Της Laura Pitel
Οι Τούρκοι οικονομολόγοι λένε μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι η λίρα είναι η μοναδική αληθινή αντιπολίτευση που απέμεινε στη χώρα. Μετά από εβδομάδες αντίστασης σε μέτρα για τη στήριξη του εθνικού νομίσματος που κατρακυλούσε, ο Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν αναγκάστηκε να υποκύψει στη δύναμη των αγορών και να επιτρέψει στην κεντρική τράπεζα να ανεβάσει τα επιτόκια. Η λίρα είχε χάσει ήδη το 20% της αξίας της έναντι του δολαρίου από την αρχή του έτους.
Αλλά το ανέκδοτο είναι κατά κάποιον τρόπο παραπλανητικό. Εκτός Τουρκίας αποκαλείται ισχυρός άνδρας, ακόμα και δικτάτορας, αλλά στο εσωτερικό ο Ταγίπ Ερντογάν στηρίζει το αυταρχικό ύφος διακυβέρνησης στις εκλογικές νίκες του.
Το χάος των τελευταίων εβδομάδων εξελίχθηκε με φόντο τις κρίσιμες προεδρικές και βουλευτικές εκλογές της 24ης Ιουνίου. Η νίκη θα επιτρέψει στον Ερντογάν να παραμείνει στην εξουσία για πολλά χρόνια και θα μπορούσε να τον βοηθήσει να κάνει πράξη το όνειρό του να γίνει ο σημαντικότερος ηγέτης της νεότερης Τουρκίας μετά τον ιδρυτή της, τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.
Αυτό μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί ο Τούρκος Πρόεδρος αγωνίστηκε σκληρά, όσο ποτέ άλλοτε, εναντίον της αύξησης των επιτοκίων, που ήταν αναγκαία για να υποστηριχθεί η λίρα, αλλά θα οδηγήσει σε αύξηση των δόσεων για την αποπληρωμή δανείων και πιστωτικών καρτών μόλις μερικές εβδομάδες πριν από τις εκλογές.
Το εκρηκτικό μείγμα εκλογικού λαϊκισμού και ανόδου του δολαρίου έφεραν τη χώρα στα πρόθυρα μιας νομισματικής κρίσης. Στο πηδάλιο βρίσκεται ένας πολιτικός που έχει εμμονή με την ανάπτυξη, που έχει εδώ και πολύ καιρό απορρίψει την αύξηση των επιτοκίων ως έναν τρόπο για να γίνονται «οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι» και ο οποίος συχνά έρχεται σε σύγκρουση με την κεντρική τράπεζα της χώρας.
Πριν αναγκαστεί να εγκρίνει την αύξηση των επιτοκίων, ο Ταγίπ Ερντογάν είχε καταγγείλει ότι πίσω από τους σπεκουλαδόρους των αγορών βρίσκονταν οι «εχθροί της Τουρκίας» και το «λόμπι των επιτοκίων».
Οικονομικοί και πολιτικοί κραδασμοί
Ακόμα και αν σταθεροποιηθεί το νόμισμα, η πρόσφατη σύγκρουση του Ερντογάν με τους οικονομικούς αξιωματούχους έχει δημιουργήσει φόβους σε ορισμένους επενδυτές ότι η οικονομία της Τουρκίας, που αναπτύχθηκε με ραγδαίους ρυθμούς την τελευταία δεκαετία, έχει υποστεί μόνιμη βλάβη από την αυξανόμενη επιθυμία του για παρέμβαση και μικροδιαχείριση.
Η Φοίνιξ Καλέν, η οποία είναι υπεύθυνη στρατηγικής για αναδυόμενες αγορές στη Societe Generale, προειδοποιεί ότι, αν η πολιτική ηγεσία δεν αλλάξει πορεία, η Τουρκία πιθανώς θα παραμείνει παγιδευμένη σε έναν «επαναλαμβανόμενο εφιάλτη». Πιστεύουμε ότι μια νίκη της αντιπολίτευσης στην κάλπη για την προεδρία θα πυροδοτούσε μια εκπληκτική άνοδο της λίρας, προσθέτει.
Οι εξελίξεις επιταχύνθηκαν στις 18 Απριλίου, όταν ο Πρόεδρος Ερντογάν αιφνιδίασε τη χώρα ανακοινώνοντας την επίσπευση των εκλογών κατά ενάμιση χρόνο περίπου. Μπροστά σε δυο κατακόκκινες σημαίες της Τουρκίας, ο Πρόεδρος διακήρυξε ότι η αναταραχή στη γειτονική Συρία και στο Ιράκ σημαίνει πως η χώρα πρέπει να αλλάξει το συντομότερο δυνατόν σύστημα διακυβέρνησης, το οποίο θα τεθεί σε ισχύ μετά τις εκλογές με την κατάργηση της θέσης του πρωθυπουργού και τη ριζοσπαστική ενίσχυση των εξουσιών του Προέδρου.
Κατ’ ιδίαν μέλη του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) παραδέχθηκαν ότι, αν περίμεναν μέχρι τη διεξαγωγή των προγραμματισμένων εκλογών τον Νοέμβριο του 2019, υπήρχε φόβος να τις χάσουν.
Στα 15 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, το κόμμα έχει αλλάξει τον κοινωνικό ιστό προκαλώντας το παλαιό κοσμικό κατεστημένο και αναδεικνύοντας ένα συντηρητικό τμήμα της κοινωνίας σε πρωτοφανή ευημερία.
Όμως η άλλοτε σταθερή εκλογική βάση του παρουσιάζει ρωγμές στις άκρες. Ομάδες που κάποτε υποστήριζαν τον Ταγίπ Ερντογάν «ξεφλουδίστηκαν» καθώς εκείνος εφάρμοζε ένα πιο διχαστικό ύφος εξουσίας, φυλάκιζε αντιπάλους και καταδίωκε τους επικριτές του αποκαλώντας τους «προδότες». Σύμφωνα με ορισμένες δημοσκοπήσεις το κόμμα ίσως να μην κέρδιζε την πλειοψηφία στη Βουλή και η προεδρική κούρσα θα μπορούσε να πάει σε δεύτερο γύρο.
Την ίδια στιγμή η Τουρκία βρισκόταν αντιμέτωπη με αυξανόμενες προειδοποιήσεις για την υγεία της οικονομίας, η οποία αποτελούσε τη ραχοκοκαλιά της υποστήριξης προς το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.
Το ΑΕΠ αναπτύχθηκε πέρυσι κατά 7,4%, αλλά τα κυβερνητικά μέτρα που στήριξαν τη χώρα μετά την πτώση που ακολούθησε τη βίαιη απόπειρα του πραξικοπήματος τον Ιούνιο του 2016 είχαν προκαλέσει διψήφιο πληθωρισμό και διεύρυνση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο πρωτοστάτησε στις επισημάνσεις για μια αναγκαία περίοδο αποκλιμάκωσης και επιστροφής στην ισορροπία.
Προεκλογικές παροχές
Αρχικά οι αγορές ανέβηκαν με την ανακοίνωση των πρόωρων εκλογών. Αναθάρρησαν περαιτέρω δε με την απόφαση της κεντρικής τράπεζας να αυξήσει τα επιτόκια κατά 75 μονάδες βάσης. Οι επενδυτές υπέθεσαν ότι μια γρήγορη νίκη του κ. Ερντογάν θα οδηγήσει σε προσαρμογές και σε εφαρμογή αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, όπως η μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενη ενέργεια, και ήλπιζαν ότι η σύντομης διάρκειας προεκλογική εκστρατεία θα περιόριζε την ανάγκη για προεκλογικές παροχές.
Αλλά ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ ανέτρεψε γρήγορα αυτές τις προσδοκίες ανακοινώνοντας έναν ποταμό παροχών ύψους 24 δισεκατομμυρίων λιρών (5,1 δισ. δολαρίων), στις οποίες περιλαμβάνονταν δύο εφάπαξ παροχές στα 12 εκατομμύρια των συνταξιούχων, καθώς το κυβερνών κόμμα ανησυχούσε για τα εκλογικά ποσοστά του. Πολλοί επενδυτές άρχισαν να βλέπουν προειδοποιητικά σημάδια. Οι προεκλογικές υποσχέσεις όχι μόνο έθεσαν σε κίνδυνο τη φήμη του AKP ως εγγυητή της δημοσιονομικής πειθαρχίας, αλλά έδιναν ώθηση στην οικονομία ακριβώς τη στιγμή που κινδύνευε με υπερθέρμανση.
Ο αναλυτής της εταιρείας συμβούλων GlobalSource Partners Ατίλα Γεσίλαντα, ο οποίος έχει την έδρα του στην Κωνσταντινούπολη, λέει ότι το κυβερνών κόμμα έπεσε σε παγίδα. «Πρέπει να ταΐσουν τους ψηφοφόρους», λέει, «αλλά κάθε βήμα που κάνουν για παροχές στο εσωτερικό ακροατήριο τρομάζει τους ξένους επενδυτές».
Το καταστροφικό ταξίδι στο Λονδίνο
Κατά την τριήμερη επίσκεψή του στη Βρετανία (πριν από τρεις εβδομάδες) ο Τούρκος πρωθυπουργός συναντήθηκε με τη βασίλισσα Ελισάβετ και την πρωθυπουργό Τερέζα Μέι για να ενισχύσει το ηγετικό του προφίλ. Αντίθετα κατάφερε να τρομοκρατήσει το Σίτι (το οικονομικό κέντρο) του Λονδίνου.
Κατά την ομιλία του σε μια δεξαμενή σκέψης, στο γεύμα εργασίας με επενδυτές και στη συνέντευξη που έδωσε στο Bloomberg, «διαφώτισε» το ακροατήριό του λέγοντας ότι τα υψηλά επιτόκια ανεβάζουν αντί να κατεβάζουν τον πληθωρισμό. Και τόνισε ότι σκοπεύει να ελέγξει ακόμα περισσότερο την οικονομική πολιτική μετά τις εκλογές. Οι δηλώσεις του έσπρωξαν τη λίρα ακόμα πιο κάτω εντείνοντας τις πιέσεις στις επιχειρήσεις της Τουρκίας που αγωνίζονται να αποπληρώσουν χρέη σε ξένο νόμισμα συνολικού ύψους 295 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Πριν από δέκα χρόνια ένα δολάριο αντιστοιχούσε σε 1,2 λίρες. Στα μέσα Μαΐου η ισοτιμία είχε εκτοξευθεί στις 4,5 λίρες.
Ο κ. Ερντογάν εξακολουθούσε όμως να αντιστέκεται στην αύξηση των επιτοκίων. Τούρκοι αξιωματούχοι διαμαρτύρονταν ότι δεν άκουγε το οικονομικό επιτελείο του. Οι φωνές των οικονομικών συμβούλων του σκεπάζονταν από εκείνες των πολιτικάντηδων στους οποίους στηρίχθηκε τα τελευταία χρόνια για να αντιμετωπίσει τις μαζικές διαδηλώσεις, μια υπόθεση διαφθοράς και την απόπειρα πραξικοπήματος που πυροδότησαν την παράνοιά του.
Ο Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος τα προηγούμενα χρόνια είχε εκμεταλλευθεί τις τρομοκρατικές επιθέσεις και τις σφοδρές αντιπαραθέσεις με τους Δυτικούς συμμάχους για να αποκομίσει εκλογικά οφέλη, φαινόταν πρόθυμος να στοιχηματίσει ότι αυτή τη φορά οι οπαδοί του θα πίστευαν τις θεωρίες συνωμοσίας ότι η λίρα δεχόταν επίθεση από σκοτεινούς, ξένους συνωμότες.
Αλλά η λίρα συνέχιζε την πτώση της. Μετά την προειδοποίηση του οίκου αξιολόγησης Fitch εντάθηκαν οι πιέσεις καθώς και οι φήμες ότι επίκειται η επιβολή περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων (capital controls), με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να σπεύσουν να αγοράσουν χρυσό.
Στο Twitter, έναν από τους λίγους χώρους ελεύθερης έκφρασης που απέμειναν, ένας χρήστης ειρωνεύθηκε την τουρκική ηγεσία παρομοιάζοντάς την με μια γυναίκα που προσπαθεί να διώξει τα κύματα της θάλασσας με μια σκούπα. Σε μια γελοιογραφία στην εφημερίδα “Τζουμχουριέτ”, ένα νεογέννητο βρέφος απαντά στην ερώτηση γιατί ήλθε πρόωρα στον κόσμο: «Δεν είχα άλλη επιλογή, ο λογαριασμός του νοσοκομείου είναι σε δολάρια».
Όταν το τουρκικό νόμισμα έχασε 5% της αξίας του μέσα μια ημέρα, η κεντρική τράπεζα ανακοίνωσε το ίδιο βράδυ ότι αυξάνει το βασικό επιτόκιο δανεισμού από 13,5% σε 16,5%. Αρχικά η λίρα ενισχύθηκε, αλλά στη συνέχεια υποχώρησε πάλι για να βρεθεί με απώλειες 17% από την ημέρα που ανακοινώθηκαν οι πρόωρες εκλογές.
Το “mea culpa” του Ερντογάν
Ο Πρόεδρος υποχώρησε μετά από μια σκληρή παρασκηνιακή μάχη όπου ο πρωθυπουργός Γιλντιρίμ, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Μαχμέτ Σιμσέκ (πρώην τραπεζίτης της Merrill Lynch) και ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Μουράτ Τσετίνκαγια τον εκλιπαρούσαν να αυξήσει τα επιτόκια.
«Τελικά η κεντρική τράπεζα έδειξε ότι μπορεί να δράσει» είπε ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος. Το ίδιο βράδυ ο Πρόεδρος Ερντογάν προειδοποίησε ότι η Τουρκία «δεν θα επιτρέψει στις αρχές της παγκόσμιας διακυβέρνησης να την τελειώσουν», αλλά υποσχέθηκε επίσης ότι «θα συμμορφωθεί με τις αρχές της παγκόσμιας διακυβέρνησης για τη νομισματική πολιτική». Ήταν ο δικός του τρόπος για να πει ότι έκανε λάθος.
Παρά τη δυναμική εκστρατεία της αντιπολίτευσης, ο Τούρκος Πρόεδρος παραμένει το φαβορί της εκλογικής κούρσας. Έχει στη διάθεσή του όλα τα εργαλεία του κρατικού μηχανισμού. Και οι επικριτές του υποστηρίζουν ότι θα κάνει τα πάντα για να κερδίσει -ακόμα και εκλογική νοθεία.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι, αν κερδίσει τις εκλογές, ο κ. Ερντογάν θα μπορούσε να αλλάξει πορεία και να επιχειρήσει να εκτονώσει την οικονομία. Όμως ο πειρασμός για περισσότερες παροχές θα είναι μεγάλος ενόψει των δύσκολων δημοτικών εκλογών τον Μάρτιο του 2019. Η Ένωση των Τούρκων Βιομηχάνων (Tusiad) ζητά να μπει ένα τέλος στον ατέρμονο κύκλο. «Από το 2007, κατά μέσον όρο γίνονται εκλογές κάθε 12 μήνες. Έχουμε εξαντληθεί», δήλωσε ο πρόεδρος του συμβουλίου της Tusiad.«Πρέπει να εξομαλυνθεί η οικονομία μας και η πολιτική ζωή» πρόσθεσε.
