Της Erika Solomon
Όταν ο Μουνίρ ανέλαβε εκπρόσωπος εταιρείας πετρελαίου στη Βασόρα το 2007, το Ιράκ ήταν υπό κατοχή και βίωνε μια βίαιη εξέγερση. Ακόμη κι αυτό ήταν καλύτερο όμως από εκείνο που αντιμετωπίζει τώρα, λέει ο ίδιος θρηνώντας. "Τότε, αν είχαμε κάποιο πρόβλημα, πηγαίναμε στους Αμερικανούς για να το επιλύσουμε" λέει. "Κανείς δεν τολμούσε να προκαλέσει πρόβλημα".
Ο Μουνίρ είναι ένας από τους δεκάδες αγανακτισμένους επιχειρηματίες στην πόλη του νοτίου Ιράκ που περιμένουν να πληρωθούν από μία κυβέρνηση η οποία προσπαθεί να διαχειριστεί μία καταστροφική κρίση χρέους. Σαν να μην ήταν αρκετά άσχημα τα πράγματα, έχουν αυξηθεί οι ληστείες, οι απαγωγές και οι επιθέσεις καθώς τα χρήματα που κρατούσαν "ήσυχες" τις τοπικές πολιτοφυλακές και τις φυλές στερεύουν.
"Πώς μπορεί ένας ξένος επενδυτής να προστατευθεί όταν εγώ που είμαι ντόπιος δεν μπορώ να προστατεύσω τον εαυτό μου;" λέει ο Μουνίρ που ζήτησε να αλλάξουμε το όνομά του για λόγους ασφαλείας.
Από την κατοχή του 2003 από τις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία, η πολιτική ελίτ του Ιράκ έχει διατηρήσει μια εύθραυστη κοινωνική τάξη μέσω ενός δικτύου πατρωνίας που διένειμε εταιρικές συμβάσεις και κρατικές θέσεις εργασίας σε 7 εκατομμύρια ανθρώπους καθώς και επιδοτήσεις καυσίμων και τροφίμων.
Αυτή η τάξη κλυδωνίστηκε όταν μαχητές του ISIS κατέλαβαν περίπου το ένα τρίτο της χώρας το 2014. Αλλά η πετρελαιοπαραγωγός επαρχία της Βασόρας, μακριά από τις γραμμές του μετώπου, είχε να διαχειριστεί μια μεγαλύτερη απειλή: τη συντριβή των τιμών του αργού πετρελαίου, που πετσόκοψε τα κυβερνητικά έσοδα περίπου κατά 60%. Τώρα το σύστημα της αναδιανομής μέσω της διαφθοράς και της πατρωνίας, που βοήθησαν το Ιράκ να επιβιώσει, κινδυνεύει να καταρρεύσει.
Οι ντόπιοι στη Βασόρα και την ευρύτερη περιοχή κάποτε ήλπιζαν πως μετά από μια μακρά περίοδο πολέμου, κατοχής και εξέγερσης η πόλη τους θα μπορούσε να γίνει το επόμενο Ντουμπάι. Αλλά σήμερα δεν υπάρχουν λαμπεροί ουρανοξύστες. Τα κανάλια που περνούν μέσα από την πόλη, που παλιά της είχαν χαρίσει το προσωνύμιο "Βενετία της Μέσης Ανατολής", είναι πράσινα και μολυσμένα με λύματα.
Το νερό της βρύσης είναι ακατάλληλο για πόση και φορτηγά ρίχνουν λύματα σε αλάνες όπου αγόρια παίζουν ποδόσφαιρο την ώρα που στο βάθος φαίνονται οι φωτιές στις κορυφές από τις εξέδρες άντλησης πετρελαίου. "Ο κόσμος στη Βασόρα ζει κάτω από ένα μαύρο σύννεφο ρύπανσης και διαφθοράς" λέει ο Καντέμ Σλέιμαν, ακτιβιστής που διοργανώνει εβδομαδιαίες διαμαρτυρίες κατά της κυβέρνησης. "Μετά το 2003 η Βασόρα υποτίθεται ότι θα βίωνε μια πραγματική αναγέννηση... Δεν είμαστε καθόλου ικανοποιημένοι με την κατάσταση που επικρατεί".
Προτού τα έσοδα από το πετρέλαιο καταρρεύσουν, η κυβέρνηση πλήρωσε δισεκατομμύρια δολάρια στις διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες, οι οποίες προσέλαβαν εργολάβους και εκείνοι προσελάμβαναν ντόπιους και ενίοτε εξαγόραζαν τις φυλές και τις πολιτοφυλακές που συνδέονταν με ισχυρά κόμματα. Τώρα οι ντόπιοι θυμούνται τα περιστατικά στα οποία ένοπλοι πυροβόλησαν τις κατασκηνώσεις των εργολάβων στις πετρελαιοπηγές επειδή δεν μπορούσαν να τους δωροδοκήσουν ή τις περιπτώσεις όπου επιχειρηματίες πούλησαν τα φανταχτερά αυτοκίνητά τους για να αποφύγουν να τραβήξουν την προσοχή των κλεφτών.
Αν η άνοδος του ISIS ξεσκέπασε τις αποτυχίες των διεφθαρμένων δυνάμεων ασφαλείας να διαχειριστούν την αγανακτισμένη σουνιτική μειονότητα του Ιράκ, η Βασόρα είναι μια προειδοποίηση για το τι συμβαίνει όταν η ευρύτερη πατρωνία επηρεάζει την υπόλοιπη χώρα, συμπεριλαμβανομένης της σιτικής πλειοψηφίας.
Τοπικοί αξιωματούχοι και επιχειρηματίες λένε πως η ανεργία των νέων στη Βασόρα είναι πιθανώς μεγαλύτερη από 50%. Το εμπόριο κρυσταλλικής μεθαμφεταμίνης ακμάζει καθώς οι άνεργοι απόφοιτοι εθίζονται και άλλοι εμπλέκονται στη σχετικά προσοδοφόρα διακίνηση. Πολύ περισσότεροι άνδρες κατατάσσονται στις εθελοντικές ταξιαρχίες σιιτών γνωστές ως Hashd al-Shaabi ή Λαϊκές Δυνάμεις Κινητοποίησης, για να πολεμήσουν τον ISIS. Μερικοί δεν θέλουν καν να φαντάζονται τι θα γίνει αν οι χιλιάδες οπλισμένοι νεαροί άνδρες επιστρέψουν από τον πόλεμο σε μια πόλη που δεν έχει θέσεις εργασίας.
"Δεν ανησυχούμε για το ISIS εδώ, ωστόσο οι περισσότεροι μαχητές, κατατάσσονται είναι από τη Βασόρα. Οι περισσότεροι από εκείνους που πέφτουν στη μάχη, που τα παιδιά τους μένουν ορφανά, είναι από τη Βασόρα. Οπότε θα έχει αντίκτυπο όλο αυτό" λέει ο Μουνίρ. "Οι άνεργοι είναι ωρολογιακή βόμβα που περιμένει να σκάσει... Αν τα πράγματα συνεχίσουν έτσι, η σταθερότητα της πόλης θα επηρεαστεί σημαντικά".
Πολλά πολιτικά κόμματα είχαν ένοπλες πτέρυγες πριν φτάσει το ISIS και τα τμήματα αυτά τώρα έχουν ενσωματωθεί στις Λαϊκές Δυνάμεις Κινητοποίησης. Αυτή η νομική κάλυψη, καθώς και η αποστολή των δυνάμεων ασφαλείας στα μέτωπα, σημαίνει πως οι πολιτοφυλακές μπορούν να λειτουργούν ανοιχτά -και πιο δυναμικά. Μερικοί πιέζουν τους εργολάβους για μίζες που δεν μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά.
Ένας αξιωματούχος παραπονέθηκε ότι η απόσυρση της 14ης μεραρχίας της Βασόρας από την πόλη και η μεταφορά της στο μέτωπο με το ISIS άφησε τον έλεγχο σε "μαφίες". "Έχουν ληστέψει ακόμη και το δικό μου σπίτι το καλοκαίρι" λέει τονίζοντας πως πυροβόλησε τους κλέφτες για να τους φοβίσει.
Ανησυχίες για τα συμβόλαια
Το Ιράκ προσπαθεί να βγει από μια μακρά περίοδο συμπίεσης της παραγωγής πετρελαίου προς τα κάτω. Παρά τις κακοτυχίες του, οι επενδύσεις ενισχύθηκαν κάνοντας τη χώρα τη δεύτερη μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγό του ΟΠΕΚ μετά τη Σαουδική Αραβία, με ημερήσια παραγωγή τουλάχιστον 4,5 εκατ. βαρέλια. Υπήρξε ένας από τους παραγωγούς που έριχναν πετρέλαιο σε μια κορεσμένη αγορά διατηρώντας τις τιμές σε χαμηλά επίπεδα γύρω στα 50 δολάρια το βαρέλι για το αργό πετρέλαιο, που είναι και το σημείο αναφοράς του κλάδου.
Αλλά τα υψηλά επίπεδα παραγωγής του -αυξημένη πάνω από 80% σε σχέση με το 2011- δεν γέμισαν τα ταμεία των εταιρειών και της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, όπως γινόταν τα προηγούμενα χρόνια. Οι τιμές του πετρελαίου, που έχουν πέσει στο μισό από τα μέσα του 2014, έχουν κρατήσει πίσω την οικονομία του Ιράκ και η εκστρατεία κατά του ISIS στον Βορρά απλώς επιδείνωσε τα οικονομικά προβλήματα της Βαγδάτης, με αποτέλεσμα το έλλειμμα του προϋπολογισμού της να διογκωθεί πέρυσι.
Μέχρι το 2014 ξένοι και ντόπιοι επιχειρηματίες έβλεπαν τις δωροδοκίες ως το κόστος της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Τώρα η κατάσταση μπορεί να είναι αποθαρρυντική. Ένας διπλωμάτης, ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί, είπε πως ο διευθυντής που χειρίζεται τις συμβάσεις για μία από τις μεγαλύτερες εταιρίες πετρελαίου ζήτησε τη συμβουλή του, μετά την περάτωση της σύμβασης λόγω κακών υπηρεσιών.
Δέχθηκε ένα τηλεφώνημα από μια πολιτοφυλακή. Του είπαν: "Σας συμβουλεύουμε να ξανακάνετε τη σύμβαση με την εν λόγω εταιρεία, γιατί μας στηρίζουν στον ιερό πόλεμο εναντίον του ISIS. Αν δεν ανανεώσετε τη σύμβαση, στοχοποιείτε όλες τις Λαϊκές Δυνάμεις Κινητοποίησης". Ο αξιωματούχος τον συμβούλεψε να ζητήσει από την πολιτοφυλακή να προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες για να αποφευχθούν τα προβλήματα με τον εργοδότη του, αν εκμισθωθούν εκ νέου. "Έκαναν νέο διαγωνισμό και τελικά η εταιρεία πήρε και πάλι το συμβόλαιο".
Οι επιθέσεις από φυλές στους ντόπιους, και όχι μόνο, αυξάνονται επίσης. Πολλές εταιρείες προτιμούν να δωροδοκούν αγράμματες φυλές που ζουν σε υποβαθμισμένες περιοχές κοντά στα κοιτάσματα πετρελαίου, αντί να προσφέρουν θέσεις εργασίας.
"Το 2009 αυτοί οι τύποι ήταν ευχαριστημένοι με 100 δολάρια. Στη συνέχεια έγιναν δεκάδες χιλιάδες δολάρια. Τώρα μερικοί από αυτούς έχουν συνηθίσει να παίρνουν εκατομμύρια" λέει άλλος τοπικός επιχειρηματίας. Εργολάβοι που χτίζουν κτηριακές εγκαταστάσεις για μια εταιρεία πετρελαίου, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να αγοράσουν το τσιμέντο από τις φυλές στο διπλάσιο της τιμής της αγοράς. "Πριν, οι εταιρείες αυτές έβγαζαν πολλά χρήματα, οπότε κανείς δεν νοιαζόταν" λέει. "Τώρα όμως τα χρήματα έχουν εξαφανιστεί. Αλλά αυτοί οι διεφθαρμένοι τύποι έχουν πλέον συνηθίσει σε αυτόν τον τρόπο ζωής".
Ο Αμέρ Αλ Φαγιέζ, τοπικός σεΐχης και μέλος του κοινοβουλίου, λέει πως το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η ζημιά που προκαλείται σε ολόκληρες κοινότητες όταν οι άνδρες χάνουν τις δουλειές και δεν μπορούν να βγάλουν καν το ενοίκιό τους ή να αποπληρώσουν τα δάνεια. Με την απογοήτευση να αυξάνεται, οι διενέξεις μερικές φορές κλιμακώνονται σε επικίνδυνες συγκρούσεις, αν οι άνδρες είναι από διαφορετικές φυλές.
Οι σεΐχηδες παρεμβαίνουν ως μεσολαβητές για καλύτερες συμφωνίες για την αποπληρωμή χρεών, ή για αποζημιώσεις στην περίπτωση που μέλη φυλών σκοτωθούν, αλλά αυτό γίνεται πιο δύσκολο καθώς τα χρήματα λιγοστεύουν. Ο κ. Φαγιέζ εκτιμά ότι οι συγκρούσεις αυξήθηκαν κατά περισσότερο από το ένα τρίτο στο προηγούμενο έτος. "Το ότι δεν υπάρχουν κρατικά χρήματα προκάλεσε όλα αυτά τα προβλήματα. Επηρεάζει όλα τα στοιχεία της κοινωνίας" λέει.
Δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι επιχειρήσεις μέχρι να πληρωθούν. Σύμφωνα με έναν αξιωματούχο στην περιφερειακή αρχή επενδύσεων, η κρατική εταιρεία παραγωγής πετρελαίου χρωστάει στους εργολάβους 370 εκατομμύρια δολάρια. Επιφανείς επιχειρηματίες της Βασόρας είναι αισιόδοξοι πως η Βαγδάτη θα τους πληρώσει μέσα στο 2017. Ο Αλί Τζαμπάρ, που διαθέτει τρεις εταιρείες και ένα ξενοδοχείο, λέει πως θα δεχόταν μια προσφορά σε κρατικά ομόλογα αντί πληρωμής.
Αλλά οι πιο μικροί επιχειρηματίες ήταν λιγότερο ενθουσιώδεις λένε πως έχουν χάσει το 30% - 80% των υπαλλήλων τους και ότι αδειάζουν ολόκληροι καταυλισμοί εργατών κοντά στις πετρελαιοπηγές.
Η Ιλάμ Κοντρ είναι θύμα αυτής της κατάστασης. Ζει σε μια μισοτελειωμένη καλύβα με θέα στις τεράστιες εκτάσεις γης που προορίζονται για άντληση πετρελαίου. Μόνη με τρία μικρά παιδιά, δεν έχει τρεχούμενο νερό και μόλις 2.500 δηνάρια (περίπου 2 δολάρια) για να περάσει τις επόμενες δύο εβδομάδες.
Ο σύζυγός της την έφερε εδώ όταν είχε προσληφθεί ως φρουρός ενός υπεργολάβου σε έναν κοντινό καταυλισμό. Αλλά το 2015, η εταιρεία αποφάσισε να κλείσει το έργο. Τώρα ο ιδιοκτήτης του ετοιμόρροπου σπιτιού της απειλεί να τη διώξει αν δεν πληρώσει το ενοίκιο, ενώ ο 47χρονος σύζυγός της πολεμάει το ISIS. "Ήταν κυρίως μια οικονομική απόφαση να καταταγεί" λέει. "Λένε ότι έχουμε όλο αυτό το πετρέλαιο... αλλά τι καλό μας κάνει;".
"Πρέπει να ξεσηκωθούμε"
Στην κεντρική Βασόρα αστυνομικοί περικυκλώνουν 50 διαδηλωτές έξω από το μέγαρο του κυβερνήτη. Η δυσωδία των λυμάτων από τα κανάλια μπλέκεται με την κακοφωνία των αντικυβερνητικών συνθημάτων.
Ο Αχμέτ, ένας ψηλόλιγνος έφηβος από την περιοχή Ζουμπάιρ, κρατά ψηλά ένα πλακάτ που γράφει: "Η διαφθορά και τo ISIS είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος". Λέει ότι πολλοί κάτοικοι έχουν συγγενείς άρρωστους με πνευμονικές παθήσεις και καρκίνο, που πιστεύουν ότι είναι από τη ρύπανση. Όταν απλώνουν την μπουγάδα, λέει, συχνά γίνεται μαύρη από το νέφος από τις κοντινές πετρελαιοπηγές. "Δεν καταλαβαίνω πώς γίνεται να ζω δίπλα σε ένα από τα πλουσιότερα κοιτάσματα πετρελαίου και να μην μπορώ να βρω ακόμη και την πιο απλή δουλειά" λέει. "Πώς γίνεται να μην καταλαβαίνει ο κόσμος; Μας ληστεύουν και μας στερούν την αξιοπρέπειά μας. Πρέπει να ξεσηκωθούμε".
Το περασμένο καλοκαίρι οι διαδηλώσεις είχαν κάποια επιτυχία. Χιλιάδες διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στις διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος και στις κακές υπηρεσίες την ώρα που η Βασόρα αντιμετώπιζε έναν από τους χειρότερους καύσωνες. Αυτό το καλοκαίρι οι διακοπές ρεύματος ήταν ελάχιστες, και οι διαμαρτυρίες ξεθύμαναν.
Ο κ. Σλεμάν, που η καμπάνια του ονομάζεται "Θα συνεχίσουμε", πιστεύει πως οι διαδηλώσεις θα αναζωπυρωθούν. Έχει νέους ένθερμους υποστηρικτές όπως τον 23χρονο Καρίμ Αλί, ο οποίος λέει πως το κίνημα τον έσωσε από την απελπισία που ένιωθε κάποτε. Ο νεαρός ακτιβιστής έχει πτυχίο αρχιτεκτονικής, αλλά χωρίς εναλλακτικές. Λέει πως ήταν τυχερός που βρήκε δουλειά ως κομμωτής, δουλειά ικανή να του πληρώνει το κόστος της μετακίνησης για την ακτιβιστική δράση.
Στα γραφεία της οργάνωσης συζητάει σχέδια για να αφυπνίσει τον κόσμο για τους κινδύνους των ναρκωτικών."Η Βασόρα μοιάζει χαμένη" λέει. "Η έλλειψη ευκαιριών και όλα αυτά τα προβλήματα σε οδηγούν να κάνεις τα πάντα, να πουλήσεις την ψυχή σου για χίλια δολάρια".
Πριν ενταχθεί στο κίνημα των διαδηλώσεων πέρυσι το καλοκαίρι, ετοιμαζόταν να καταταγεί στις ταξιαρχίες κατά του ISIS, όπως δεκάδες συγγενείς του. Στη Βασόρα πολλές φτωχογειτονιές είναι γεμάτες φωτογραφίες και μαύρα πανό για τους νέους που πέθαναν πολεμώντας το ISIS. Ο Αλί δεν σκέφτεται να καταταγεί τώρα. "Ο πόλεμος θα σταματήσει, αλλά οι λαϊκοί αγώνες θα συνεχίσουν και μπορούν να μας σώσουν από την τραγωδία μας".
Οι μεγαλύτερες γενιές το βρίσκουν δυσκολότερο να συνεχίσουν να ελπίζουν. Όταν μαζεύονται στη Βασόρα, σε ταξί, καφετέριες ή στο σπίτι, οι συζητήσεις γίνονται νοσταλγικές για την παλιά Βασόρα ή περιστρέφονται στις τελευταίες φήμες για τη διαφθορά. "Μερικές φορές η κατάσταση είναι τόσο άσχημη, ώστε θέλω να φύγω. Αλλά άλλες φορές αυτός ο τόπος σε τραβάει πίσω" μουρμουρίζει ένας οδηγός στον επιβάτη του. "Το πρόβλημα δεν είναι ο τόπος" απαντά ο επιβάτης. "Είναι οι άνθρωποι".
