Του Τζανάν Γκανές
Κάποιος πρέπει να ανήκει στην Αριστερά για να ερμηνεύσει τα μέχρι τώρα χρόνια του 21ου αιώνα ως δικαίωση του κράτους. Από τη στιγμή που η ελεύθερη αγορά κέρδισε τον Ψυχρό Πόλεμο τη δεκαετία του 1990, οι κυβερνήσεις είχαν σχεδόν απολογητική στάση, ακόμη και όταν Δημοκρατικοί όπως ο Μπιλ Κλίντον ήταν Πρόεδροι των ΗΠΑ.
Από τότε είδαμε, κατά σειρά, τον ηρωισμό των εθελοντών της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών το 2008 και τώρα, την ώρα που ο κορωνοϊός συνεχίζει το καταστροφικό έργο του, βλέπουμε την ανάγκη εξειδικευμένου δημόσιου προσωπικού, των δημόσιων υποδομών, ακόμη και της ωμής επιβολής. Μόνο ένας φανατικός ή ιδεοληπτικός θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι οι αγορές θα μπορούσαν να δώσουν τη δική τους λύση.
Είναι αδύνατον να γνωρίζουμε αν ή πώς ο ιός θα επηρεάσει την έκβαση των αμερικανικών εκλογών. Όσοι παρομοιάζουν τον Ντόναλντ Τραμπ με τον δήμαρχο στην ταινία “Τα σαγόνια του καρχαρία”, ο οποίος υποβάθμιζε τους κινδύνους προκειμένου να μην επηρεαστεί η οικονομία, ξεχνούν ότι ήταν ο ίδιος δήμαρχος που διηύθυνε τις τύχες του νησιού και στο δεύτερο μέρος της ταινίας. Ο Πρόεδρος δεν έχει ακόμη ξοφλήσει, ακόμη και αν ο ιός αντιστρέψει τη μέχρι τώρα δυναμική του.
Παραδόξως είναι ευκολότερο να μαντέψει κανείς τις πιο μακροχρόνιες συνέπειες της κρίσης. Η 11η Σεπτεμβρίου και το κραχ του 2008 δεν οδήγησαν μόνο στην ενίσχυση των κυβερνήσεων (η σημερινή Ούασιγκτον, μια πόλη που συρρικνωνόταν το 2000, συνηγορεί υπέρ αυτού), αλλά και στην αλλαγή της κουλτούρας: μια νέα δημόσια ανοχή για τις παραβιάσεις της ιδιωτικής ζωής. Οι κάποτε καινοφανείς έλεγχοι στα αεροδρόμια και οι περιορισμοί στις αναλήψεις μετρητών αποτελούν σήμερα συνήθεις πρακτικές.
Η μεγάλη επιστροφή
Είναι πολύ πιθανό ο κορωνοϊός να προκαλέσει μια ανάλογη μεταβολή της ισορροπίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Οι όροι του πολιτικού διαλόγου έχουν αδιαμφισβήτητα μετακινηθεί στο κυβερνητικό πεδίο τις τελευταίες εβδομάδες. Είναι η μεγάλη επιστροφή εκείνου για το οποίο οι συντηρητικοί πάντοτε διαμαρτύρονταν, του “συγκεντρωτικού κράτους”.
Η κυβερνητική νομιμοποίηση αποτελεί αμφιλεγόμενο ζήτημα στις ΗΠΑ όσο σε καμία άλλη δυτική δημοκρατία. Η δεύτερη τροποποίηση του συντάγματός τους αρνείται “το μονοπώλιο στη νόμιμη χρήση βίας” απορρίπτοντας έτσι τον ορισμό του Μαξ Βέμπερ για το κράτος.
Το κράτος επεκτείνεται συνήθως ως αντίδραση σε κάποιο τραύμα. Η μεγάλη ύφεση οδήγησε στο Νιου Ντιλ, η 11η Σεπτεμβρίου στην ανατροπή οποιασδήποτε ειρηνικής διευθέτησης μετά το 1989 και η χρηματοπιστωτική κρίση στη μεγαλύτερη επίβλεψη των τραπεζών. Οι πόλεμοι έδωσαν τη νομική βάση για το κράτος πρόνοιας. Ίσως μόνον ο πόλεμος που κήρυξε ο Λίντον Τζόνσον κατά της φτώχειας πήγαζε περισσότερο από την προσπάθεια επανεκλογής του παρά από ένα εξωτερικό σοκ.
Δεν γνωρίζουμε ακόμη αν ο κορωνοϊός θα αποδειχτεί μία από αυτές τις κρίσεις που μετασχηματίζουν την οικονομία. Ήδη όμως φέρνει στην επιφάνεια ερωτήματα που θα περνούσαν σε δεύτερη μοίρα υπό συνηθισμένες συνθήκες: οι αμοιβόμενες άδειες, οι ελλείψεις στο σύστημα Υγείας και, κάτι ιδιαίτερα επικίνδυνο για τον κ. Τραμπ, η σκόπιμη αποδυνάμωση των αόρατων τεχνοκρατών της ομοσπονδιακής γραφειοκρατίας.
Η σταυροφορία του εναντίον των μη εκλεγμένων ειδικών μπορεί να απέφερε κάποιο αποτέλεσμα όταν οι ψηφοφόροι αισθάνονταν ασφαλείς. Όμως, από τώρα μέχρι τον Νοέμβριο, αν συνεχίσει να το κάνει, θα πρέπει να αναλάβει και το σχετικό ρίσκο.
Στο προκλητικό νέο βιβλίο του “10% λιγότερη δημοκρατία” ο οικονομολόγος Γκάρετ Τζόουνς υπερασπίζεται την “επιστημοκρατία”, την κυριαρχία εκείνων που διαθέτουν τις γνώσεις. Οι τελευταίες εβδομάδες μάλλον τον επιβεβαιώνουν.
Ο Πρόεδρος δεν μπορεί τώρα να διεκδικήσει την επανεκλογή του χωρίς να καταφύγει σε αυτό που το ίδιο του το κόμμα καταγγέλλει ως “διογκωμένη κυβέρνηση”. Πέρα από το συνηθισμένο μπαράζ μέτρων για τη δημόσια Υγεία, θα πρέπει να αναζητήσει και οικονομικά κίνητρα όπως αυτά που υιοθετούσε ο προκάτοχός του Μπάρακ Ομπάμα.
Θα είναι καταδικασμένος αν δεν το κάνει. Θα είναι όμως επίσης καταδικασμένος αν το κάνει άσχημα. Η αποτελεσματικότητα έχει μεγάλη σημασία. Ο λαϊκισμός βασιζόταν πάντοτε στην αντίληψη ότι το ένστικτο, σε αντίθεση με την εμπειρία, αποτελεί το κλειδί για την πραγματική σοφία. Η φετινή όμως χρονιά δεν δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την καλλιέργεια ενός κλίματος αντίστοιχου με εκείνο του 2016. Η αλλεργία της κυβέρνησης για το κράτος μπορεί να προκαλέσει μόνο πολιτική φθορά.
Παραδόξως οι συντηρητικοί είχαν πολλά να πουν για το κράτος προτού διολισθήσουν στην παράνοια. Η θεωρία της δημόσιας επιλογής εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1970 για βάσιμους λόγους: μετά τη συγκρότησή της, κάθε γραφειοκρατία φροντίζει να εξασφαλίσει την αναπαραγωγή της.
Ένα πράγμα όμως θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο. Η εναλλακτική στο “διογκωμένο κράτος”, ακόμη και αν μπορούσε να περιγραφεί, θα ήταν κάτι τρομακτικό. Και τα σημερινά γεγονότα το υπενθυμίζουν. Αν δεν υπάρχουν άθεοι σε συνθήκες κρίσης, άλλο τόσο δεν υπάρχουν και ακραίοι φιλελεύθεροι.
