Μπορεί η παγκόσμια υπερθέρμανση και η κλιματική αλλαγή να αποτελούν τη μεγάλη πρόκληση της εποχής μας και να έχουν μονοπωλήσει το ενδιαφέρον επιστημόνων, κυβερνήσεων και κοινής γνώμης, αλλά ένα εξίσου σοβαρό και επιδεινούμενο πρόβλημα παγκοσμίων διαστάσεων, που δεν έχει ωστόσο προσελκύσει μέχρι στιγμής την απαιτούμενη προσοχή και δεν έχει αντιμετωπιστεί συνολικά με τα δέοντα μέτρα, είναι η εξάντληση του εδάφους.
Πρόκειται για ένα απ' τα κομβικής σημασίας περιβαλλοντικά προβλήματα του σύγχρονου κόσμου, που απειλεί τη διατροφική ασφάλεια σε παγκόσμια κλίμακα, τους υδάτινους πόρους και την πρόσβαση σε καθαρό, πόσιμο νερό, αλλά και την ποιότητα του ίδιου του ατμοσφαιρικού αέρα, η οποία εξαρτάται και ρυθμίζεται από το έδαφος και τη χλωρίδα που αναπτύσσεται πάνω σ' αυτό.
Τελευταία επιστημονική έκθεση από τη Διακυβερνητική Πλατφόρμα Επιστήμης - Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τα Οικοσυστήματα (IPBES) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση του εδάφους κάνοντας λόγο για "κρίσιμη" καμπή λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και παρεμβάσεων, που είναι ευρύτερες και χρονικά πολύ μεγαλύτερες σε σύγκριση με εκείνες στην ατμόσφαιρα. "'Έχουμε καταστρέψει μεγάλα τμήματα των δασών μας, μεγάλα τμήματα των λιβαδιών μας κι έχουμε χάσει το 87% των υγροτόπων μας. Έχουμε πραγματικά αλλοιώσει την επιφάνεια του εδάφους μας τις τελευταίες εκατοντάδες χρόνια" τόνισε σχετικά ο πρόεδρος του IPBES Ρόμπερτ Γουότσον.
Σύμφωνα με την έκθεση, την οποία υπογράφουν περισσότεροι από 100 επιστήμονες απ' όλο τον κόσμο, η εξάντληση του εδάφους θα προκαλέσει μαζικό προσφυγικό κύμα τουλάχιστον 50 εκατομμυρίων ανθρώπων έως το 2050 -και στο χειρότερο σενάριο 700 εκατομμυρίων (!)- εκτός κι αν σταματήσει τώρα η συστηματική υπερεκμετάλλευση και εξάντληση του ζωογόνο πόρου που λέγεται έδαφος.
Ήδη η φθορά των χερσαίων εκτάσεων που προκαλείται από τη βιομηχανικού τύπου συστηματική γεωργία, τις πάμπολλες εξορυκτικές δραστηριότητες, τη ρύπανση και την αστική επέκταση υπονομεύει τις συνθήκες ζωής και την ευημερία περίπου 3,2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον κόσμο, δηλαδή το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού!
Η υποβάθμιση του εδάφους και ο συνεπακόλουθος περιορισμός της αποδοτικότητας των καλλιεργειών σε συνδυασμό με την καταστροφή της βλάστησης θα αναγκάσουν τους ανθρώπους να μετακινηθούν, αφού δεν θα μπορούν πλέον να ζήσουν σε περιοχές που έχουν υποστεί ζημιά.
Υπ όψιν ότι αριθμός των 50 εκατομμυρίων προσφύγων ως αποτέλεσμα της καταστροφής του εδάφους είναι το καλύτερο σενάριο, κατά τους επιστήμονες. Αλλά, ακόμα και με βάση αυτό, θα πρέπει και πάλι να καταβληθούν επίμονες προσπάθειες για την υιοθέτηση και εφαρμογή πρακτικών βιώσιμης γεωργίας, βιώσιμης υλοτομίας και φυσικά, πάνω απ' όλα, μέτρων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Το πλέον απογοητευτικό και ανησυχητικό είναι ότι το χειρότερο σενάριο απ' την άλλη πλευρά -αυτό που προβλέπει προσφυγικό κύμα 700 εκατομμυρίων- βασίζεται στην υπόθεση ότι δεν θα αλλάξει τίποτε στο τρέχον οικονομικό και περιβαλλοντικό μοντέλο, με την ανεξέλεγκτη υπερθέρμανση του πλανήτη να σπέρνει τον όλεθρο στη Γη τροφοδοτώντας την ξηρασία και την ερημοποίηση.
Τελευταία ευκαιρία
Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι μέχρι το 2050 η εξάντληση του εδάφους και η κλιματική αλλαγή θα μειώσουν τις αποδόσεις των καλλιεργειών κατά 10% σε παγκόσμιο επίπεδο και σε ορισμένες περιοχές μέχρι και 50%. Η μελέτη, που καλύπτει όλη τη χερσαία επιφάνεια της Γης, συμπεριλαμβανομένων των ποταμών και των λιμνών, εκτιμά ότι το κόστος της εξάντλησης του εδάφους ισοδυναμεί με το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ του επιπέδου του 2010.
Οι επιστήμονες σημειώνουν πως για κάθε απώλεια Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της τάξης του 5% σε μια περιοχή αυξάνεται κατά 12% η πιθανότητα εκδήλωσης βίαιων συγκρούσεων σ' αυτή. Ήδη περιοχές του πλανήτη που πλήττονται από ξηρασία και στις οποίες καταγράφεται εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο βροχοπτώσεων εδώ και πολλά χρόνια αντιμετωπίζουν αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης βίαιων συγκρούσεων κατά 45%.
Οι κύριοι παράγοντες που εντείνουν το πρόβλημα της εξάντλησης του εδάφους σύμφωνα με τη μελέτη είναι ο, βασισμένος στον καταναλωτισμό, τρόπος ζωής στις πλούσιες χώρες και η αυξανόμενη ζήτηση για αγαθά από τις αναπτυσσόμενες, η οποία συντηρείται τόσο από την αύξηση του πληθυσμού όσο και από την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος.
Λιγότερο από το ένα τέταρτο του εδάφους έχει “αποφύγει” τις σοβαρές επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, κυρίως επειδή βρίσκεται σε αφιλόξενες περιοχές του κόσμου, πολύ ψυχρές πολύ ξηρές, πολύ υγρές, ή σε πολύ μεγάλο υψόμετρο για να ζήσει άνθρωπος. Όμως, ακόμα και αυτό το μικρό ποσοστό αμόλυντης γης προβλέπεται να συρρικνωθεί σε λιγότερο από 10% τα επόμενα τριάντα χρόνια.
Η μελέτη, για τη σύνταξη της οποίας απαιτήθηκαν τρία χρόνια αναλύσεων και επεξεργασίας δεδομένων, θεωρεί την εξάντληση του εδάφους κυρίαρχο παράγοντα της κλιματικής αλλαγής, και το αντίστροφο. Πρόκειται δηλαδή για δύο αλληλένδετα προβλήματα. Μόνον η αποψίλωση των δασών συνεισφέρει κατά 10% στην αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο. Ταυτόχρονα, με την έκλυση “παγιδευμένου” στο υπέδαφος άνθρακα, υπολογίστηκε πως η εξάντληση του εδάφους ήταν υπεύθυνη για τις εκπομπές έως και 4,4 τόνων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ετησίως μεταξύ 2000 και 2009.
Δράση τώρα
Οι επιστήμονες προειδοποιούν πως δίχως επείγουσα δράση και λήψη μέτρων έως το 2050 θα έχουν εκλυθεί στην ατμόσφαιρα από αποσαθρωμένα εδάφη, ειδικά στην υποσαχάρια Αφρική, επιπλέον 36 γιγατόνοι διοξειδίου του άνθρακα. Η ποσότητα αυτή ισοδυναμεί με τις παγκόσμιες εκπομπές CO2 από τον τομέα των μεταφορών για μια περίοδο περίπου 20 χρόνων!
Ακόμα χειρότερα, εκτιμάται ότι σε 30 χρόνια από σήμερα περίπου το 40% του προβλεπόμενου παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε άγονες και ημι-άνυδρες περιοχές χαμηλής γεωργικής παραγωγικότητας. Η απώλεια εδάφους δεν σημαίνει βέβαια μόνον πρόβλημα στις καλλιέργειες, σημαίνει και περιορισμό της άγριας βλάστησης και των δασών που απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα και παράγουν οξυγόνο.
“Οι άνθρωποι πιέζουν τα τελευταία σύνορα της φύσης” δήλωσε χαρακτηριστικά στο Γαλλικό Πρακτορείο ένας εκ των συντακτών της μελέτης, ο Μπομπ Σολς του Πανεπιστημίου Witwatersrand, στο Γιοχάνεσμπουργκ, ενώ η Μονίκ Μπαρμπούτ, εκτελεστική γραμματέας του συμβουλίου των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της ερημοποίησης, το οποίο παράγγειλε τη συγκεκριμένη μελέτη, έκανε λόγο για “μια κλήση αφύπνισης προς όλους μας”.
“Τα συμπεράσματα αυτά μας δείχνουν την ανησυχητική κλίμακα μετασχηματισμού της Γης που έχει προκαλέσει η ανθρωπότητα” τόνισε. Στόχος της μελέτης, η οποία κόστισε 810.000 ευρώ, είναι η ενημέρωση των κυβερνητικών υπευθύνων χάραξης πολιτικής. Εγκρίθηκε στις αρχές του μήνα από τους εκπροσώπους των 129 μελών του IPBES, οι οποίοι συμμετείχαν σε ειδική σύνοδο διάρκειας μιας εβδομάδας στο Μεντεγίν της Κολομβίας.
