Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.2°C26.3°C
2 BF 36%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.3°C26.0°C
3 BF 36%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.4°C24.8°C
2 BF 52%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.6°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.9°C24.0°C
2 BF 38%
Στους Κολοσσούς του Μέμνονος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Στους Κολοσσούς του Μέμνονος

1350 π.Χ., Άνω Αίγυπτος. Στη δυτική όχθη του Νείλου, απέναντι από την πόλη των Θηβών, κάπου 800 χιλιόμετρα νοτίως των ακτών της Μεσογείου, βρίσκεται η νεκρόπολη της -για μικρό ακόμη διάστημα- πρωτεύουσας της Αιγυπτιακής Αυτοκρατορίας, προτού αυτή μεταφερθεί, για ελάχιστα χρόνια, στην καινούργια πόλη του Ακενατόν. Ο Αμενχοτέπ Γ', που σημαίνει «Ο Άμμων είναι ευχαριστημένος», έχοντας ταυτιστεί με το απόγειο της πνευματικής και πολιτικής ισχύος της Αιγύπτου, πεθαίνει και θάβεται στον μεγαλοπρεπή τάφο που χτιζόταν ενόσω ήταν ακόμη ζωντανός. Το ταφικό ιερό που λειτουργούσε τα προηγούμενα χρόνια ως ναός αφιερωμένος στον Αμένοφι, όπως είναι εξελληνισμένο το όνομα του Αμενχοτέπ, και όπου λατρευόταν ως επίγειος θεός, είναι ο μεγαλύτερος ναός της Αιγύπτου καταλαμβάνοντας χώρο 350 στρεμμάτων.

Οι τάφοι των Αιγυπτίων βασιλέων κατασκευάζονται ενόσω ακόμη οι ιδιοκτήτες τους βρίσκονται στη ζωή, θεωρούμενοι ως «Οίκοι Αιωνιότητος». Την ανέγερση επιβλέπουν οι καλύτεροι μηχανικοί, υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό, τις τοποθεσίες όπου ανεγείρονται, τα δομικά υλικά. Εκτός όμως του τεχνικού και του αισθητικού μέρους, η οικοδόμηση των βασιλικών τάφων έχει και το θρησκευτικό κομμάτι. Η κατασκευή του νεκρικού θαλάμου κάτω από το έδαφος, του λατρευτικού ιερού του βασιλιά πάνω από το έδαφος, το αποθετήριο τροφίμων και προσωπικών αντικειμένων του μονάρχη, οι βωμοί, οι τράπεζες των ημερήσιων προσφορών των ιερέων, ακόμη και οι σκαλιστές ψευδοθύρες μέσω των οποίων επικοινωνούν οι κόσμοι ζωντανών και νεκρών αλλά και οι παγίδες και οι επιγραφές με κατάρες για ιερόσυλους και τυμβωρύχους, και η παραμικρότερη λεπτομέρεια, υπακούουν στις οδηγίες του ιερατείου. Ένα δε στοιχείο που το ιερατείο έχει καθιερώσει είναι και η κατασκευή φυλάκων των τάφων.

Μπροστά στην είσοδο του τάφου του Αμενχοτέπ στήνονται δύο δίδυμα αγάλματά του σε καθιστή στάση, με τα χέρια ακουμπισμένα στα γόνατα, κοιτάζοντας στα ανατολικά, προς τον Νείλο. Πολλές είναι οι θεωρίες που εξηγούν τη συγκεκριμένη στάση του σώματος. Ο Φιλόστρατος στα «Ες τον Τυανέα Απολλώνιον» θα γράψει πως ο ανδριάντας παριστάνεται με τα δύο πόδια ενωμένα σύμφωνα με την τεχνοτροπία της εποχής του Δαιδάλου και με τα χέρια τεντωμένα και στηριγμένα στα κάθισμά του ώστε να φαίνεται, όταν οι πρώτες ακτίνες του πρωινού τον φωτίζουν, σαν έτοιμος να σηκωθεί όρθιος για να αποδώσει τιμές στον ήλιο, όπως σηκώνονται όρθιοι όσοι λατρεύουν τα θεία.

Και τα δύο αγάλματα είναι κατασκευασμένα από χαλαζιακό ψαμμίτη φερμένο από την περιοχή που θα ονομαστεί αργότερα Κάιρο. Καθήκον έχουν να προστατεύουν τον «Οίκο της Αιωνιότητας» του Αμενχοτέπ από το κακό.

27 π.Χ. Ισχυρός σεισμός καταστρέφει μερικώς τον βόρειο Κολοσσό. Το άνω μέρος καταρρέει και στο κάτω εμφανίζονται ρωγμές. Από την ημέρα αυτή, καθώς ο αέρας θα περνά μέσα από τις ρωγμές, ο Κολοσσός θα αρχίσει να τραγουδάει την αυγή, μία με δύο ώρες προτού ξημερώσει. Το τραγούδι, το οποίο ακούγεται σαν μουσικό φύσημα, όπως θα αναφέρει ο Έλληνας ιστορικός και γεωγράφος Στράβων που θα επισκεφθεί το μέρος επτά χρόνια αργότερα, λέγεται πως γίνεται αντιληπτό κυρίως τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο. Πιθανότατα αυτό να διαδόθηκε επειδή τότε πυκνώνουν οι επισκέψεις στα αγάλματα. Η ώρα που ακούγεται το τραγούδι, λίγο πριν το ξημέρωμα, θα εμπνεύσει τη μετονομασία των αγαλμάτων σε «Κολοσσούς του Μέμνονος».

Ο Μέμνων, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν γιος της Ηούς, θεάς της Αυγής. Καθώς λοιπόν συνδέεται στο ελληνικό πάνθεον με το ξημέρωμα, και αφού το άγαλμα του Αμενχοτέπ ακούγεται να «τραγουδάει» προτού ανατείλει ο ήλιος, θα ονομαστεί Μέμνων. Και εφόσον τα δύο αγάλματα είναι «δίδυμα», θα ονομαστούν αμφότερα «Κολοσσοί του Μέμνονος».

Λέγεται πως ο Μέμνων ίδρυσε το Μεμνώνιον, την ακρόπολη των Σουσών, της αρχαίας πόλης του Ελάμ, που αργότερα θα πέσει στα χέρια των Περσών. Η ύπαρξη δύο Μεμνωνίων σε περιοχές όπου λατρεύεται ο ήλιος δείχνει πως ο Μέμνων συνδέεται με την ηλιακή λατρεία. Η λαϊκή πίστη ότι όποιος σταθεί τυχερός και ακούσει το άγαλμα να τραγουδάει θα είναι και γενικότερα τυχερός στη ζωή του θα έχει ως αποτέλεσμα να συρρέει εδώ πλήθος κόσμου, μεταξύ των οποίων ακόμη και Ρωμαίοι αυτοκράτορες.

Μια άλλη εκδοχή θα δώσει ο Παυσανίας. Στα «Αττικά» θα αποδώσει την καταστροφή του αγάλματος στον Πέρση αυτοκράτορα Καμβύση, ο οποίος το 525 π.Χ. νίκησε τον Ψαμμήτιχο Γ' και κατέκτησε την Αίγυπτο. Ο Καμβύσης έκοψε το άγαλμα στα δύο και έκτοτε αυτό θρηνεί με το τραγούδι της αυγής βγάζοντας ήχο που θυμίζει εκείνον μιας χορδής που σπάει. Αναφέρει ακόμη πως το άγαλμα παριστάνει τον Φαμενώθ. Έτσι ονομάζεται ο έβδομος μήνας του αιγυπτιακού ημερολογίου, που διαρκεί από τις 10 Μαρτίου έως τις 8 Απριλίου του γρηγοριανού ημερολογίου. Σύμφωνα με γλωσσολόγους, από την ονομασία αυτή προέρχεται το λατινικό «φάμινα» που θα πει λιμός και πιθανόν αυτό να σχετίζεται με τις πλημμύρες του Νείλου.

Πέμπτη 14 Νοεμβρίου 1867. Ο παλιότερος και μεγαλύτερος εκδοτικός οίκος της Δανίας, ο Γκιλντέντελ, μεγαλύτερος και στη Νορβηγία, εκδίδει το γραμμένο στην δανική πεντάπρακτο αλληγορικό δράμα του Χένρικ Ίψεν «Πέερ Γκιντ». Στην περιγραφή της πτώσης και της λύτρωσης του χαοτικού ιψενικού αντιήρωα οι πρώτες τρεις πράξεις είναι σχετικά σύντομες και διαδραματίζονται στην κοιλάδα του Γκουντμπραντσντάλεν -εκεί δηλαδή όπου θρυλείται πως έζησε τον 17ο αιώνα ο πραγματικός Πέερ Γκιντ και όπου από το 1967 θα διοργανώνεται το ομώνυμο ετήσιο φεστιβάλ- και τα όρη της ανατολικής κεντρικής Νορβηγίας. Στη δε πέμπτη πράξη ο γέρος πια Γκιντ επιστρέφει πάνω σε ένα πλοίο στην πατρίδα του που είχε εγκαταλείψει πριν από μισό αιώνα για την Αμερική. Σε όλα όσα διαδραματίζονται στη ζωή του Γκιντ παρεμβάλλεται μια ολόκληρη πράξη, η τέταρτη, η μεγαλύτερη και η πιο πυκνή σε δράση. Σ’ αυτήν ο τυχοδιώκτης πρωταγωνιστής περιπλανάται στη βόρεια Αφρική ξεκινώντας από τη βορειοδυτική ακτή του Μαρόκου ως δουλέμπορος και φθάνοντας έως την κοιλάδα του Νείλου και το φρενοκομείο του Καΐρου, όπου σε μια σειρά αλληγοριών αντιμετωπίζεται ως προφήτης και ανακηρύσσεται από τους «τρελούς» ως αυτοκράτωρ του εαυτού. Σε σχέση με την εξέλιξη της υπόθεσης, η τέταρτη πράξη φαίνεται εμβόλιμη και ασύνδετη. Σε κάποιο περιστατικό της ο Γκιντ περνά από την έρημο της Αιγύπτου και ακούει τον Κολοσσό του Μέμνονος να τραγουδά με την πρώτη ακτίνα του ήλιου. Πιθανόν ο Ίψεν να παραλληλίζει τον μουσικό ήχο που προϋπαντεί τη νέα ημέρα με την επαφή του ήρωα με την αθάνατη σοφία που τον οδηγεί στην αυτογνωσία.

Μάιος 1888. Εκδίδεται το βιβλίο του Όσκαρ Ουάιλντ «Ο Ευτυχισμένος Πρίγκιπας και άλλες ιστορίες». Στην πρώτη από τις πέντε παιδικές ιστορίες ο Ιρλανδός συγγραφέας αναφέρεται στη φιλία μεταξύ ενός χελιδονιού και ενός αγάλματος στολισμένου από φύλλα καθαρού χρυσού, τον Ευτυχισμένο Πρίγκιπα. Το χελιδόνι, το οποίο στο διήγημα συμβολίζει την αφοσίωση, διηγείται στον πρίγκιπα, που συμβολίζει την αθανασία, τα παράξενα και θαυμαστά που έχει δει στα ταξίδια του και ο πρίγκιπας μιλάει στο χελιδόνι για τους ανθρώπους, το καλό και τη ζωή του. «Με περιμένουν στην Αίγυπτο. Αύριο οι φίλοι μου θα πετάξουν μέχρι τον δεύτερο καταρράκτη. Σε έναν μεγάλο γρανιτένιο θρόνο κάθεται ο θεός Μέμνων. Όλη τη νύχτα κοιτά τα αστέρια, και όταν έρχεται το πρωινό φως, βγάζει μια κραυγή χαράς, και μετά μένει σιωπηλός» αφηγείται το χελιδόνι για να εντυπωσιάσει τον πρίγκιπα.

1829. Δημοσιεύεται το δοκίμιο του Σκώτου φιλοσόφου, μαθηματικού, μεταφραστή, δοκιμιογράφου και ιστορικού Τόμας Καρλάιλ «Σημεία των καιρών» στο πολιτιστικό περιοδικό «Edinburgh Review». Σ’ αυτό αντιπαραβάλλει από τη μία πλευρά τις υψηλότερες σφαίρες Λογοτεχνίας, Ποίησης και Σοφίας, και με τις τρεις αυτές λέξεις γραμμένες με κεφαλαίο αρχικό παρομοιάζοντάς τις με τη μουσική του Μέμνονος καθώς εμφανίζεται το φως, και από την άλλη την αποθέωση της Δύναμης και του αλαλάζοντος πλήθους που τα παρομοιάζει με θυσία στον Μολώχ. Και απέναντι στην αιθέρια Ομορφιά και την αρμονία Φύσης και ανθρώπινης ψυχής αντιπαραβάλλει την κτηνώδη Δύναμη.

Ο Χέγκελ στις διαλέξεις του και σε έργα του όπως η «Φαινομενολογία του πνεύματος» και η «Φιλοσοφία του δικαίου», αποδίδει στον Μέμνονα, Αφρικανό βασιλέα της Αιθιοπίας σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, την αρχιτεκτονική μορφή μέσω της οποίας ο Αφρικανός σκλάβος θα αφυπνιστεί και θα ολοκληρωθεί πνευματικά. Προσφέρει έτσι ο Γερμανός φιλόσοφος μια νέα ανάγνωση των θεωριών του για την αισθητική, την κυριαρχία και τη δουλεία, προτείνοντας την επανεκτίμηση αυτών των εννοιών σε αφρικανικές μελέτες και άλλους επιστημονικούς κλάδους γύρω από τη Φιλοσοφία, τις μεταποικιακές και τις αφρικανικές σπουδές, την Πολιτική Θεωρία, την Αρχιτεκτονική και την Ιστοριογραφία.

Παρασκευή 30 Ιουλίου 1999, Λούξορ. Πρώτο πρωινό στην Αίγυπτο μετά από ενδιάμεση στάση στο Κάιρο. Νωρίς το πρωί επισκέπτομαι την Κοιλάδα των Βασιλέων. Πρώτος σταθμός είναι ο επιτάφιος ναός της Χατσεπσού και από εκεί, 3 χιλιόμετρα νοτιότερα, οι Κολοσσοί του Μέμνονος. Ούτε κουβέντα να διανύσω την απόσταση περπατώντας. Ο ήλιος καίει, ενώ πριν δύο χρόνια ισλαμιστές τρομοκράτες δολοφόνησαν 62 τουρίστες στον ναό της Χατσεπσού.

Περνάω κατά σειρά από τον ταφικό ναό του Τούθμωση Γ', το Ραμσείο και τον ταφικό ναό του Μερνεφθά. Στη διασταύρωση στρίβω αριστερά στην Αλ Τμασαλίν, περνάω από το σημείο του ταφικού ναού του Αμενχοτέπ και σε μικρή απόσταση φθάνω στους Κολοσσούς.

Κανένας τουρίστας εδώ, σε αντίθεση με το πλήθος επισκεπτών που είδα στον ναό της Χατσεπσού. Αναρωτιέμαι πώς ένα μνημείο με τόσες θεατρικές, λογοτεχνικές, φιλοσοφικές και δοκιμιογραφικές αναφορές το προσπερνούν έτσι εύκολα οι επισκέπτες. Μπορεί να μην είναι εντυπωσιακό σαν άλλα κατασκευάσματα της αρχαίας Αιγύπτου, ωστόσο η ιστορία του μου φαίνεται συναρπαστική.

Στον δρόμο της επιστροφής μου έρχεται στο μυαλό το γκόθικ μυθιστόρημα της Αν Ράις «Μέμνοχ ο Διάβολος» λόγω του ομόηχου των ονομάτων: του Εωσφόρου Μέμνοχ και του Άγγελου του Πρωινού Φωτός Μέμνονος

Φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL