Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
Financial Times / Financial Times: Kαπιταλισμός και Δημοκρατία: η ένταση είναι ορατή
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Financial Times / Financial Times: Kαπιταλισμός και Δημοκρατία: η ένταση είναι ορατή

Του Μάρτιν Γουλφ


Είναι ο γάμος ανάμεσα στη φιλελεύθερη Δημοκρατία και τον παγκόσμιο καπιταλισμό ένας γάμος που θα διαρκέσει; Οι πολιτικές εξελίξεις ανά τη Δύση -ιδίως η υποψηφιότητα ενός απολυταρχικού λαϊκιστή για την προεδρία της πιο σημαντικής Δημοκρατίας- αυξάνει τη σημασία αυτού του ερωτήματος.

Δεν μπορεί κανείς να πάρει ως δεδομένη την επιτυχία των πολιτικών και οικονομικών συστημάτων που καθοδηγούν τον δυτικό κόσμο και λειτουργούν ως πόλος έλξης για μεγάλο μέρος του υπόλοιπου επί τέσσερις δεκαετίες. Το ερώτημα που προκύπτει: Αν όχι αυτά τα συστήματα τότε ποια;

Υπάρχει μία φυσική σύνδεση ανάμεσα στη φιλελεύθερη Δημοκρατία -τον συνδυασμό της καθολικής ψήφου με παγιωμένα πολιτικά και ατομικά δικαιώματα- και τον καπιταλισμό, το δικαίωμα να αγοράζονται και να πωλούνται αγαθά, υπηρεσίες, κεφάλαια και η ατομική εργασία κάποιου ελεύθερα. Μοιράζονται την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να κάνουν τις δικές τους επιλογές ως άτομα και ως πολίτες.

Η Δημοκρατία και ο καπιταλισμός εκκινούν από την κοινή παραδοχή ότι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να ασκήσουν συνειδητές επιλογές. Οι άνθρωποι πρέπει να θεωρούνται παράγοντες, όχι μόνο αντικείμενα της εξουσίας των άλλων ανθρώπων.

Ωστόσο είναι επίσης εύκολο να αναγνωρίσει κανείς εντάσεις ανάμεσα στη Δημοκρατία και τον καπιταλισμό. Η Δημοκρατία προσφέρει ισότητα. Ο καπιταλισμός είναι άνισος, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα εισοδήματα. Αν η οικονομία παραπαίει, η πλειονότητα ίσως επιλέξει τον αυταρχισμό, όπως τη δεκαετία του 1930. Αν τα εισοδήματα γίνονταν πολύ άνισα, οι πλούσιοι θα μπορούσαν να μετατρέψουν τη Δημοκρατία σε πλουτοκρατία.

Ιστορικά η άνοδος του καπιταλισμού και η πίεση για μια ολοένα ευρύτερη ψηφοφορία συνδυάστηκαν. Αυτός είναι ο λόγος που οι πλουσιότερες χώρες είναι φιλελεύθερες δημοκρατίες με, περισσότερο ή λιγότερο, καπιταλιστικές οικονομίες.

Οι ευρείες αυξήσεις των πραγματικών εισοδημάτων έπαιξαν βασικό ρόλο στη νομιμοποίηση του καπιταλισμού και τη σταθεροποίηση της Δημοκρατίας. Σήμερα όμως ο καπιταλισμός δυσκολεύεται να προκαλέσει τέτοιες βελτιώσεις στην ευημερία. Αντιθέτως, τα στοιχεία δείχνουν αυξανόμενη ανισότητα και επιβράδυνση της παραγωγικότητας. Αυτό το δηλητηριώδες μείγμα κάνει τη Δημοκρατία ανυπόφορη και τον καπιταλισμό παράνομο.

Ο καπιταλισμός του σήμερα είναι παγκόσμιος. Και αυτό μπορεί να εκληφθεί ως φυσικό. Αν αφεθούν μόνοι τους, οι καπιταλιστές δεν θα περιορίσουν τις δραστηριότητές τους σε κάθε δεδομένη δικαιοδοσία. Αν οι ευκαιρίες είναι παγκόσμιες, παγκόσμιες θα είναι και οι δραστηριότητές τους. Έτσι, ως αποτέλεσμα, παγκόσμιοι είναι και οι οικονομικοί οργανισμοί και ιδιαίτερα οι μεγάλες εταιρείες.

Ωστόσο, όπως έχει επισημάνει ο καθηγητής Ντάνι Ρόντρικ του Χάρβαρντ, η παγκοσμιοποίηση περιορίζει την εθνική κυριαρχία. Γράφει ότι: «Η Δημοκρατία, η εθνική κυριαρχία και η παγκόσμια οικονομική ολοκλήρωση είναι ασυμβίβαστες μεταξύ τους: μπορούμε να συνδυάσουμε τις δύο από τις τρεις, αλλά ποτέ δεν μπορούμε να έχουμε και τις τρεις έννοιες ταυτόχρονα και σε πληρότητα".

Εάν οι χώρες είναι ελεύθερες να καθορίζουν τους εθνικούς κανονισμούς, η ελευθερία να αγοράζουν και να πωλούν εκτός συνόρων θα μειωθεί. Εναλλακτικά, εάν αφαιρεθούν τα σύνορα και οι κανονισμοί εναρμονιστούν, η νομοθετική αυτονομία των κρατών θα είναι περιορισμένη. Η ελευθερία του κεφαλαίου να διασχίζει σύνορα είναι ιδιαίτερα πιθανό να περιορίσει την ικανότητα των κρατών να θέτουν τους δικούς τους φόρους και κανονισμούς.

Επιπλέον ένα κοινό χαρακτηριστικό των περιόδων της παγκοσμιοποίησης είναι η μαζική μετανάστευση. Η κίνηση κατά μήκος των συνόρων δημιουργεί την πιο ακραία σύγκρουση μεταξύ της ατομικής ελευθερίας και της δημοκρατικής κυριαρχίας.

Η ατομική ελευθερία λέει ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να επιτρέπεται να κυκλοφορούν όπου θέλουν. Όμως η δημοκρατική κυριαρχία τονίζει ότι η ιθαγένεια είναι ένα συλλογικό δικαίωμα ιδιοκτησίας, την πρόσβαση στο οποίο ελέγχουν οι πολίτες. Εν τω μεταξύ οι επιχειρήσεις βλέπουν ως ανεκτίμητη την ικανότητα να προσλαμβάνουν ελεύθερα. Δεν προκαλεί καμία έκπληξη το γεγονός ότι η μετανάστευση έχει γίνει το αλεξικέραυνο της σύγχρονης δημοκρατικής πολιτικής. Η μετανάστευση είναι καταδικασμένη να δημιουργεί τριβές μεταξύ της εθνικής δημοκρατίας και της παγκόσμιας οικονομικής ευκαιρίας.

Ας αναλογιστούμε τις καταστροφικές πρόσφατες επιδόσεις του παγκόσμιου καπιταλισμού, πέρα από το σοκ της οικονομικής κρίσης και τις καταστροφικές επιπτώσεις της στην εμπιστοσύνη του κόσμου στις ελίτ που είναι επιφορτισμένες με την πολιτική και οικονομική μας διαχείριση. Λαμβάνοντας υπόψιν όλα αυτά, η εμπιστοσύνη της διάρκειας ενός γάμου ανάμεσα στη φιλελεύθερη Δημοκρατία και τον παγκόσμιο καπιταλισμό φαίνεται αδικαιολόγητη.

Οπότε τι μπορεί να πάρει τη θέση του; Μια πιθανότητα θα μπορούσε να είναι η άνοδος μιας παγκόσμιας πλουτοκρατίας και κατά συνέπεια το τέλος των εθνικών δημοκρατιών. Όπως έγινε και στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι δομές της Δημοκρατίας μπορεί να διαρκέσουν, αλλά η πραγματικότητα θα είναι άλλη.

Μια αντίθετη εναλλακτική θα ήταν η άνοδος των ανελεύθερων δημοκρατιών ή οι απροκάλυπτες δημοψηφισματικές δικτατορίες, στις οποίες ο εκλεγμένος κυβερνήτης ασκεί τον έλεγχο τόσο επί του κράτους όσο και επί των καπιταλιστών. Αυτό συμβαίνει στη Ρωσία και την Τουρκία. Ο ελεγχόμενος εθνικός καπιταλισμός θα αντικαταστήσει τότε τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Κάτι παρόμοιο με αυτό που συνέβη τη δεκαετία του 1930. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ποιοι δυτικοί πολιτικοί θα ήθελαν να πάνε προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση.

Στο μεταξύ όσοι από εμάς επιθυμούμε να διατηρήσουμε και τη φιλελεύθερη Δημοκρατία και τον παγκόσμιο καπιταλισμό πρέπει να αντιμετωπίσουμε σοβαρά ερωτήματα. Το ένα είναι το κατά πόσον έχει νόημα να προωθήσουμε διεθνείς συμφωνίες που περιορίζουν την εθνική νομοθετική ικανότητα προς το συμφέρον των υφιστάμενων επιχειρήσεων. Η άποψή μου θυμίζει όλο και περισσότερο αυτή του καθηγητή Λόρενς Σάμερς του Χάρβαρντ, ο οποίος υποστήριξε ότι «οι διεθνείς συμφωνίες [πρέπει] να κρίνονται όχι από το πόσο έχουν εναρμονίσει το περιβάλλον ή από το πόσα πολλά εμπόδια κατεδαφίστηκαν, αλλά από το αν οι πολίτες χειραφετούνται". Το εμπόριο φέρνει κέρδη, αλλά δεν μπορεί να επιδιωχθεί με κάθε κόστος.

Πάνω απ' όλα, αν η νομιμότητα των δημοκρατικών πολιτικών συστημάτων μας πρόκειται να διατηρηθεί, η οικονομική πολιτική πρέπει να κινείται προς την προώθηση των συμφερόντων των πολλών και όχι των λίγων. Στην πρώτη θέση θα πρέπει να είναι το σύνολο των πολιτών, στους οποίους οι πολιτικοί είναι υπόλογοι. Αν δεν καταφέρουμε να το κάνουμε αυτό, η πολιτική τάξη είναι πιθανό να καταρρεύσει. Αυτό δεν θα ήταν καλό για κανέναν. Ο γάμος της φιλελεύθερης δημοκρατίας με τον καπιταλισμό χρειάζεται κάποια φροντίδα. Δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένος.

METAΦΡΑΣΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΓΙΑΜΑΛΗ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL