Του Πολ Κρούγκμαν
Ποιος το προκάλεσε πάλι αυτό; Με όλα τα άλλα που συμβαίνουν, το τελευταίο πράγμα που χρειαζόμασταν ήταν μια νέα οικονομική κρίση σε μια χώρα που κλονίζεται από πολιτική αναταραχή. Είναι αλήθεια ότι οι επιπτώσεις της τουρκικής κρίσης στην παγκόσμια οικονομία δεν θα είναι μεγάλες. Ακούμε όμως και πάλι την καταραμένη λέξη "μετάδοση". Το είδος της μετάδοσης που επέκτεινε κάποτε την κρίση της Ταιλάνδης σε ολόκληρη την Ασία και πιο πρόσφατα επέκτεινε την κρίση της Ελλάδας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Για αυτό και τώρα όλοι ανησυχούν μήπως τα προβλήματα της Τουρκίας επεκταθούν σε όλες τις αναδυόμενες οικονομίες του πλανήτη.
Είναι μια γνωστή ιστορία. Αυτό είναι όμως που την κάνει και τόσο ανησυχητική: Γιατί συνεχίζουμε να έχουμε αυτές τις κρίσεις; Και γιατί τα διαστήματα μεταξύ των κρίσεων γίνονται όλο και μικρότερα, με τη μετάδοση να γίνεται κάθε φορά και χειρότερη;
Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα ήταν αξιοσημείωτα σταθερό, μάλλον επειδή οι περισσότερες χώρες έθεταν περιορισμούς στις διασυνοριακές μετακινήσεις κεφαλαίων. Στις αρχές της δεκαετίας του '70 ωστόσο, η απορρύθμιση και η αυξανόμενη επιθετικότητα των τραπεζών προκάλεσε ένα κύμα διοχέτευσης κεφαλαίων προς τη Λατινική Αμερική. Ακολούθησε ένας "απότομος τερματισμός" το 1982 και μια οικονομική κρίση που οδήγησε σε μια δεκαετία οικονομικής στασιμότητας.
Η Λατινική Αμερική επέστρεψε τελικά στην ανάπτυξη, όμως τη δεκαετία του '90 μια μεγαλύτερη εκδοχή της ίδιας ιστορίας επαναλήφθηκε στην Ασία: Τεράστιες ροές χρημάτων τις οποίες διαδέχεται ένας απότομος τερματισμός και η οικονομική κατάρρευση. Ορισμένες ασιατικές οικονομίες επανέκαμψαν γρήγορα. Ωστόσο, ούτε οι επενδύσεις ούτε η ανάπτυξη επέστρεψε στα προηγούμενα επίπεδα.
Πρόσφατα, η εκδοχή επαναλήφθηκε και στην Ευρώπη με μια ροή χρημάτων προς την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία, ένα αιφνίδιο τέλος σε αυτήν και τεράστιο οικονομικό πόνο. Όπως προείπα, η ιστορία παραμένει ίδια, αλλά οι επιπτώσεις χειροτερεύουν. Το ΑΕΠ του Μεξικού συρρικνώθηκε κατά 4% στην κρίση του '81-'83, την Ινδονησίας κατά 14% στην κρίση του '97-'98 και της Ελλάδας κατά 23% στη σημερινή κρίση.
Βρισκόμαστε επομένως μπροστά σε μια ακόμη χειρότερη κρίση; Τα δεδομένα είναι μάλλον καθησυχαστικά: η Τουρκία, ιδίως, έχει μικρό χρέος και, παρ' ότι οι επιχειρήσεις της έχουν δανειστεί μεγάλα ποσά από το εξωτερικό, η γενική οικονομική της κατάσταση δεν φαίνεται άσχημη. Όμως, οι προηγούμενες κρίσεις δεν δίνουν μεγάλα περιθώρια για αισιοδοξία. Και οι ίδιες δυνάμεις που έκαναν το χρήμα να ρέει προς την Τουρκία καθιστούν επίσης την παγκόσμια οικονομία εξαιρετικά ευάλωτη.
Ενδέχεται να μην έχετε πληροφορηθεί για τη μεγάλη συζήτηση που γίνεται σήμερα μεταξύ των οικονομολόγων για το αν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με "κοσμική στασιμότητα". Τι είναι αυτό; Ένας τρόπος να το περιγράψεις είναι μια κατάσταση στην οποία τα ποσά που θέλουν να αποταμιεύσουν οι άνθρωποι ξεπερνούν κατά πολύ τις επενδύσεις που αξίζει να γίνουν.
Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, βρίσκεσαι αντιμέτωπος με δύο ενδεχόμενα αποτελέσματα. Αν οι επενδυτές είναι επιφυλακτικοί, ξοδεύουμε λιγότερα από όσα εισπράτουμε και αφού οι δαπάνες μου είναι το εισόδημά σου και το εισόδημά σου οι δαπάνες μου, το αποτέλεσμα είναι μια επίμονη κατρακύλα.
Διαφορετικά, οι επενδυτές απογοητευμένοι από τις μικρές αποδόσεις στρέφονται και διοχετεύουν χρήμα σε κακοσχεδιασμένα εγχειρήματα. Κάτι τέτοιο μπορεί να τονώσει την οικονομία προσωρινά, αλλά τελικά οι επενδυτές βρίσκονται αντιμέτωποι με την πραγματικότητα, τα χρήματα στερεύουν και αρχίζει ο πόνος. Αν αυτή είναι μια καλή περιγραφή της κατάστασής μας, έχουμε μια παγκόσμια οικονομία καταδικασμένη να ταλαντεύεται ανάμεσα στις φούσκες και την ύφεση.
Το βασικό σημείο είναι ότι ούτε η Τουρκία ούτε οι αναδυόμενες οικονομίες είναι τελικά το πρόβλημα. Το πραγματικό πρόβλημα είναι το γεγονός ότι οι ισχυρές οικονομίες -οι ΗΠΑ, η Ευρωζώνη και αρκετοί άλλοι- έχουν αποτύχει να αντιμετωπίσουν τις ενδογενείς αδυναμίες τους.
Αντιμέτωποι με έναν ιδιωτικό τομέα που θέλει να αποταμιεύει πολύ και να επενδύει λίγο, ακολουθήσαμε πολιτικές λιτότητας που βαθαίνουν την ύφεση. Και το χειρότερο είναι ότι με το να επιτρέπουμε στην ανεργία να φουντώνει, υπονομεύουμε τόσο τις μακρυπρόθεσμες όσο και τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης, κάτι που με τη σειρά του υπονομεύει ακόμη περισσότερο τις προοπτικές ανάπτυξης.
