Στην Ιταλία περίσσεψαν τα καρφιά για τους “ευρωκράτες” και οι μπηχτές κατά των Βρυξελλών στο παζάρεμα της προηγούμενης εβδομάδας για το νέο κυβερνητικό σχήμα ανάμεσα στα Πέντε Αστέρια και τη Λέγκα του Βορρά. “Αφού έγραψαν οι ‘Financial Times’ ότι έρχονται οι βάρβαροι, αυτό σημαίνει πως βρισκόμαστε στο σωστό δρόμο. Καλύτερα βάρβαροι παρά σκλάβοι”, είπε ο Ματέο Σαλβίνι, ο ηγέτης της Λέγκας.
Στη Βρετανία, η κυβέρνηση των Τόρηδων δεν κρύβεται πια πίσω απ' το δάκτυλό της. Μπορεί, λέει, να μην υπάρξει τελωνειακή ένωση με την Ε.Ε. μετά το Brexit. Υποκύπτει σιγά - σιγά στις απαιτήσεις των σκληροπυρηνικών Brexiters, ή μήπως συνειδητοποιεί επιτέλους την πραγματικότητα; Ότι δηλαδή δεν είναι δυνατόν να υπάρξει τελωνειακή ένωση δίχως την αποδοχή των τεσσάρων βασικών προϋποθέσεων του ευρωμοντέλου. Διαφορετικά, θα πρέπει να απεμπολήσει τις βασικές επιδιώξεις της ευρωεξόδου. Σε κάθε περίπτωση, η προσπάθεια ευτελισμού και απαξίωσης του ευρω-οράματος κερδίζει πόντους σε κάποιες συνειδήσεις.
Στη Σκωτία, η πρωθυπουργός Νίκολα Στάρτζεον, αφού έστειλε πίσω στο Λονδίνο τη “μεγάλη χάρτα” του Brexit με την ένδειξη “απορρίπτεται”, ξεκαθάρισε: “Η ανεξαρτησία της Σκωτίας δεν θα σταματήσει να πέφτει στο τραπέζι μέχρις ότου επιτευχθεί”. Και στην Καταλωνία, ο νέος πρόεδρος Κιμ Τόρα, που εκλέχθηκε την περασμένη Δευτέρα από το τοπικό κοινοβούλιο, έστειλε ανάλογο μήνυμα στη Μαδρίτη: “Παραμένουμε στη γραμμή Πουτζντεμόν”.
Πολιτική παγκοσμιοποίηση
Πόσο λοιπόν πιο ξεκάθαρες ενδείξεις χρειάζεται κανείς για να πειστεί ότι η πάλαι ποτέ πολιτική “ακινησία” που χαρακτήριζε το δυτικοευρωπαϊκό τερέν αποτελεί προ πολλού παρελθόν; Για τους αναλυτές, το ευρωπαϊκό όραμα παραπαίει, η Ευρώπη και το μεταπολεμικό, από “πάνω προς τα κάτω” συγκεντρωτικό σχέδιό της για πολιτική και οικονομική ενοποίηση αντιμετωπίζει μια άνευ προηγουμένου υπαρξιακή κρίση. Λίαν συντόμως οι πολιτικές πραγματικότητες μπορεί να είναι πολύ διαφορετικές.
Αυτό που διαφοροποιεί την παρούσα φάση από τις προηγούμενες υπαρξιακές κρίσεις του ευρωμοντέλου είναι ότι η κατεύθυνση στην οποία κινείται σήμερα η διαδικασία της ολοκλήρωσης είναι πολύ πιο συγκεχυμένη απ’ ό,τι στο παρελθόν, γράφει ο πρώην διευθυντής του Carnegie Europe (του ευρωπαϊκού τμήματος του Κέντρου Carnegie για τη Διεθνή Ειρήνη) Γιαν Τεσώ, εκφράζοντας ωστόσο την πεποίθηση πως, μακροπρόθεσμα, το καθαρό αποτέλεσμα θα είναι μεγαλύτερη ολοκλήρωση, όχι όμως υπό την έννοια της “στενότερης ένωσης”, για την οποία μιλούν οι ευρωπαϊκές συνθήκες, αλλά κάτι σαφώς πιο διάχυτο.
Είναι επιτακτική ανάγκη να αντιδράσουν οι Ευρωπαίοι στους σαρωτικούς ανέμους της πολιτικής παγκοσμιοποίησης, λέει ο αναλυτής, η οποία είναι πολύ ευρύτερη από αυτήν που συζητήθηκε ατελείωτα την τελευταία δεκαετία, την οικονομική. Πρόκειται για μια αναζήτηση για πολιτική τάξη σ’ έναν κόσμο που έχει ξεπεράσει τις απλές περιφερειακές δομές του. Θα ξεβολέψει αναγκαστικά τους Ευρωπαίους από τη ζεστή, "επιδοτούμενη" από τις ΗΠΑ, άνετη γωνιά τους, όπου η φιλελεύθερη τάξη, ο πλουραλισμός, η πολιτική σταθερότητα και η απουσία σοβαρών συγκρούσεων θεωρούνταν δεδομένα. Οι Ευρωπαίοι έχουν πολλά να χάσουν από την πολιτική παγκοσμιοποίηση επειδή πολύ δύσκολα θα μπορέσουν να υπερασπιστούν και να διατηρήσουν τον τρόπο ζωής τους. Στο πλαίσιο αυτής της αλλαγής, ακόμα και μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Βρετανία είναι απλές υποσημειώσεις. Μαζί, ενωμένες, μπορεί να έχουν την ευκαιρία να κάνουν τη διαφορά. Η Ε.Ε. θα πρέπει να είναι το όχημα γι’ αυτό, διαφορετικά θα καταρρεύσει. Το πρώτο σενάριο λοιπόν για την Ευρώπη τού αύριο είναι ότι μεσοπρόθεσμα θα υπάρξει μεγαλύτερη ολοκλήρωση στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής ακόμη και σ’ εκείνους της ασφάλειας και της άμυνας, όχι όμως χωρίς τεράστια προσπάθεια και άνευ ισχυρής αντίστασης σε εθνικό επίπεδο. “Δεδομένης της κακής ιστορίας της Ευρώπης σ’ ό,τι έχει να κάνει με τις συλλογικές αυτοκτονίες, αυτό θα συμβεί”, γράφει χαρακτηριστικά ο Τεσώ.
Ευρώπη δίχως (;) ευρώ
Το δεύτερο σενάριο-πρόβλεψη, προκαλεί αίσθηση, αν δεν ακούγεται “αιρετικό”: το ευρώ δεν θα αποτελεί μέρος μιας μελλοντικής Ε.Ε. “Το κοινό νόμισμα είναι μια ανάγκη που δεν υφίσταται. Δεν λέω ότι το ευρώ ήταν μια κακή ιδέα. Πιστεύω πραγματικά ότι ήταν μια πολύ καλή ιδέα και ελπίζω ότι οι Ευρωπαίοι θα κατορθώσουν να τη διατηρήσουν ζωντανή, δημιουργώντας όμως την αναγκαία πολιτική ένωση. Κυριολεκτώντας, δεν υπάρχει επιτακτική ανάγκη για να υπάρχει το ευρώ”, υποστηρίζει ο αναλυτής. Σε αντίθεση με ό,τι πίστευαν ο Χέλμουτ Κολ και ο Φρανσουά Μιτεράν όταν προετοίμαζαν τον δρόμο για τη νομισματική ένωση, δεν απαιτείται κοινό νόμισμα για να επιτευχθεί μεγαλύτερη ολοκλήρωση. Πολύ ισχυρότερες δυνάμεις εργάζονται στο παρασκήνιο. Εάν αυτές δεν επαρκούν για να φέρουν τους Ευρωπαίους πιο κοντά, το κοινό νόμισμα σίγουρα δεν είναι το κόλπο για να το πετύχουμε.
Για την τρίτη πρόβλεψη οι ενστάσεις μπορεί να είναι λιγότερες. Έχει να κάνει με το πιο πρακτικό, ίσως, κομμάτι του ευρωμοντέλου. Μια πληρέστερη ενιαία αγορά αλλά και μια κοινή προσέγγιση στο μεταναστευτικό -όχι κατ’ ανάγκη στο ζήτημα της ένταξης των μεταναστών, το οποίο θα παραμείνει πρωτίστως εθνικό θέμα- είναι πολύ πιθανόν να συμβούν στο ορατό μέλλον. Υπάρχει τεράστια ανάγκη για πιο στενή ολοκλήρωση των αγορών της Ευρώπης. Το υψηλό επίπεδο οικονομικής ολοκλήρωσης είναι αυτό που έδωσε στη γηραιά ήπειρο τη δύναμή της στο “γήπεδο” της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και αυτή θα διαδραματίσει κομβικό ρόλο στην επιβίωσή της στην εποχή της πολιτικής παγκοσμιοποίησης. Η στενότερη ολοκλήρωση των αγορών θα πρέπει να περιλαμβάνει τον τομέα των υπηρεσιών αλλά και τη μεγάλη αγορά της επαγγελματικής κατάρτισης και απόκτησης δεξιοτήτων. Θα περιλαμβάνει επίσης μια ενεργειακή ένωση, όπως θα πρέπει να περιλαμβάνει και μια “σωστή αγορά” για τους ανθρώπους. Αυτή δεν θα βασίζεται μόνον στην αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας ανθρώπων και αγαθών εντός της Ε.Ε., αλλά θα ενσωματώνει και την “άλλη πλευρά” της: μια σωστά ρυθμισμένη κοινή αγορά για τους μετανάστες.
Το τέταρτο σενάριο για την Ε.Ε. του μέλλοντος φαντάζει εν μέρει κυνικό κάτι που παραδέχεται κι ο ίδιος ο Τεσώ προβλέποντας ότι η γνώμη του θα γίνει στόχος πολλών. Η Ευρωένωση, λέει, θα πρέπει να πορευτεί στο εξής με γνώμονα τον πολιτικό ρεαλισμό. Θα είναι, δηλαδή, μια ένωση λιγότερο των αξιών και περισσότερο της πολιτικής συναλλαγής. Θα είναι βέβαια λιγότερο ιδεαλιστική αλλά πιο λειτουργική. “Δεν λέω ότι αυτό είναι καλό, δεν υποστηρίζω κάτι τέτοιο. Θα ήθελα να είναι διαφορετικά τα πράγματα και οι Ευρωπαίοι να μπορούν να συμμετέχουν στη διαδικασία της ολοκλήρωσης στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο με βάση τις κοινές ηθικές αξίες, αλλά αυτό είναι απίθανο να συμβεί”, γράφει ο Τεσώ. Η Ευρώπη του μέλλοντος λοιπόν θα είναι εκείνη που οι αξίες της θα βρίσκονται πλησιέστερα στον μικρότερο κοινό παρονομαστή παρά στα μεγάλα ιδανικά που θέλει να αντιπροσωπεύει.
Στη βάση αυτού του συλλογισμού υπάρχει ένα δυνατό επιχείρημα: Η ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν είναι μια νομοτελειακή διαδικασία. Η Ε.Ε. εξυπηρετεί έναν σκοπό. Οι λειτουργίες της ως οργανισμού και το setup αυτού του οργανισμού θα προσαρμοστούν ξανά και ξανά καθώς θ' αλλάζει ο σκοπός. Έτσι, αντί να προσβλέπουμε σε ένα οραματικό, τελικό αποτέλεσμα που θα έχει ξεπεραστεί από τα γεγονότα τη στιγμή που θα επιτευχθεί, θα πρέπει καλύτερα να εστιάσουμε την προσοχή μας στις δυνάμεις εκείνες που διαμορφώνουν και κατευθύνουν την πορεία της ενοποίησης.
