Του Ιλάν
Την είπαν «θεϊκή» (The Divine One), καθώς ήταν ένα από τα μεγαλύτερα φωνητικά ταλέντα του 20ού αιώνα. Ανήκει στους ελάχιστους «εκλεκτούς» που οι φίλοι τής μουσικής αποκαλούν με το μικρό τους όνομα - η Ella, η Billie, ο Louis, ανάμεσά τους. Είναι η «Sassy», με την πλούσια κοντράλτο φωνή και την τεράστια εκφραστική γκάμα.
Επτά ετών άρχισε να μαθαίνει μουσική με την προτροπή του Ashbury Vaughan, του βαθιά θρησκευόμενου ξυλουργού και ερασιτέχνη μουσικού πατέρα, ενώ συνάμα έπαιζε πιάνο στις λειτουργίες και τραγουδούσε στη χορωδία της εκκλησίας των βαπτιστών New Mount Zion της γειτονιάς της στο Newark, όπου τραγουδούσε συχνά και η Ada, η πλύστρα μάνα της.
Στο Apollo του Χάρλεμ
Μετά το πρώτο βραβείο, την επικράτησή της το 1942 στον διαγωνισμό ερασιτεχνών τραγουδιστών του περίφημου Θεάτρου Apollo στο μαύρο Χάρλεμ, εκεί όπου πολλοί Αφροαμερικανοί θρύλοι έχτισαν το όνομά τους, η μικρή Sarah, που εντυπωσίασε το κοινό ερμηνεύοντας μαγικά το «Body and Soul», προσλήφθηκε από τον band leader και σπουδαίο πιανίστα Earl Hines ως δεύτερη πιανίστρια και τραγουδίστρια της μεγάλης του ορχήστρας ύστερα από πρόταση του επίσης βοκαλίστα Billy Eckstine, που αναδείχτηκε κι αυτός από τον ίδιο διαγωνισμό.
Έναν χρόνο μετά, ο Eckstine την πήρε κοντά του στη νέα Big Band του κι εκεί η εικοσάχρονη Sarah έκανε την πρώτη ηχογράφηση με το όνομά της. Στην ορχήστρα του «mister B» γνωρίστηκε με τον πολλά υποσχόμενο τρομπετίστα και απολαυστικό χιουμορίστα Dizzy Gillespie και τον νέο σαξοφωνίστα Charlie Parker, που έφερναν μαζί τους αυτή τη νέα «γλώσσα», τον νέο ήχο της τζαζ που έγινε γνωστός ως Bebop.
Ενθουσιασμένη από αυτόν, η Sarah Vaughan που τον «τίτλο» της «Sassy» τον κέρδισε από τη γοητευτική στάση της πάνω στη σκηνή, υιοθέτησε και προσάρμοσε το Bebop στη φωνή της όταν το 1945, έχοντας μαζί της τον Parker και τον Gillespie, ηχογράφησε το «Lover Man».
Στο Town Hall
Ήταν μια χρυσή εποχή για τη μουσική. Ο πόλεμος είχε τελειώσει και ο κόσμος της ζούσε μια έκρηξη δημιουργικότητας και νέων αναζητήσεων. Η Sarah Vaughan, μια μαύρη καλλιτέχνιδα, έσπαζε με τη στάση της και τις επιλογές της τα όρια των μουσικών ειδών κοντράροντας τις ακαμψίες των χρωματικών και φυλετικών διακρίσεων.
Θέατρο με ψηλά ταβάνια και μια κόκκινη βαριά βελούδινη κουρτίνα, μπρούτζινα διακοσμητικά και πολυέλαιους όλο κρύσταλλο, η αίθουσα του Town Hall, εκεί στο νότιο άκρο του Μανχάταν, φημιζόταν για τη μοναδική της ακουστική. Το Town Hall ήταν γνωστό για το προοδευτικό πρόγραμμά του, που περιλάμβανε ό,τι πιο σύγχρονο και ανανεωτικό από τοΝ χώρο της τζαζ. Και αυτή η 8η Νοεμβρίου του 1947 ήταν η βραδιά της. Η μεγάλη ευκαιρία της να λάμψει.
Έχοντας εμφανιστεί στα πιο πολλά μικρά κλαμπ και τα μπαράκια της «Μέκκας της τζαζ» Νέας Υόρκης, το εκεί ντεμπούτο της αποτέλεσε ένα ορόσημο στη ζωή της. Η συναυλία ήταν από νωρίς sold out και πάνω από χίλιοι fan έφυγαν άπρακτοι από το ταμείο, καθώς όλα τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί. Μετά από πέντε χρόνια στη δουλειά, τα πιο πολλά σε μια σχετική αφάνεια, η Sassy Sarah έφτανε στο πρώτο πολύ σημαντικό σταυροδρόμι της καριέρας της. Το άστρο της ήταν έτοιμο να ανατείλει.
Σε έναν ανέμελο παρατηρητή η Vaughan θα μπορούσε κάλλιστα να φανεί σαν ακόμα μια μικρή που χάζευε πίσω από τη σκηνή, παρά η τελευταία και η περισσότερο αναμενόμενη ερμηνεύτρια της βραδιάς. Έμοιαζε νεότερη από τα 23ω της χρόνια. Φορούσε ένα άσπρο κολλητό φουστάνι με φουσκωτούς ώμους κι ένα βαθύ προκλητικό ντεκολτέ. Ένα ρούχο στιλάτο, επιτομή της μόδας της εποχής, αρμοστό στο μεγαλείο του θεάτρου, αλλά μάλλον αταίριαστο στο νεανικό κορμί της, που σπαρταρούσε από την αγωνία της αναμονής.
Ο θρίαμβος
Στη σκηνή του Town Hall ο σαξοφωνίστας Lester Young, ο «Πρόεδρος της Jazz» ή απλά «the Prez», έδινε τα ρέστα του παίζοντας ένα γεμάτο από ενέργεια και swing πρόγραμμα σαν αυτά που τον έκαναν διάσημο στα μέσα των ’30s. Η Vaughan ψιθύριζε τις μελωδίες και, πού και πού, πέταγε καμιά εμψυχωτική κραυγή προς την μπάντα, χειροκροτούσε κι έκανε και δυο - τρία χορευτικά βήματα, ενώ η αίθουσα ξεχείλιζε από τη θερμή αντίδραση του κοινού. Έφτανε η σειρά της.
Από το πιάνο ακούστηκαν πέντε απλά ακόρντα, η εισαγωγή του «Don’t Blame Me». Το ακροατήριο περίμενε μέχρι να εμφανιστεί. Μόνο που η Σάρα δεν ακολούθησε τη γραμμή, την καθιερωμένη εισαγωγή όπως αυτή είχε γραφτεί. Από την κάθε συλλαβή του τίτλου ξεχύθηκε το προσωπικό της «μέλισμα». Σε λίγα δευτερόλεπτα το έκπληκτο κοινό γουργούριζε από ευχαρίστηση και σφύριζε με ενθουσιασμό την αποδοχή του.
Εκείνο το βράδυ, κομμάτι μετά το κομμάτι, η Sarah μεταμόρφωνε τα γνωστά στον κόσμο δημοφιλή τραγούδια τής εποχής με τη φρέσκια και ανανεωτική ερμηνευτική πινελιά της. Οι ακροατές αναστέναζαν από ικανοποίηση όταν πια έφτασε στο «The Man I Love» και το «I Cover the Waterfront», το τότε κομμάτι - υπογραφή της. Καθώς το πρόγραμμά της προχωρούσε, το ακροατήριο χειροκροτούσε και την επευφημούσε πιο δυνατά, ακόμα πιο δυνατά, με κραυγές και ουρλιαχτά χαράς. Η βραδιά τέλειωσε με τον «Prez» και τους δικούς του μουσικούς να ανεβαίνουν κι αυτοί στη σκηνή για το φινάλε. «I Cried for You»...
Οι μεγάλες επιτυχίες
Η επόμενη δεκαετία βρήκε την τραγουδίστρια να κάνει σόλο καριέρα και να ηχογραφεί πολλά από τα popular songs τής εποχής -επιτυχίες σαν το «Whatever Lola Wants» (1955), το «Misty» (1957) και το «Broken-Hearted Melody» (1959), που πούλησαν εκατομμύρια αντίτυπα- και να περιοδεύει δίνοντας συναυλίες στις ΗΠΑ και στη μακρινή Ευρώπη ή δανείζοντας τη φωνή της σε κινηματογραφικές επιτυχίες σαν τα φιλμ «Disc Jockey» (1951) και «Basin Street Revue» (1956).
Με το πέρασμα του χρόνου, εκτός από το ρεπερτόριο από το «American Songbook», το μεγάλο βιβλίο της τζαζ, η Sassy τραγούδησε επιτυχίες της βραζιλιάνικης μουσικής ή τα τραγούδια των Beatles, ενώ παράλληλα συνεργαζόταν με τον σπουδαίο τζάζμαν και παραγωγό Quincy Jones, τον πιανίστα Oscar Peterson ή τον μαέστρο Michael Tilson Thomas, με τον οποίο στο πόντιουμ κέρδισε το πρώτο της Grammy για την ηχογράφηση με τη Φιλαρμονική του Λος Άντζελες του άλμπουμ «Gershwin Live!».
Από τις πρώτες της εμφανίσεις στις αρχές της δεκαετίας του 1940 μέχρι το τέλος, η φωνή της Sassy έγινε πηγή έμπνευσης για τις συνάδελφούς της στον χώρο του φωνητικού τζαζ αυτοσχεδιασμού. Κι ας αυτοσχεδίαζε λίγο και επιλεκτικά υπερβαίνοντας τον ρόλο μιας απλής διασκεδάστριας, φτάνοντας σε ψηλά επίπεδα την τέχνη της, στα χνάρια των κορυφαίων τζαζ μουσικών που την περιτριγύριζαν.
Οργανικές ιδιότητες
Όταν ιδιοσυγκρασιακές τζαζ φωνές σαν της Billie Holiday ξεχώριζαν με τις ερμηνείες τους, η Sassy ήταν μια διακριτή κοντράλτο φωνή η οποία δεν έκρυβε τις χαρακτηριστικές «οργανικές» ιδιότητές της, που είχαν το εύρος τριών οκτάβων και ένα ηδονικό βαρύ βιμπράτο, είτε σαν μια αυτοσχεδιάστρια του Bebop, είτε τραγουδώντας τραγούδια για το θέατρο με μια συμφωνική ορχήστρα. Ανάμεσα στις τραγουδίστριες της γενιάς της, μόνο η Ella Fitzgerald απολάμβανε μια συγκρίσιμη αναγνώριση.
Η Betty Carter, που τη λάτρεψε και τη μιμούνταν συχνά απροκάλυπτα, είπε γι’ αυτήν: «Ήταν μια πρωτοπόρος. Έπαιρνε όλες αυτές τις μελωδίες και έκανε κάτι σημαντικό. Άνοιξε σε όλες εμάς την πόρτα να τολμάμε».
Η τελευταία φωτογραφία
Κάποια στιγμή το αμίμητο βιμπράτο της φωνής της λειτούργησε σαν μια απειλή για τις ευαίσθητες ακουστικές αισθήσεις του μικρού ακροατή της. Ο δίσκος της «Prestige», που είχε μόλις φτάσει στο σπίτι αγορασμένος από τη «Λέσχη του Δίσκου», το δισκάδικο της Στοάς της Όπερας, γυρνούσε στο πατρικό πικάπ. Στην ετικέτα του, ένα πορτοκαλί σπιράλ σε κίτρινο φόντο μου προκαλούσε ένα υπνωτικό «ζαλιστικό» συναίσθημα, συνδυασμένο με τη φωνή της που παλλόταν ασυνήθιστα για τα’ αυτιά και τον ψυχισμό τού μόλις δεκάχρονου κι αμάθητου ακροατή που άκουγε στο ραδιόφωνο τα ελαφρά ποπ σουξεδάκια της εποχής και όχι το «Broken-Hearted Melody».
Δέκα χρόνια μετά, η Sassy είχε γίνει αντικείμενο λατρείας και οι δίσκοι της γέμιζαν τα ράφια της δισκοθήκης μου με κάθε της νέα κυκλοφορία.
Μέχρι που πολύπειρη, στα 63 της πια, ανέβηκε για να συναντήσει το αθηναϊκό κοινό στο θέατρο του λόφου. Έκανε πολλή ζέστη εκείνο το βράδυ και ο ιδρώτας του αφράτου κορμιού της αποτυπώθηκε από τον φωτογραφικό φακό μου. Σ’ αυτήν τη φωτογραφία η Sassy μού χάριζε απλόχερα το χαμόγελό της κάνοντας μια σκερτσόζα βαθιά υπόκλιση. Tη συναντώ όποτε κρατώ στα χέρια το εξώφυλλο του «Songs of the Beatles». Μένει από τότε κολλημένη πάνω του για να μου τη θυμίζει.
Στη διάρκεια όλης της καριέρας της η Sarah Vaughan αναγνωρίστηκε σαν μια ιδιαίτερα προικισμένη ερμηνεύτρια. Τραγούδησε σε σκηνές και θέατρα σε Ευρώπη και Αμερική, σε χώρους σαν το λονδρέζικο «Albert Hall» ή το «Carnegie Hall» της Νέας Υόρκης και βραβεύτηκε με Grammy για τη συνολική της μουσική προσφορά το 1989, πριν επιλεγεί για το «Jazz Hall of Fame» και λίγο πριν φύγει, το 1990, σε ένα προάστιο του Λος Άντζελες.
Ακούραστη στις εμφανίσεις της μπροστά στο κοινό, με μια φωνή που ελάχιστα είχε χάσει σε εύρος και εκφραστικότητα, η Vaughan έδειχνε ελάχιστα σημάδια καλλιτεχνικής ύφεσης ακόμα κι όταν, εκτός σκηνής, τα μέλη τής μπάντας της διέκριναν τον πιο αργό βηματισμό του βαρύ από τον χρόνο και την αρρώστια κορμιού της και δυσκολίες στην ανάσα.
Το τελευταίο της κοντσέρτο το έδωσε στο μαγεμένο κοινό του «Blue Note Jazz Club» της «Μέκκας της Τζαζ» το 1989. Κανείς από τους ακροατές της δεν είχε υποψιαστεί πως κάτι δεν πήγαινε καλά. Έναν χρόνο μετά ο καρκίνος χτύπησε το ανεκτίμητο εκφραστικό «όργανό» της. Το πολύτιμο λαρύγγι της. Η Sarah ήταν μόνο 66 ετών.
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
