"Με αδελφική φροντίδα διατύπωναν οι σύντροφοι το παράπονο ότι τα νέα ποιήματά μου διανθίζονταν από κάποιες τάσεις μεταφυσικής, κι εγώ απαντούσα με πολύ μεταφυσικότερα ποιήματα, ενός πολύ βαθύτερου ρεαλισμού."
(Γιάννης Ρίτσος, από το “Τερατώδες αριστούργημα”)
Τι είναι μεταφυσική και τι ρεαλισμός για έναν ποιητή όπως ο Γιάννης Ρίτσος, που έσκυψε βαθιά επάνω στα ανθρώπινα παθήματα, χωρίς να σταματήσει ούτε στιγμή να έχει στραμμένα τα μάτια στον ουρανό; Όχι για να αντικρίσει ένα θαύμα, αλλά επειδή ακριβώς γνωρίζει ότι ο ουρανός είναι κενός, χωρίς αγγέλους, και ότι το θαύμα το γεννάει κάθε στιγμή η καρδιά του ανθρώπου που αντιστέκεται στη βία και στην αλλοτρίωση. Αυτό το “καλυβάκι”, ριζωμένο στον βράχο μιας πίστης που δεν είναι μεταφυσική, αλλά γήινη, και παλεύει μόνο του ενάντια στον κατακλυσμό του κακού και της ασχήμιας. Το “καλυβάκι” για το οποίο μας μιλάει ο Χριστός στην “Επί του όρους ομιλία” και για το οποίο μας μίλησαν στη συνέχεια δύο μεγάλοι ποιητές, που δεν γνώριζαν ο ένας τον άλλον, ο Σολωμός στους “Ελεύθερους πολιορκημένους” και ο Λόρκα στη συλλογή του “Ο ποιητής στη Νέα Υόρκη”. Γεφυρώνοντας πέρα από τον χώρο και τον χρόνο τα τοπία της μεγάλης πείνας και του αγώνα για το δίκιο, στο Μεσολόγγι του 1826 και στην Νέα Υόρκη της οικονομικής κρίσης του 1929-30. Για το ίδιο άπαρτο “καλυβάκι” της καρδιάς του ανθρώπου που αντιστέκεται γενναία στη βία μάς μιλάει και ο Γιάννης Ρίτσος, αντιτάσσοντάς το στην αντίληψη μιας μηχανιστικής νομοτέλειας που διέπει τάχα την Ιστορία.
Ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε την "Τέταρτη Διάσταση", μια συλλογή από δεκαεφτά ποιήματα, περίπου δεκαοχτώ σελίδων το καθένα, ανάμεσα στα κρίσιμα για την Ελλάδα χρόνια 1956-1972. Τα ποιήματα, ζυμωμένα κυριολεκτικά με το ζοφερό κλίμα που ακολούθησε τη δόξα της παλλαϊκής αντίστασης στη γερμανική κατοχή και το άδοξο τέλος του εμφύλιου, είναι γραμμένα σε μορφή δραματικών μονολόγων, και σε δώδεκα από αυτά ο ποιητής χρησιμοποιεί τον κλασικό αρχαιοελληνικό μύθο. “Ο εύκολος τρόπος με τον οποίο ενσωματώνει τον μύθο ο Ρίτσος”, γράφει σε μελέτημά της η Marjorie Chambers, “οφείλεται σ' αυτήν την αίσθηση μιας ζωντανής σχέσης που έχουν γενικά οι Έλληνες με το παρελθόν τους και στην εντελώς φυσική στάση του ίδιου του Ρίτσου απέναντι στην Αρχαία Ελλάδα. Τα τεχνουργήματά τους είναι μέρος του ελληνικού τοπίου, που, για τον Ρίτσο, είναι το ίδιο σταθερό τοπίο, άθικτο από τη βιομηχανική επανάσταση”. Ένα ομηρικό τοπίο, θα πρόσθετα, με ακέραιους τους “αμβρόσιους” ανοιχτούς, νύκτιους ουρανούς ή το κάθετο φως της μέρας που όλα τα κάνει διαφανή.
Ο Ελληνικός, με την καβαφική σημασία της λέξης, Ρίτσος, είναι φυσικό να μη βολεύεται μέσα στους μαιάνδρους της δυτικής διαλεκτικής, να ελκύεται περισσότερο από τη ρήση του Μαρξ ότι ο αρχαιοελληνικός κόσμος είναι η νεανική ηλικία της ανθρωπότητας. Επάνω σε αυτό χτίζει το ποιητικό του σύμπαν. Το ελληνικό φυσικό τοπίο αποσπάται από τη σφαίρα του αισθητού, όπως ακριβώς στους “Ελεύθερους πολιορκημένους” του Σολωμού, για να υψωθεί στο επίπεδο ενός μυστικού κάλλους και μιας ανέφικτης, απρόσιτης από τις αισθήσεις, αρμονίας των δύο επιπέδων του κόσμου. Όχι διαλεκτικής, αλλά τραγικής. Μιας “νηπτικής” με καθαρή καρδιά και φώτιση ενότητας των πάντων, ουρανού και γης, η οποία δεν αποκόπτει, δεν αποξενώνει τον άνθρωπο από τη φύση, αντίθετα, τον “φυσιώνει”, αφήνοντας ελεύθερη τη συνείδησή του, μπροστά στο “μέγα τίποτε”, που είναι το παν. Αυτός είναι ο “μεταφυσικός ρεαλισμός” του Ρίτσου.
Η “Ελένη” του είναι αυτό και όχι κάτι άλλο: η πεμπτουσία του μυστικού κάλλους, η ίδια η αγέραστη ψυχή του ανθρώπου και η νεαρή ηλικία της ανθρωπότητας στην κορυφαία στιγμή της δόξας της.
Έτσι είδε τον μονόλογο η σκηνοθεσία του Δήμου Αβδελιώδη, σαν τη στιγμιαία αστραπή του αιώνιου σε έναν καθαρό από μάταιες δυτικές μεταφυσικές, κολάσεις και παραδείσους, ουρανό, έτσι δίδαξε ένσαρκο τον λόγο - ρόλο, δοξαστικό και νεανικό, όχι πένθιμο ή γεροντικό, στη Βερόνικα Αργέντζη, έτσι τον πήρε η καλή ηθοποιός και τον ερμήνευσε, με καρδιά και νου νέας γυναίκας. Με λέξεις λάμπουσες, σα λεία βότσαλα στις όχθες ενός φίλιου Αχέροντα.
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.