«Οι άνθρωποι πιστεύουν λανθασμένα ότι η οικονομία έχει να κάνει με τα λεφτά, όμως στην πραγματικότητα έχει να κάνει με τους ανθρώπους» λέει ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν και προφανώς έχει δίκιο. Μια οικονομία μπορεί να αναπτυχθεί με μόνο δύο τρόπους: είτε με περισσότερους ανθρώπους να εργάζονται και με περισσότερες επενδύσεις, είτε βελτιστοποιώντας την υφιστάμενη απόδοσή της μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας.
Για τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου που δοκιμάστηκαν σκληρά από την ευρωκρίση της περασμένης δεκαετίας η ανάκαμψη θα μπορούσε να έρθει και από τη βελτίωση των δημογραφικών δεικτών, αλλά δυστυχώς κι εδώ οι προοπτικές δεν είναι διόλου ευοίωνες.
Στην Ισπανία, για παράδειγμα, η οικονομία της οποίας υποτίθεται πως έχει επιστρέψει σε τροχιά ανάκαμψης, η μεγαλύτερη πρόκληση στο άμεσο μέλλον δεν έχει να κάνει με τα... λεφτά αλλά κι αυτή τη φορά με τους ανθρώπους. Για τους Ισπανούς, όπως και για τους υπόλοιπους Νοτιοευρωπαίους, το πρόβλημα δεν είναι αν θα συνεχιστούν η ποσοτική χαλάρωση και οι αγορές κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ, αλλά ο χαμηλός αριθμός των γεννήσεων και η επιβράδυνση της αύξησης του πληθυσμού.
Στην περίοδο της οικονομικής άνθησης λίγο πριν την έλευση του ευρώ, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η οικονομική μεγέθυνση της χώρας κινούνταν με ρυθμό 3% ετησίως και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά 1,5%. Δηλαδή, το ήμισυ του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ οφείλονταν στην «εισροή» ανθρώπων. Ήταν η εποχή που ο πληθυσμός αυξάνονταν με ρυθμό σχεδόν 2% ετησίως. Όταν όμως ξέσπασε η κρίση, η πληθυσμιακή αύξηση σταμάτησε. Το συνολικό και το κατά κεφαλή ΑΕΠ μειώθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα. Καθώς η οικονομία άρχισε να ανακάμπτει, οι δύο δείκτες κινήθηκαν σε συγχρονισμό προς τα πάνω. Μολονότι ο πληθυσμός δεν αυξάνονταν όπως στα προ κρίσης επίπεδα, πολλοί άνεργοι επέστρεφαν στην αγορά εργασίας αυξάνοντας τον αριθμό των απασχολούμενων. Όμως αυτή η τάση παρουσιάζει κάμψη σήμερα. Από τα μέσα του 2019 ο ρυθμός δημιουργίας θέσεων εργασίας στην Ισπανία επιβραδύνεται ακολουθώντας την επιβράδυνση της ανάπτυξης.
Πριν από μερικά χρόνια η Τράπεζα της Ισπανίας, αναθεωρώντας το αναπτυξιακό δυναμικό της οικονομίας σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα, κατέληξε στην εκτίμηση ότι η ανάπτυξη θα «τρέχει» με ρυθμό 1,25% ετησίως για μερικά χρόνια. Παρόμοιες είναι και οι εκτιμήσεις του ΔΝΤ, βασισμένες στο γεγονός της γήρανσης του πληθυσμού και στο χαμηλό ποσοστό των γεννήσεων.
Ενώ οι αφίξεις μεταναστών παραμένουν σχεδόν στα ίδια επίπεδα με την προ κρίσης εποχή, οι Ισπανοί είναι εκείνοι που μεταναστεύουν τώρα σε μεγαλύτερους αριθμούς. Και η ισορροπία μεταξύ γεννήσεων και θανάτων είναι αρνητική για τέσσερα χρόνια. Ένας πληθυσμός που συρρικνώνεται σημαίνει, εκτός των άλλων, ότι η νομισματική και δημοσιονομική πολιτική έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα, επισημαίνει ο Χέσους Φερμάντες Βιλαβέρντε, καθηγητής Οικονομικών στο πολιτειακό Πανεπιστήμιο Penn State University της Πενσυλβάνια.
Όπως λέει, το μέγεθος (του πληθυσμού) είναι αυτό που μετράει όταν πρόκειται για ζητήματα όπως η εξόφληση του χρέους, η διατήρηση του συνταξιοδοτικού συστήματος ή η τόνωση των επενδύσεων. Όσο μεγαλύτερη είναι η συνολική απόδοση μιας οικονομίας τόσο πιο εύκολη είναι η διαχείριση του δημόσιου χρέους. Όσο περισσότεροι εργαζόμενοι καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές τόσο πιο εξασφαλισμένη θα είναι η καταβολή των συντάξεων στο μέλλον. Αν ο πληθυσμός αυξάνεται σταθερά, η αύξηση του ΑΕΠ -συνυπολογιζόμενου του πληθωρισμού- θα ακολουθεί τον ίδιο ρυθμό και η εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους δεν θα συνεπάγεται τον κίνδυνο αύξησης του ελλείματος.
«Κλασικό» εργαλείο για την τόνωση της οικονομίας παραμένει η αύξηση της παραγωγικότητας, επαναλαμβάνουν οι ειδικοί, τονίζοντας ότι η Ισπανία όπως και άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου έχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης στον τομέα αυτό. Αλλά ο Βιλαβέρντε θεωρεί πως η εν λόγω λύση δεν επαρκεί. «Πόσες χώρες κατόρθωσαν να βελτιώσουν την παραγωγικότητά τους κατά 2%; Καμία. Η παραγωγικότητα βελτιώνεται μόνο ύστερα από τις κατάλληλες επενδύσεις και εντέλει είναι περισσότερο θέμα καινοτομίας» λέει. Έχοντας πάντα υπόψιν το πολιτικό κόστος, μια από τις πιο ρεαλιστικές λύσεις ίσως δεν είναι άλλη από τη ριζική αναθεώρηση της μεταναστευτικής πολιτικής. Αλλά αυτό είναι κάτι που θα συζητηθεί στο μέλλον.
Η κρίση μετά την κρίση (2)
Ακριβό μου ενοίκιο
Η κρίση τέλειωσε, αλλά η κρίση είναι εδώ. Είχαν προειδοποιήσει οι επαΐοντες ότι στο τέλος της «καταιγίδας» οι όροι θα είναι πολύ διαφορετικοί. Το χάσμα μεγαλύτερο, οι ανισότητες εξόφθαλμες.
Στην Ισπανία τα πράγματα -τουλάχιστον στην οικονομία- έχουν ηρεμήσει. Οι «Αγανακτισμένοι» της πλατείας Πούερτα Ντελ Σολ είναι μια μακρινή ανάμνηση, η λιτότητα της κυβέρνησης Ραχόι και οι εξώσεις ανθρώπων με κόκκινα δάνεια, μια κακή ανάμνηση. Το άτυπο μνημόνιο που επιβλήθηκε στη χώρα χάριν της σωτηρίας των τραπεζών ένας εφιάλτης που πέρασε. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι μέρες που ήρθαν είναι καλύτερες. Το αντίθετο.
Αν τα παιδιά της Πουέρτα Ντελ Σολ είχαν έναν λόγο να φωνάζουν «δεν είμαστε σκλάβοι», τα παιδιά της μετα-«μνημονιακής» Ισπανίας έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται σκλάβοι. Το σύστημα κατέρρευσε, αλλά επανήλθε. Όσοι θελήσουν να αυτονομηθούν, να ζήσουν σε δικό τους σπίτι, θα πρέπει να είναι έτοιμοι να διαθέσουν το 94% (!) του μισθού τους για ενοίκιο. Ως εκ τούτου ο απογαλακτισμός από την πατρική εστία αποδεικνύεται οικονομικά μη βιώσιμος.
Οι απαγορευτικά υψηλές τιμές των μισθωμάτων σε συνδυασμό με τους χαμηλούς μισθούς που κυριάρχησαν μετά την κρίση καθιστούν όλο και πιο δύσκολη την ανεξαρτησία των νέων. Έτσι το 81% των τριαντάρηδων Ισπανών συνεχίζουν να ζουν με τους γονείς τους. Μόλις ένας στους πέντε νέους έως 29 ετών (18,6%) είχε μετακομίσει σε δικό του σπίτι το δεύτερο τρίμηνο του 2019. Το ποσοστό αυτό εξακολουθεί να μειώνεται σταθερά από το τρίτο τρίμηνο του 2008, όταν κυμαινόταν τότε στο 26,1%.
Η κατάσταση έχει να κάνει τόσο με τα "απλησίαστα" ενοίκια όσο και με τους χαμηλούς μισθούς. Στα τέλη του 2008 οι εργαζόμενοι κάτω των τριάντα ετών έπρεπε να δαπανούν το 55,7% του μισθού τους για να νοικιάζουν σπίτι. Σήμερα πρέπει να δίνουν το 94% σύμφωνα με μελέτη του Παρατηρητηρίου Χειραφέτησης του Εθνικού Συμβουλίου Νεολαίας που δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα.
Η μέση τιμή ενοικίου για ένα διαμέρισμα 80 τετραγωνικών μέτρων είναι 880 ευρώ τον μήνα όταν ο μέσος μισθός για τους εργαζόμενους έως 29 ετών είναι μόλις 932 ευρώ. Το ποσοστό των Ισπανών που ζουν εκτός του πατρικού βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2002. Από τα 6,7 εκατομμύρια νέους έως 29 ετών, μόλις το 1,2 εκατ. έχουν εγκαταλείψει το πατρικό σπίτι και την οικονομική ασφάλεια που προσφέρει. Περισσότεροι από 81% συνεχίζουν να ζουν σ’ αυτό.
Από τα 2,5 εκατομμύρια πολίτες ηλικίας μεταξύ 25 και 29 ετών μόνον 992.000 έχουν μετακομίσει σε δικό τους σπίτι, δηλαδή ποσοστό 39,5%. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, οι Ισπανοί μετακομίζουν σε δικό τους σπίτι στη ηλικία των 29,5 ετών κατά μέσον όρο. Αντίθετα οι Σουηδοί το κάνουν στα 18,5 τους χρόνια. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 26.
