το Βελιγράδι, θα μετατρέψουν τον πύργο σε φυλακή του φρουρίου.
Χειμώνας 2018. Παρά το κρύο και το χιόνι, στο φρούριο του Βελιγραδίου βρίσκονται πολλοί επισκέπτες. Από την άκρη του βλέπω τον Πύργο Νεμπόισα μέσα σε ένα ολόλευκο φόντο και με γυμνά κλαδιά δένδρων να πλαισιώνουν ένα εξεζητημένο "κινηματογραφικό" καρέ. Κατεβαίνω την πλαγιά του λόφου πάνω στην οποία είναι χτισμένο του φρούριο, με το χιόνι να φτάνει μέχρι το γόνατο. Παραδίπλα, μια οικογένεια παίζει με το χιόνι, με τους γονείς να ρυμουλκούν ένα αυτοσκέδιο έλκηθρο όπου κάθονται αναπαυτικά τα παιδιά τους.
Σε λιγότερο από 10 λεπτά, τα οποία ενδεχομένως να ήταν και 5 εάν το χιόνι δεν δυσκόλευε το περπάτημα, φτάνω στον πύργο. Μπαίνοντας, οι ευχάριστες εκπλήξεις διαδέχονται η μία την άλλη. Πρώτα απ’ όλα, ο χώρος είναι πεντακάθαρος, φωτεινός, χωρίς την "αύρα" κλεισούρας που συναντώ συνήθως σε παλιούς πύργους. Δεύτερη έκπληξη, οι πινακίδες σε ελληνική γραφή. Στον δεξιό τοίχο μπαίνοντας κρέμεται μια επιτοίχια μπρούτζινη επιγραφή που γράφει με ελληνικά κεφαλαία "ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ 1757 - 1798" και από κάτω με μικρά γράμματα αναφέρεται στον ρόλο του στην εθνική αφύπνιση των Ελλήνων, στον διά στραγγαλισμού θάνατό του από τους Οθωμανούς και στους Έλληνες συντρόφους του. Πιο δίπλα κρέμονται μερικοί χάρτες και ένας τεράστιος ξύλινος σταυρός. Αμέσως μετά, απέναντι από το γραφείο υποδοχής, εισιτηρίων και αναμνηστικών, ξεκινά η σκάλα που οδηγεί στους πάνω ορόφους, σε ένα πλήθος ενδιαφερουσών πληροφοριών που εκτίθενται και σε παράθυρα σκαλισμένα στους τοίχους, τα οποία προσφέρουν μια καταπληκτική θέα. Διαπιστώνω ότι σχεδόν όλο το πληροφοριακό υλικό είναι γραμμένο σε τρεις γλώσσες. Σερβική, λογικό αφού βρίσκομαι στη Σερβία, αγγλική, επίσης λογικό αφού είναι η γλώσσα την οποία καταλαβαίνουν οι περισσότεροι τουρίστες, και ελληνική. Όπως πληροφορούμαστε οι επισκέπτες, ο πύργος ανακατασκευάστηκε με τη συμβολή της Ελλάδας. Χωρίς να είμαι ακριβώς ο τύπος του ταξιδιώτη που έχει αισθανθεί εθνικά υπερήφανος επειδή του προσέφεραν κάποτε σε ένα καφέ της Πράγας το παγωτό με ελληνικό σημαιάκι ή ράφτηκε σε φιλέλληνα Ινδό μόδιστρο με ελληνική σημαία στο πολυτελές του ραφτάδικο στο κέντρο του Δελχί, το να διαπιστώνω ότι η χώρα μου τιμά ενεργώς πολιτισμό, ιστορία και παραδόσεις εκτός συνόρων μόνο θετικά συναισθήματα μπορεί να μου δημιουργεί. Ακούγοντας δε ένα ζευγάρι τουριστών, πιθανότατα Βρετανών, να σχολιάζουν επαινετικά την πράξη αυτή της ελληνικής Πολιτείας, σκέφτομαι πόσο σπουδαία μπορεί να είναι η τόσο παραγνωρισμένη για την ελληνική Ιστορία "πολιτιστική διπλωματία".
Φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Πύργος Νεμπόισα όπως φαίνεται από την πλευρά του Φρουρίου του Βελιγραδίου
Προσωπογραφία του Ρήγα με την ιστορία της σύλληψης και του στραγγαλισμού του, καθώς και της συνεισφοράς του στην ενίσχυση του εθνικού αισθήματος σε ελληνικά και σερβικά
