Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Τον 1ο αιώνα π.Χ. τον Πόντο κυβερνούσε ο Πολέμων Πυθόδωρος. Μετά τον θάνατό του το 8 π.Χ. η χήρα του Πυθοδωρίς παντρεύτηκε τον βασιλιά της Καππαδοκίας Αρχέλαο παίρνοντας και τα παιδιά της στο νέο της βασίλειο. Μετά τον θάνατο και του Αρχέλαου το 17 μ.Χ. επέστρεψε στον Πόντο, όπου ο δεύτερος γιος του Πυθόδωρου, ο Μάρκος Αντώνιος Πολέμων Πυθόδωρος, ανακηρύχθηκε μετά τον θάνατο της Πυθωρίδος το 38 μ.Χ. κυβερνήτης.
Στα χνάρια του Παλαίμονος
Αυτά λέει η επίσημη ιστορία. Οι θρύλοι όμως δεν περιορίζονται στα ιστορικά στοιχεία, αλλά αναμιγνύοντας φαντασία, μύθους και γεγονότα δημιουργούν νέες εκδοχές. Σε μία από αυτές, ο Παλαίμων, ο οποίος εν μέρει ταυτίζεται με τον Παλαίμονα Β' του Πόντου, συγγενής του Νέρωνα, εγκαταλείπει την Ρώμη με 500 οικογένειες ευγενών και εγκαθίσταται στην Βαλτική. Εκεί θα βασιλεύσουν οι Παλαιμονίδες απόγονοί του ωσότου ο θρύλος παραδώσει εκ νέου τη σκυτάλη στην ιστορία που θέλει τους Γεντινιμίδες να διαδέχονται τους Παλαιμονίδες.
Καθώς λοιπόν ο θρύλος εντοπίζει ελληνικές και ρωμαϊκές ρίζες στον γενάρχη των κυβερνητών της Λιθουανίας, βρήκα ένα πρόσθετο κίνητρο να εντάξω στο ταξίδι μου στη Βαλτική και την "ιστορική" πρωτεύουσα των Λιθουανών, το Κάουνας. Ο θρύλος λέει, πως οι τρεις γιοι του Παλαίμονος μοιράστηκαν το βασίλειο. Από αυτούς, ο Κούνας πήρε τα εδάφη του σημερινού Κάουνας, όπου μάλιστα υπάρχει και κοντινό χωριό που ιδρύθηκε το 1862, ονόματι "Παλαίμονας".
Προτού αναχωρήσω, διαπίστωσα στις συζητήσεις που έκανα για το ταξίδι ότι δεν γνωρίζουν και πολλά οι Έλληνες για το Κάουνας. Αλλά και από όσους την είχαν ακουστά, οι περισσότεροι την γνώριζαν από την ομάδα μπάσκετ της πόλης, τη θρυλική Ζαλγκίρις με το διηπειρωτικό κύπελλο, το πρωτάθλημα της Ευρωλίγκα και τα πρωταθλήματα ΕΣΣΔ και Λιθουανίας.
Πρωτεύουσα για 20 χρόνια
Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Λιθουανίας Κάουνας ήταν η de facto πρωτεύουσα από το 1919, όταν οι Ρώσοι κατέλαβαν το Βίλνιους, αλλά και de jure όταν το Βίλνιους κατελήφθη από τους Πολωνούς, έως τις 28 Οκτωβρίου 1939, όταν το Βίλνιους δόθηκε στη Λιθουανία σε αντάλλαγμα για βάσεις με 20.000 Ρώσους στρατιώτες, και αφού Ναζιστική Γερμανία και Σοβιετική Ένωση συμφώνησαν, μέσα από "καραμπόλες" που ξεκινούσαν στον χάρτη από την Πολωνία και έφταναν μέχρι Εσθονία και Φινλανδία, να δώσουν αρχικά τη Λιθουανία στον Χίτλερ και κατόπιν στους Ρώσους εισβολείς. Την περίοδο που το Κάουνας αποτελούσε την πρωτεύουσα της Λιθουανίας ήταν γνωστό ως "Μικρό Παρίσι" καθώς το επίπεδο ζωής, μισθών και αγοραστικής δυνατότητας ήταν ανάλογο της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ελβετίας.
Στο κάστρο
Το πρώτο σε σπουδαιότητα αξιοθέατο που επισκέφθηκα ήταν το περίφημο Κάστρο του Κάουνας. Πλησιάζοντάς το ουδόλως μαρτυρούσε την ηλικία των 6,5 αιώνων, δείγμα των επιδιορθώσεων και εργασιών συντήρησης που είχαν μεσολαβήσει.
Η πρώτη γραπτή αναφορά για το κάστρο έρχεται από το μακρινό 1361. Ο Βεστφαλός 22ος και μακροβιότερος Μέγας Μάγιστρος των Τευτόνων Ιπποτών Βίνριχ φον Κνιπρόντε, ο οποίος διατήρησε το αξίωμα μεταξύ 1351 και 1382, εξέδωσε εσωτερικό διάταγμα με το οποίο ζητούσε τη συγκέντρωση πληροφοριών για το κάστρο και ειδικά για τη δόμηση και το πάχος των τειχών προκειμένου το στρατιωτικό καθολικό τάγμα, του οποίου η επίσημη ονομασία είναι Τάγμα των Αδελφών του Γερμανικού Οίκου της Παναγίας της Ιερουσαλήμ, να προετοιμαστεί καταλλήλως για να επιτεθεί. Το ενδιαφέρον τους προκάλεσε η τοποθεσία του κάστρου τόσο για οικονομικούς λόγους, καθώς βρισκόταν σε κύριο εμπορικό δρόμο, όσο και στρατηγικά καθώς βρισκόταν κοντά σε σημαντικές πόλεις. Χάρη στην πυρίτιδα που είχε αρχίσει να γίνεται γνωστή στην Ευρώπη και στους πολιορκητικούς μηχανισμούς, οι Τεύτονες Ιππότες κατέλαβαν μέσα σε τρεις εβδομάδες, την άνοιξη του 1362, το κάστρο παρά την αντίσταση 400 Λιθουανών υπερασπιστών και τα πανύψηλα τείχη των 11 μέτρων και τέλεσαν εκείνο το Πάσχα επινίκιο λειτουργία μέσα σε αυτό.
Σχεδόν 6,5 αιώνες μετά, αισθάνθηκα τυχερός που η επίσκεψή μου συνέπεσε με την "Operetė Kauno pilyje", το φεστιβάλ οπερέτας του Κάουνας που πραγματοποιείται στο κάστρο. Πόστερ με κοστούμια εποχής, προγράμματα, εξέδρα, σκηνή και γιγαντοθόνες δίπλα στα τείχη, στις όχθες του Νεμούνας, έδιναν πανηγυρικό τόνο. Στο κοινό υπήρχαν και αρκετοί ξένοι που είχαν έλθει για τις παραστάσεις. Τα φεστιβάλ σε κάστρα έχουν πολλούς φίλους και οργανώνονται σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, όπως στο κάστρο Ρόζενμπεργκ, στην παλιά πόλη του Φρέντρικσταγκ, στο Τοργκάου, στο Μπρνο και αλλού. Το διήμερο δε με τον περισσότερο κόσμο είναι αυτό της 5ης και 6ης Ιουλίου, καθώς τότε οι κύριες εκδηλώσεις στο Κάουνας συμπίπτουν με την εθνική εορτή της χώρας.
Η Αγία Γερτρούδη
Παρ' ότι η Λεωφόρος Ανεξαρτησίας στην παλιά πόλη δεν προσφέρει την ίδια δροσιά της υπερυψωμένης όχθης του κάστρου και παρ' ότι το τοπίο είναι αστικό και όχι φυσικό όπως το προηγούμενο, το θέαμα της εκκλησίας της Αγίας Γερτρούδης μόνο αδιάφορο δεν μπόρεσα να το πω. Δεδομένου του ενδιαφέροντός μου για αρχιτεκτονική, γοτθική αισθητική και ιστορία, μου φάνηκε το δεύτερο κυριότερο αξιοθέατο της πόλης.
Πρώτο στοιχείο που μου τράβηξκε την προσοχή ήταν τα κόκκινα τούβλα. Καμία σχέση με το ζωηρό κόκκινο του κάστρου, ωστόσο αυτή η σαν "ξεθωριασμένη" απόχρωση μου έδινε την αίσθηση του "παλιού". Χτίστηκε τον 15ο αιώνα στο παλιό νεκροταφείο στο άκρο της πόλης, κοντά στον δρόμο προς το Βίλνιους. Έκτοτε, η εκκλησία γνώρισε καταστροφές, όπως τον 17ο αιώνα στον Ρωσο-Πολωνικό Πόλεμο, επεκτάσεις, προσθήκες, όπως του λυόμενου νοσοκομείου που χτίστηκε δίπλα του τον 18ο αιώνα ή της μονής που δημιουργήθηκε στον ίδιο χώρο, πυρκαγιές, ερημώσεις, αναπαλαιώσεις και επαναλειτουργίες, με τελευταία εκείνην του 1991 μετά την πτώση του Ανατολικού Μπλοκ, οπότε και αποδόθηκε στις μοναχές του Μαριανίτικου Τάγματος του Τιμίου Σταυρού.
Το Μουσείο του Διαβόλου
Σε κάθε πόλη που επισκέπτομαι, βάζω στο πρόγραμμα δύο τύπων μουσεία. Ο ένας είναι τα "mainstream" μουσεία, Τέχνης, Ιστορίας, Αρχαιολογικά κ.λπ. Ο δεύτερος τύπος είναι τα "εναλλακτικά" με σπάνιο περιεχόμενο. Από το Μουσείο των Άτυχων Ερώτων στην Κροατία μέχρι το Μουσείο Καπνού στην Ιαπωνία, το μεράκι και η φαντασία των συλλεκτών βρίσκουν πάντα κοινό με ίδιες ανησυχίες και ενδιαφέροντα. Με τον χάρτη ανά χείρας ξεκίνησα για το "Μουσείο του Διαβόλου" με τα 3.000 εκθέματα, το οποίο δημιούργησε το 1966 ο Αντάνας Ζμουιτζιναβίτσιους αρχικά με 260 γλυπτά. Μεγάλο μέρος των εκθεμάτων προέρχεται από δωρεές επισκεπτών. Έτσι, πλάι στα γλυπτά, εκτίθενται φιγούρες του Διαβόλου από χαρτί, ξύλο, πέτρα ή πηλό, αλλά και μάσκες, πίνακες και χρηστικά αντικείμενα, όπως πίπες. Και βεβαίως, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από το μουσείο μιας πόλης που υπέφερε τα πάνδεινα από Γερμανούς και Ρώσους κατακτητές γλυπτό που παριστάνει Χίτλερ και Στάλιν με σατανικές μορφές σε ένα μακάβριο χορό πάνω σε ανθρώπινους σκελετούς.
Οι Διάβολοι του μουσείου είναι κάθε διάστασης που μπορεί να φανταστεί κάποιος, από μικροσκοπικούς που απαιτείται φακός για τους δει κάποιος μέχρι τεράστιους ξύλινους, και με προέλευση από διάφορες ηπείρους όπως Αμερική ή Ασία, αλλά κυρίως από πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.
Ένα μπουλβάρ με χρώμα
Την πιο γοητευτική και αντιπροσωπευτική "αύρα" στο Κάουνας ένιωσα να αποπνέει η Laisves Aleja, ένα μακρύ ευθύ μπουλβάρ. Στη μέση του φαρδιού πεζόδρομου μια ατέλειωτη δενδροστοιχία με πανύψηλα δένδρα, με αλέες κάθετες δεξιά και αριστερά, καταστήματα, ένας τεράστιος αριθμό από καφέ και εστιατόρια, καθαρές και απαστράπτουσες προσόψεις κτηρίων, παρτέρια και μπαλκόνια προσεγμένα με γλάστρες, οδηγούν στην εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ.
Ο "Λευκός Κύκνος"
Στο κέντρο της Παλαιάς Πόλης και στην Πλατεία Δημαρχείου δεσπόζει ένα κτήριο του 16ου αιώνα, το οποίο με τα 53 μέτρα του είναι το υψηλότερο του παλαιού Κάουνας. Πρόκειται για ένα από τα σύμβολα της πόλης, το Δημαρχείο, γνωστό και ως "Λευκός Κύκνος" λόγω χρώματος και σχήματος, το οποίο με πρώτη ματιά θυμίζει εκκλησία. Εδώ, στην κεντρικότερη πλατεία του Κάουνας, χτυπά η καρδιά της πόλης. Η πλατεία έχει πάντα ζωή, καθώς περιβάλλεται από εστιατόρια, καφέ και διάφορες δραστηριότητες. Καθώς είναι δε Σάββατο μεσημέρι, από το πρωί έβλεπα να παρελαύνουν νεόνυμφα ζευγάρια, στολισμένα οχήματα και συγγενείς. Μέσα το δημαρχείο λειτουργεί ως μουσείο κεραμικών καθώς και για εκδηλώσεις. Είχε δε ενδιαφέρον να βλέπεις πίνοντας μπύρα από απέναντι τον γαμπρό και την νύφη να μπαίνουν από την μία πόρτα ελεύθεροι και να βγαίνουν από την άλλη παντρεμένοι.
Ελάχιστα μέτρα παραπέρα, μια περίεργη σύνθεση μου τράβηξε το βλέμμα. Μια πανύψηλη πράσινη κολώνα σαν κορμός δέντρου με ποδήλατα ολόγυρα για κλαδιά. Η εύλογη απορία μου είναι ποιος ποτίζει σε τέτοιο ύψος τις γλάστρες πάνω στα τιμόνια και στις σέλες. Υπέθεσα πως κάποιος γερανός θα περνά καθημερινά, μιας και τα άνθη σε αυτά και η πρασινάδα αντανακλούσαν έντονα τα χρώματά τους, δείγμα τακτικής και συστηματικής φροντίδας.
Ο Σοφός Γέρος
Στο 3 της οδού Jonasvos βρίσκεται το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο υποδημάτων Lituanica. Στην κορυφή του κτηρίου δεσπόζει μια τοιχογραφία επιφάνειας 440 τετραγωνικών μέτρων με τίτλο "Ο Σοφός Γέρος". Την τοιχογραφία κατασκεύασε το 2013 το ντουέτο Gyva Grafika. Παριστάνει έναν διοπτροφόρο γέρο ντυμένο στα κόκκινα, καθιστό, με πίπα στο στόμα. Η μαύρη πίπα ήταν βαμμένη στο χρώμα του μαύρου νυχτερινού ουρανού με τους αστερισμούς όπως θα φαίνονταν με τις ευθείες γραμμές που χαράσσουν στους χάρτες οι αστρονόμοι από την αρχαιότητα δίνοντάς τους αυθαίρετα σχήματα και ονομασίες. Γέρος και πίπα, συνδυασμός που συνειρμικά παραπέμπει σε σοφία και που μου τράβηξε αμέσως τη ματιά όχι μόνο λόγω μεγέθους αλλά και λόγω του κόκκινου χρώματος, αλλά και του βλέμματος του γέρου σοφού που νιώθεις να σε παρατηρεί και να σε "κόβει". Η ήρεμη ματιά του είναι σαν να σε συμβουλεύει στο πιο "θορυβώδες" τμήμα της πόλης να επιβραδύνεις τους ρυθμούς σου και να παρατηρήσεις καλύτερα το περιβάλλον γύρω σου. Ενδιαφέρον είναι ότι η πόλη "αγκάλιασε" την τοιχογραφία, καθιστώντας την έτσι "σήμα κατατεθέν" της. Η Gyva Grafika είναι συνεταιρισμός σχεδιαστών που ίδρυσαν το 2010 οι Žygimantas Amelynas και Tadas Šimkus. Τα έργα τους εκπέμπουν θετικές και γόνιμες σκέψεις εμπνέοντας έτσι και άλλους σχεδιαστές και street artists, με αποτέλεσμα να συναντάς παντού στην πόλη διάφορες μορφές τέχνης. Ως εκ τούτου, είναι εύκολα αντιληπτός ένας από τους λόγους για τους οποίους το Κάουνας ανακηρύχθηκε μία από τις Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές Πρωτεύουσες του 2022.
Προτού αναχωρήσω από το Κάουνας για τον επόμενο σταθμό μου, τη Ρίγα, κάθισα να απολαύσω τη θέα σε μια μπυραρία όπου συνόδευσα την μπύρα μου με pancakes πατάτας. Οι Λιθουανοί έχουν αμέτρητους τρόπους να σερβίρουν πατάτες. Το πιάτο που παρήγγειλα είχε πατάτες τηγανισμένες με κρεμμύδι και αυγά και συνοδευόταν με μια ενδιαφέρουσα ξινή σάλτσα.
