Κάτι παρόμοιο υποστηρίζει σ’ ένα τελευταίο άρθρο του στον “Guardian” ο «αιρετικός» Νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς καλώντας τους ομότιμούς του και εμμέσως τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, όχι να αναθεωρήσουν αλλά να εγκαταλείψουν εντελώς όλα τα γνωστά μοντέλα μέτρησης επιδόσεων και αξιολόγησης των οικονομιών, διότι πολύ απλά δίνουν λανθασμένες «ενδείξεις». «Ο τρόπος με τον οποίο αξιολογούμε τις οικονομικές επιδόσεις και την κοινωνική πρόοδο είναι εξ αρχής λανθασμένος και η κλιματική κρίση έφερε τις σχετικές ανησυχίες στο προσκήνιο», γράφει ο Στίγκλιτς.
«Ο κόσμος αντιμετωπίζει σήμερα τρεις υπαρξιακές κρίσεις: Κλιματική αλλαγή, ανισότητες, κρίση δημοκρατίας. Θα κατορθώσουμε να ευημερήσουμε εντός των πλανητικών ορίων μας; Μπορεί μια σύγχρονη οικονομία να προσφέρει ευημερία σε όλους; Μπορούν οι δημοκρατίες να μακροημερεύσουν αν οι οικονομίες τους αποτύχουν να εξασφαλίσουν ευημερία για το σύνολο; Όλα αυτά είναι κρίσιμα ερωτήματα, ωστόσο οι κοινώς αποδεκτοί τρόποι μέτρησης των οικονομικών επιδόσεων δεν μας δίνουν απολύτως καμία ένδειξη ότι ίσως αντιμετωπίζουμε πρόβλημα. Κάθε μια από τις παραπάνω κρίσεις έφερε εκ νέου στο προσκήνιο την ανάγκη για καλύτερα εργαλεία αξιολόγησης των οικονομιών και της κοινωνικής προόδου», γράφει ο Στίγκλιτς.
Για τον διακεκριμένο οικονομολόγο, το πρόβλημα εστιάζεται στο ότι τα εφαρμοζόμενα μοντέλα μέτρησης εξάντλησαν τα όριά τους και δεν είναι πλέον ικανά να «μετρήσουν» παραμέτρους που επηρεάζουν καθοριστικά οικονομίες και κοινωνίες. Όπως αναφέρει, το στάνταρ σύστημα μέτρησης των επιδόσεων μιας οικονομίας με βάση το ΑΕΠ, δηλαδή το άθροισμα της αξίας αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο, λειτουργούσε φαινομενικά σωστά μέχρι την στιγμή που συνέβη το κραχ του 2008, βαίνοντας αυξανόμενο χρόνο με τον χρόνο. «Η παγκόσμια οικονομική κρίση ήταν η απόλυτη απεικόνιση των ανεπαρκειών των κοινώς χρησιμοποιούμενων μοντέλων μέτρησης. Κανένα από αυτά δεν προειδοποίησε έγκαιρα τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής ή τις αγορές για ό,τι διέφευγε της προσοχής τους. Αν και μερικοί οξυδερκείς οικονομολόγοι είχαν σημάνει συναγερμό, τα τυποποιημένα συστήματα μέτρησης έδειχναν όταν όλα πήγαιναν καλά».
Το λάθος
Όπως βεβαίως εξακολουθούν να δείχνουν το ίδιο και μετά το χρηματοπιστωτικό κραχ εκείνης της χρονιάς. Αν παρακολουθήσουμε τις στατιστικές, συνεχίζει ο Στίγκλιτς, βλέπουμε ότι από τότε το ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξάνεται σταθερά, αν και πιο αργά σε σχέση με τα προ κρίσης χρόνια, αλλά και πάλι δεν υπάρχει κάτι για το οποίο πρέπει να ανησυχούμε. Στην Ευρώπη, ο αντίκτυπος της κρίσης του 2008 ήταν πιο έντονος, ιδίως στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση του ευρώ. Αλλά ακόμη κι εκεί, εκτός από την υψηλή ανεργία, οι τυποποιημένες μετρήσεις δεν αντικατοπτρίζουν πλήρως τις δυσμενείς επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας ή το μέγεθος των δεινών των ανθρώπων, ούτε τις μακρόχρονες επιπτώσεις τους στο βιοτικό επίπεδο.
Πού βρίσκεται λοιπόν το λάθος; Τι τέλος πάντων δεν μπορούν να διακρίνουν ειδικοί και ειδήμονες; Γιατί -κατά την τετριμμένη ρήση- οι αριθμοί ευημερούν αλλά οι άνθρωποι δεινοπαθούν; Ο Στίγκλιτς εξηγεί: «Το σύστημα μέτρησης με βάση το ΑΕΠ δεν μας παρέχει την καθοδήγηση που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε την κρίση ανισότητας. Τί σημασία έχει να αυξάνεται το ΑΕΠ αν η οικονομική κατάσταση των περισσότερων πολιτών χειροτερεύει; Στα πρώτα τρία χρόνια της λεγόμενης ανάκαμψης, περίπου το 91% των κερδών πήγαν στο πλουσιότερο 1% του πληθυσμού. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αμφέβαλαν για τους ισχυρισμούς των πολιτικών που τούς έλεγαν τότε ότι η οικονομία βρισκόταν στον σωστό δρόμο για ισχυρή ανάκαμψη».
Άλλη αιτία αποτυχίας των υφιστάμενων μοντέλων αξιολόγησης έχει να κάνει με το γεγονός ότι δεν λαμβάνουν υπόψιν τους την περιβαλλοντική υποβάθμιση και την εξάντληση των φυσικών πόρων. «Αν η οικονομία φαίνεται ότι αναπτύσσεται αλλά αυτή η ανάπτυξη δεν είναι βιώσιμη επειδή καταστρέφουμε το περιβάλλον και απορροφούμε τους δυσεύρετους φυσικούς πόρους, τότε τα στατιστικά μοντέλα πρέπει να είναι τέτοια που να μας προειδοποιούν. Αλλά καθώς στο ΑΕΠ δεν συνυπολογίζονται η υποβάθμιση του περιβάλλοντος και η εξάντληση των πόρων, έχουμε συνήθως μια πολύ ρόδινη εικόνα των πραγμάτων. Οι ανησυχίες αυτές έχουν έρθει επιτακτικά στο προσκήνιο τώρα, λόγω της κλιματικής κρίσης».
Παραπλανητική εντύπωση
Είναι ξεκάθαρο, υπογραμμίζει ο Αμερικανός οικονομολόγος, ότι υπάρχει ένα θεμελιώδες λάθος στον τρόπο με τον οποίο αξιολογούμε τις επιδόσεις των οικονομιών και την κοινωνική πρόοδο. Ακόμη χειρότερα, οι μετρήσεις δημιουργούν συχνά την παραπλανητική εντύπωση ότι υπάρχει ένα είδος “δούναι και λαβείν” μεταξύ των δύο. Ότι, για παράδειγμα, τα μέτρα που ενισχύουν την οικονομική ασφάλεια των ανθρώπων είτε μέσω της βελτίωσης του επιπέδου των συντάξεων είτε μ’ ένα καλύτερο κράτος πρόνοιας λαμβάνονται σε βάρος των επιδόσεων των εθνικών οικονομιών (...) “Το να κάνουμε τη σωστή μέτρηση, ή τουλάχιστον μια πολύ καλύτερη, είναι ζωτικής σημασίας ειδικά σε συγκεκριμένα μεγέθη και με άξονα τις επιδόσεις της κοινωνίας”.
"Αν μετράμε το λάθος μέγεθος, θα πάρουμε τη λανθασμένη απόφαση. Αν οι μετρήσεις μάς λένε ότι όλα είναι ωραία ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι, καταλήγουμε στον εφησυχασμό. Είναι όμως ξεκάθαρο ότι, σε αντίθεση με τα δεδομένα που μάς δείχνουν αύξηση του ΑΕΠ αλλά και σε αντίθεση με την πεποίθηση ότι έχουμε αφήσει για τα καλά πίσω μας την κρίση του 2008, τίποτε δεν είναι εντάξει! Το βλέπουμε στην πολιτική δυσαρέσκεια που ταλανίζει τόσες πολλές προηγμένες χώρες, το βλέπουμε στην ευρεία απήχηση των δημαγωγών, των οποίων οι πολιτικές επιτυχίες εξαρτώνται από την εκμετάλλευση της δυσαρέσκειας των πολιτών για την οικονομική κατάσταση, το βλέπουμε στο περιβάλλον γύρω μας καθώς οι καταστροφικές πυρκαγιές, οι πλημμύρες και οι ξηρασίες γίνονται ολοένα και συχνότερες».
Οι διαπιστώσεις αυτές δεν σημαίνουν αναγκαστικά μια καταστροφική προοπτική. Το αντίθετο, μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλός για να αλλάξουν κατεστημένες αντιλήψεις και να αναθεωρηθούν παρωχημένα μοντέλα που έχουν ξεπεραστεί από τα γεγονότα. Ευτυχώς, καταλήγει ο Αμερικανός οικονομολόγος, οι σύγχρονες εξελίξεις στη μεθοδολογία και την τεχνολογία μάς παρέχουν σήμερα καλύτερα εργαλεία μέτρησης και η διεθνής κοινότητα έχει αρχίσει να τα υιοθετεί. «Ό,τι έχουμε πετύχει ώς τώρα, μ' έχει πείσει, όπως και πολλούς άλλους οικονομολόγους, για δύο πράγματα: Πρώτον, ότι είναι εφικτό να δημιουργήσουμε πολύ καλύτερα μέτρα και σταθμά για την υγεία μιας οικονομίας. Παράλληλα, οι κυβερνήσεις μπορούν και πρέπει να υπερβούν το ΑΕΠ ως σημείο αναφοράς. Δεύτερον, απομένει ακόμη πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει προς αυτή την κατεύθυνση".
Όπως έγραψε ο Ανχέλ Γκουρία, ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), «μόνον εάν έχουμε καλύτερες μετρήσεις, που αντικατοπτρίζουν πραγματικά τις ζωές και τις προσδοκίες των ανθρώπων, θα μπορέσουμε να σχεδιάσουμε και να εφαρμόσουμε καλύτερες πολιτικές για καλύτερες ζωές».
