Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.0°C25.9°C
3 BF 34%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.4°C26.5°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.0°C24.4°C
2 BF 51%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.7°C21.0°C
2 BF 71%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
24.0°C24.0°C
1 BF 40%
«Ιθαγενής σοσιαλισμός» και Μάνα Γη: Μοράλες, Λινέρα και πληβειακή δύναμη
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

«Ιθαγενής σοσιαλισμός» και Μάνα Γη: Μοράλες, Λινέρα και πληβειακή δύναμη

Του Κώστα Δουζίνα*

"Η αμαρτία μου είναι ότι είμαι ιθαγενής, αριστερός και αντί-ιμπεριαλιστής" δήλωσε ο Έβο Μοράλες μετά το πραξικόπημα στη Βολιβία που τον ανέτρεψε και τον ανάγκασε να ζητήσει άσυλο στο Μεξικό. Θυμηθήκαμε ότι η Λατινική Αμερική ήταν και παραμένει η «πίσω αυλή» των ΗΠΑ. Ο Έβο εθνικοποίησε τις βιομηχανίες-κλειδιά και μοίρασε τα κέρδη στην κοινωνία μειώνοντας την ακραία φτώχεια από το 38% στο 17%. Η Βολιβία πρωτοστάτησε στον λατινοαμερικάνικο «εθνικισμό των φυσικών πόρων» που έβαλε τέρμα στη μακρά ιστορία καταλήστευσης των μεταλλευμάτων και φυτειών από τους νεο-αποικιοκράτες. Αυτό ήταν το «έγκλημα» του Έβο. Πριν το πραξικόπημα, ο Μοράλες προσπάθησε να εθνικοποιήσει τα μεγάλα αποθέματα λιθίου που είναι απαραίτητα για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Μετά το πραξικόπημα, η μετοχή της Tesla εκτοξεύτηκε στα ύψη.

Οι ιθαγενείς γλώσσες και ο πολιτισμός βγήκαν από το κοινωνικό περιθώριο και ενσωματώθηκαν στο πολυεθνικό μοντέλο της Βολιβίας. Το bien nivir, η αρμονική συμβίωση με τον φυσικό κόσμο, μπήκε στο σύνταγμα της χώρας και έγινε κριτήριο της κοινωνικής προόδου. Η Wiphala, μια τοπική πολύχρωμη σημαία, έγινε εθνική σημαία, δίπλα στο επίσημη τρίχρωμη, και 36 γηγενείς γλώσσες έγιναν επίσημες εθνικές γλώσσες παράλληλα με τα ισπανικά. Αυτό ήταν το δεύτερο έγκλημά του. Η Ανιέζ Τσάβεζ, αυτοανακηρυγμένη «διάδοχος» του Έβο, έλεγε το 2013 ότι "ονειρεύομαι μια Βολιβία χωρίς σατανιστικές ιθαγενείς τελετές... Οι πόλεις δεν είναι για τους Ινδιάνους που θα πρέπει να μένουν στα βουνά». Ο χρηματοδότης της αντιπολίτευσης Camacho δήλωσε στο Προεδρικό Μέγαρο, γονατίζοντας μπροστά σε μια Βίβλο ενώ έκαιγε την Wiphala: "Η Patcha Mama (Μάνα Γη των Άνδεων) δεν θα επιστρέψει ποτέ. Η Βολιβία ανήκει στον Χριστό"

Δίπλα στον Μοράλες ήταν ο αντιπρόεδρος Αλβάρο Γκαρσία Λινέρα, ένας από τους πιο σημαντικούς διανοητές της Λατινικής Αμερικής και ο θεωρητικός του «ιθαγενούς σοσιαλισμού». Πανεπιστημιακός, καθηγητής Κοινωνιολογίας, ο Λινέρα έγινε ηγέτης της αντάρτικης οργάνωσης Túpac Katari στις αρχές των '90. Το 1992 καταδικάστηκε για ένοπλη εξέγερση και φυλακίστηκε σε φυλακή υψίστης ασφαλείας. Στη φυλακή o Λινέρα έγραψε μια σειρά σημαντικών βιβλίων με το ψευδώνυμο Qhananchiri, μεταξύ των οποίων τα «Κοινωνιολογία των κοινωνικών κινημάτων στη Βολιβία», «Κρυμμένοι δαίμονες και στιγμές επανάστασης», «Η μορφή της αξίας και η μορφή της κοινότητας» και τη σημαντική συλλογή δοκιμίων «Η πληβειακή δύναμη» (La potencia plebeya). Μετά την απελευθέρωσή του, το 1999, έγινε ηγετικό στέλεχος της ΜΑΣ και αντιπρόεδρος της Βολιβίας το 2005. Όπως και πολλοί άλλοι αριστεροί ηγέτες στη Λατινική Αμερική, ξεκίνησε την καριέρα του στον ένοπλο αγώνα και στις φυλακές.

Δύο τάσεις για τη ριζική αλλαγή αντιπαλεύουν στο έργο του Λινέρα, από την εποχή του αντάρτικου μέχρι την αντιπροεδρία. Η λογική της ρήξης και αυτή της «εμμένειας», της ανέλιξης της επανάστασης μέσα από εγγενείς σχέσεις και δυνάμεις του καπιταλισμού. Από την μια μεριά, ο θετικιστικός μαρξισμός, για τον οποίο το κράτος είναι ένας καπιταλιστικός μηχανισμός, ο ιδεώδης συλλογικός καπιταλιστής, που πρέπει «να καεί, να καταστραφεί». Αλλά ταυτόχρονα ο μελλοντικός αντιπρόεδρος προειδοποιεί ότι «ένας πρωτόγονος αναρχισμός» που ονειρεύεται μια «κοινωνία έξω από το κράτος» είναι αφελής. «Το κράτος είναι μια συνολική κοινωνική σχέση, μας διαπερνά όλους και αυτό του δίνει τη δημόσια σημασία του». Η θεωρητική του προσφορά βρίσκεται στην εξέταση της δύσκολης αυτής αντίφασης μέσα από την έννοια της «πληβειακής δύναμης».

Πληβειακή δύναμη

Η δύναμη (potencia ή potenza) αποτελεί κεντρική έννοια της φιλοσοφίας της “εμμένειας”, από τον Spinoza μέχρι τον Negri και τον Deleuze. Είναι η ισχύς και η βούληση ενός λαού, η δύναμη αυτοπροσδιορισμού και αυτοδιοίκησης που οργανώνει την κοινωνική αναπαραγωγή. Η δύναμη του λαού αναπαράγει την κοινωνία υλικά με την εργασία του. Αυτή η “συντακτική δύναμη” θεμελιώνει το κράτος, τις κοινωνικές μορφές και τη νομική τους θεσμοποίηση. Η πληβειακή εξουσία όπως και η λαϊκή κυριαρχία βρίσκονται πίσω από κάθε κοινωνία ως δυνατότητα, τα φαντάσματα στη βάση του καπιταλισμού. 1

Οι «πληβείοι» αντικαθιστούν τον «προλετάριο» με μια πιο πλατιά, πολυσυλλεκτική και ευέλικτη έννοια. Χάθηκε η παλιά εργατική τάξη, γράφει ο Λινέρα, με τα μεγάλα εργοστάσια, τα εργοτάξια και τη συνδικαλισμένη και πειθαρχημένη συλλογικότητα. Η εργασία κατακερματίζεται, διαλύεται η μονιμότητα και η ασφάλεια, γίνεται νομαδική. Ο αριθμός των μισθωτών μεγάλωσε αλλά δεν οδήγησε στη μετάδοση γνώσεων ή στην περηφάνια για τη δουλειά, αφού όλα τα ελέγχει η επιχείρηση. Δίπλα στους προλετάριους βρίσκονται οι «ημι-προλετάριοι», δίπλα στους μικρο-αγρότες οι μικρο-τεχνίτες και μικρο-επιχειρηματίες, στρώματα που διαφοροποιούνται τοπικά, επαγγελματικά, πολιτισμικά. Έχουμε λοιπόν μια ταξική μεταμόρφωση με πολιτικές συνέπειες. Η εργατική τάξη χρειάστηκε εκατό χρόνια για να φτιάξει τους θεσμούς της. Η συμπύκνωση της πληβειακής τάξης σε νέα οργάνωση, λόγο και πρακτικές θα καθυστερήσει.

Αλλά ταυτόχρονα έχουμε τη δημιουργία νέων πολιτικών υποκειμένων, που οργανώνονται θεματικά, ευέλικτα και πλουραλιστικά. Οι εθνικές ή τοπικές κινητοποιήσεις για τους πρόσφυγες, το φυσικό περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις κοινωνικές υπηρεσίες ή την παιδεία αποτελούν ένα νέο μοντέλο πολιτικής δράσης. Άνθρωποι από όλες τις τάξεις και τα επαγγέλματα συναντιούνται σε ευέλικτες δομές, που διαλύονται αν κερδίσουν ή ηττηθούν και ξαναδημιουργούνται αλλού, με άλλο καταλύτη ή άλλο στόχο. Δεν υπάρχει ενιαίο κέντρο ούτε κοινά θέματα κινητοποίησης. Αντίθετα, έχουμε πολύμορφες λαϊκές μορφές συλλογικής δράσης, με πολυπλοκότητα στις οργανωτικές δομές, τις διαδικασίες απόφασης και δράσης, την ιδεολογική τους θεμελίωση. Το νέο πολιτικό υποκείμενο πρέπει να μάθει να κινητοποιεί αυτά τα ταξικά θραύσματα που δεν πιστεύουν στην Ιησουίτικη αντίληψη για το κόμμα ως καθολικό όραμα και πειθαρχημένη δέσμευση. Τα όρια κόμματος και κινήματος γίνονται ασταθή, πορώδη. Αλλά δεν υπάρχει Αριστερά αποκομμένη από το κίνημα ούτε και κίνημα χωρίς κάποια σχέση με το κόμμα.

Για να δημιουργηθεί το νέο πληβειακό υποκείμενο, πρέπει η Αριστερά να εντοπίσει και να ενδυναμώσει τις χειραφετητικές τάσεις που κουρνιάζουν μέσα στην ταξική πάλη αλλά ανταγωνίζονται την καπιταλιστική κυριαρχία. Η απελευθέρωση των πληβείων δεν γίνεται αυθόρμητα, δεν είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας των ισχυρών αλλά της δύναμης των αδύναμων. Απαντώντας στις κριτικές μετά την εκλογή του γράφει ο Λινέρα: «Όταν μπαίνω στην κυβέρνηση, επιβεβαιώνω το κράτος και αρχίζω να λειτουργώ μέσα του [αυτός που πριν ήθελε να το καταστρέψει]. Τι μπορεί να κάνει το κράτος για τον κομμουνιστικό ορίζοντα; Να υποστηρίξει όσο το δυνατόν περισσότερο την ανέλιξη των αυτόνομων κοινωνικών δυνάμεων. Η δουλειά του αριστερού κράτους είναι να βαθύνει την αυτονομία του κόσμου των εργαζομένων, να ενδυναμώσει τις μορφές της συλλογικής οικονομίας και οργάνωσης».

Ο σοσιαλιστικός ορίζοντας παραμένει για τον αντιπρόεδρος Λινέρα όταν η Βολιβία δέχεται την επίθεση του νεοφιλελευθερισμού και του Washington Consensus: «Πέθανε ο σοσιαλισμός; Ηλίθιοι! Μήπως εξαφανίστηκαν οι ανεκπλήρωτες ανάγκες των τριών τετάρτων της ανθρωπότητας; Ο σοσιαλισμός δεν είναι ένα ιδεώδες στο οποίο η ανθρώπινη μοίρα πρέπει να προσαρμοστεί διά της βίας. Είναι η πρακτική κατεύθυνση των κοινών αγώνων της ζώσας εργατικής δύναμης για να ανακτήσει τις αλλοτριωμένες της δυνατότητες. Αυτοί οι αγώνες παίρνουν τη μορφή της κοινότητας».2 Η πληβειακή εξουσία μέσα από τη δουλειά της οργάνωσης ΜΑΣ - Κίνημα προς τον Σοσιαλισμό. Επειδή πέτυχε έπρεπε να φύγει.

Pacha Mama - Μάνα Γη

Οι αναφορές στις κοινότητες των ιθαγενών και των αγροτών δεν αποτελούν επιστροφή στον αποπνικτικό κοινοτισμό της παράδοσης και των προγόνων. Η αυθεντική ανάκτηση των δημιουργικών δυνάμεων των πληβείων προϋποθέτει την ενοποίηση των ιθαγενών, των αγροτικών και των εργατικών κοινοτήτων. Πρέπει να βγουν από την τοπική και πολιτισμική απομόνωση και να βρουν την κοινή τους δύναμη. Η κοινωνική χειραφέτηση θεμελιώνεται σε μια καθολική κοινότητα, όπου η πληβειακή δύναμη παραγωγής και διανομής περνάει από το στάδιο της δυνατότητας σ’ αυτό της πραγματικότητας. Αλλά γι’ αυτό απαραίτητη προϋπόθεση είναι η επιστροφή στη Μάνα Γη. Ο Λινέρα πρωτοστάτησε στη ψήφιση του “Νόμου για τα Δικαιώματα της Μάνας Γης” το 2010. Ο νόμος ορίζει τη Μάνα Γη ως "συλλογικό υποκείμενο δημόσιου ενδιαφέροντος". Δηλώνει ότι η Μάνα Γη και τα “συστήματα ζωής” (που συνδυάζουν ανθρώπινες κοινότητες και οικοσυστήματα) έχουν εγγενή δικαιώματα που προστατεύονται από τον νόμο. Δημιουργείται ένα Γραφείο “Συνηγόρου της Μητέρας Γης” (Defensoría de la Madre Tierra) ανάλογο με αυτό του Συνηγόρου του Πολίτη.

Εδώ βρίσκουμε την πιο ισχυρή σύνδεση των πληβείων με τον σοσιαλιστικό ορίζοντα και τη Μάνα μας τη Γη. Τα επτά δικαιώματα της είναι:

1. Το δικαίωμα στη ζωή.

2. Το δικαίωμα στην πολυ-ποικιλότητα της ζωής, τη διατήρησης της διαφοροποίησης και ποικιλίας των όντων χωρίς να τροποποιούνται γενετικά ούτε να αλλάζει τεχνητά η δομή τους με τρόπο που απειλεί την ύπαρξή τους, τη λειτουργία και το μέλλον τους.

3. Το δικαίωμα στο νερό, στη διατήρηση της ποιότητας και της απαραίτητης σύνθεσής του για τη διατήρηση των συστημάτων ζωής και την προστασία τους από τη μόλυνση.

4. Το δικαίωμα στον καθαρό αέρα.

5. Το δικαίωμα στην ισορροπία της ζωής, στη διατήρηση ή στην αποκατάσταση της αλληλεξάρτησης, ικανότητας συμπλήρωσης και λειτουργικότητας των συνιστωσών της Μητέρας Γης για τη συνέχιση των κύκλων της και την ανανέωση των ζωτικών διαδικασιών της.

6. Το δικαίωμα στην αποκατάσταση των συστημάτων ζωής που επηρεάζονται αρνητικά από τις άμεσες ή έμμεσες ανθρώπινες δραστηριότητες.

7. Τέλος, το δικαίωμα στη ζωή χωρίς μόλυνση, στη διατήρηση της Μάνας Γης και των συστημάτων ζωής ελεύθερων από τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα που παράγονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Το bien vivir μάς θυμίζει το δικό μας ευ ζην και την αρχαιοελληνική φυσική τάξη, όπου όλα τα όντα, έμβια και άψυχα, συνιστούν έναν αρμονικό κόσμο. Τα δικαιώματα της Μάνας Γης μας λένε ότι σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα και καταστροφή του πλανήτη είναι η επιταγή του 21ου αιώνα.

Λίγο πριν τις πρόσφατες εκλογές, ο Λίνερα έδωσε μια προφητική συνέντευξη, την οποία αναδημοσίευσε η “Εποχή”. Λέει πολλά που, όπως όλα τα γραφτά του, ισχύουν και σε μας. «Τα τελευταία χρόνια, οι συντηρητικές δυνάμεις και η πλανητική συντηρητική διανόηση χρησιμοποιούν τα πολιτιστικά μέσα και το κοινό αίσθημα για να εξασφαλίσουν σταθερούς οπαδούς. Αυτό έκανε και η Αριστερά πάντοτε, ακόμα κι όταν ήταν περιθωριακή δύναμη, ώστε να μπορέσει να διαμορφώσει ισχυρές ιδέες και να παρέμβει στο συλλογικό φαντασιακό. Η Αριστερά έχει απομακρυνθεί από αυτό το καθήκον. Οι θεωρητικές συζητήσεις μας, η κατάρτιση των στελεχών, η ικανότητά μας να αναλύουμε την συγκεκριμένη κατάσταση αποσκοπούν στη διαμόρφωση ιδεών που μπορούν να ακτινοβολούν στο φαντασιακό των ανθρώπων, στην ηθική και λογική του κόσμου. Η Δεξιά το ξέρει αυτό και βάζει τη μάχη για ισχυρές ιδέες στη θέση των πραξικοπημάτων, των δικτατοριών».3

Ίσως η απομάκρυνση της Αριστεράς από τις «ιδέες και το φαντασιακό» να σχετίζεται με την επιτυχία του πραξικοπήματος. Ο κύκλος του Λινέρα από τη δικτατορία και τη φυλακή στην αντιπροεδρία έκλεισε με την εξορία στο Μεξικό. Αλλά οι ιδέες του και οι πληβείοι αντέχουν. Σύντομα θ’ ακούσουμε τα νέα της επιστροφής τους στην Pacha Mama.

* Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ιδρύματος Νίκος Πουλαντζάς και πρώην βουλευτής

1 Κώστας Δουζίνας, Από την έδρα στα έδρανα, κεφάλαιο 8.

2 Qhananchiri, “De Demonios escondidos y momentos de revolucion”.

3 http://epohi.gr/synenteuxh-me-ton-antiproedro-ths-volivias-alvaro-garsia-linera/

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL