Με ποια κριτήρια πρέπει να διαλέγουν οι νέοι το επάγγελμά τους; Το ερώτημα αυτό απασχολεί διαρκώς μαθητές/τριες, γονείς και καθηγητές/τριες. Οι συζητήσεις εντείνονται ιδιαίτερα την παραμονή των πανελληνίων εξετάσεων. Η οικονομική κατάσταση, παροντική και μελλοντική, ατομική και οικογενειακή, είναι πάντα ένας παράγοντας που αντιμάχεται τις προσωπικές επιθυμίες. Όταν δεν μπορεί να το κάνει, αυτές οι τελευταίες συχνά προσδιορίζονται από τις ατομικές ή οικογενειακές φιλοδοξίες. Και στις δύο περιπτώσεις πάντως, συχνά οι επαγγελματικές επιλογές λαμβάνουν χώρα σε κενό επαρκών και τεκμηριωμένων πληροφοριών. Τι σκεφτόταν άραγε για τους δύο τελευταίους παράγοντες ο μαθητής Μαρξ πολύ πριν αναλύσει αποτελεσματικότερα από τον καθένα τον πρώτο παράγοντα; Με ποιο κριτήριο απάντησε ο ίδιος στο ερώτημα «τι θα κάνω στη ζωή μου»;
από την απολυτήρια εργασία-έκθεση
ενός 17χρονου νέου ονόματι…Καρλ Μαρξ
Πρέπει λοιπόν να εξετάσουμε με σοβαρότητα αν ένα επάγγελμα πραγματικά μας γοητεύει, αν κάποια εσώτερη φωνή το εγκρίνει ή αν η γοητεία είναι απατηλή, ψευδαίσθηση και όχι –όπως νομίζαμε- θεϊκό κάλεσμα. Πώς όμως να το διακρίνουμε αυτό χωρίς να αναζητήσουμε την ίδια την πηγή αυτής της γοητείας;
Κάθε μεγάλο έργο έχει λάμψη, η λάμψη κινεί τη φιλοδοξία, η φιλοδοξία εύκολα μπορεί να προκαλέσει τη γοητεία ή αυτό που νομίσαμε γοητεία. Αλλά όποιος υποκύπτει στην ερινύα της φιλοδοξίας ξεφεύγει από τα δεσμά της λογικής, ρίχνεται όπου τον καλεί η σφοδρή παρόρμηση: δεν επιλέγει πια αυτός τη θέση του, τον καθορίζουν η τύχη και η ψευδαίσθηση.
Άλλωστε δεν είμαστε προορισμένοι για τη θέση όπου μπορούμε περισσότερο να λάμψουμε. Δεν είναι αυτή η θέση που θα μας κάνει, στα πολλά χρόνια που ίσως περάσουμε υπηρετώντας την, να μην κουραστούμε ποτέ, ο ζήλος μας να μην καμφθεί, η γοητεία να μην υποχωρήσει, αντίθετα, γρήγορα θα δούμε τις επιθυμίες μας να μένουν ανικανοποίητες, τις ιδέες μας να μην εκπληρώνονται, τον εαυτό μας να βαρυγκομά το Θεό και να καταριέται τους ανθρώπους.
Αλλά δεν είναι μόνο η φιλοδοξία που μπορεί να προκαλέσει ξαφνική γοητεία για ένα επάγγελμα. Μπορεί οι φαντασιώσεις μας να το έχουν ωραιοποιήσει, να το έχουν ανυψώσει σε ό,τι ανώτερο έχει να προσφέρει η ζωή. Τότε δεν το έχουμε αναλύσει, δεν έχουμε δει όλο το βάρος, τη μεγάλη ευθύνη που το επάγγελμα αυτό μας επιβάλει. Το έχουμε δει μόνο από μακριά, και η απόσταση εξαπατά.
Εδώ δεν μπορεί να σταθεί σύμβουλος η δική μας λογική, γιατί δεν τη στηρίζει ούτε η πείρα ούτε η βαθύτερη παρατήρηση, ενώ την εξαπατά το συναίσθημα και την τυφλώνει η φαντασία. Σε ποιόν όμως να στρέψουμε το βλέμμα, ποιος θα μας υποστηρίξει εδώ που μας εγκαταλείπει η δική μας λογική;
Οι γονείς που περπάτησαν ήδη τους δρόμους της ζωής, που δοκίμασαν ήδη την αυστηρότητα της μοίρας. Αυτούς καλεί η καρδιά μας.
Και αν τότε η γοητεία ακόμα διαρκεί, κι αν τότε νιώθουμε ακόμα αγάπη γι αυτό το επάγγελμα και πιστεύουμε ότι είμαστε φτιαγμένοι γι αυτό, αφού το εξετάσουμε ψυχρά, αφού δούμε τα βάρη και γνωρίσουμε τα παράπονά του, τότε μπορούμε να το ακολουθήσουμε, τότε δε μας εξαπατά η γοητεία ούτε μας παρακινεί η βιασύνη.
Δεν μπορούμε όμως πάντα να ακολουθήσουμε το επάγγελμα που πιστεύουμε πως μας ταιριάζει. Οι συνθήκες της ζωής μας στην κοινωνία σ’ ένα βαθμό υπάρχουν πριν εμείς μπορέσουμε να τις καθορίσουμε.
Ήδη η σωματική μας διάπλαση συχνά μας αντιτάσσει απειλητικά, και τα δικαιώματά της κανείς ας μην τολμήσει να τα ειρωνευτεί.
Μπορούμε βέβαια να την αγνοήσουμε. Τότε όμως θα καταρρεύσουμε πολύ πιο γρήγορα, τότε χτίζουμε πάνω σε σαθρά θεμέλια και ολόκληρη η ζωή μας θα γίνει μια δυστυχισμένη πάλη αρχών ανάμεσα στο πνεύμα και το σώμα. Όποιος δεν μπορεί να καθησυχάσει μέσα του τα αντίπαλα στοιχεία, πώς να αντισταθεί στην άγρια ορμή της ζωής, πώς να δράσει ήρεμα; Και από την ηρεμία μόνο μπορούν να ξεπηδήσουν μεγάλα και ωραία έργα. Αυτή μόνο είναι πρόσφορο έδαφος για ώριμους καρπούς.
Παρ’ όλο που με μια σωματική διάπλαση αταίριαστη για το επάγγελμά μας δεν μπορούμε να δράσουμε για πολύ, και σπάνια βρίσκουμε τη χαρά, ωστόσο πάντοτε εμφανίζεται η σκέψη να θυσιάσουμε την ευτυχία μας για το καθήκον, να εργαστούμε με αδυναμίες βέβαια, αλλά δραστήρια. Αν όμως διαλέξουμε ένα επάγγελμα χωρίς να έχουμε τα αναγκαία χαρίσματα γι αυτό, δε θα μπορέσουμε ποτέ να το ασκήσουμε επάξια, γρήγορα θ’ ανακαλύψουμε με ντροπή την ανικανότητά μας και θα πούμε στον εαυτό μας πως είμαστε άχρηστο ον στη Δημιουργία, ένα μέλος της κοινωνίας που δεν μπορεί να σταθεί στο επάγγελμά του. Η πιο φυσική συνέπεια είναι τότε η αυτοπεριφρόνηση. Ποιό συναίσθημα είναι οδυνηρότερο από αυτό, ποιο μπορεί λιγότερο να παρηγορηθεί μ’ όλα όσα μπορεί να προσφέρει ο εξωτερικός κόσμος; Η περιφρόνηση του εαυτού μας είναι ένα φίδι που αιώνια σχίζει και κατατρώει τα σωθικά, ρουφά το αίμα της ζωής απ’ την καρδιά και το δηλητηριάζει με το φαρμάκι του μισανθρωπισμού και της απελπισίας.
Η ψευδαίσθηση πως έχουμε τα απαραίτητα χαρίσματα για ένα επάγγελμα που εξετάσαμε πιο προσεχτικά είναι έγκλημα που παίρνει εκδίκηση πάνω στον εαυτό μας, έγκλημα που και αν δεν τιμωρεί ο εξωτερικός κόσμος, προκαλεί στο στήθος μας τρομερότερο πόνο από κάθε τέτοια εξωτερική τιμωρία.
Αφού τα σκεφτούμε όλα αυτά, κι αν οι συνθήκες ζωής μας επιτρέπουν να διαλέξουμε όποιο επάγγελμα θέλουμε, μπορούμε τότε να ακολουθήσουμε εκείνο που μας καταξιώνει περισσότερο, που βασίζεται σε ιδέες αναμφισβήτητα –κατά τη γνώμη μας- αληθινές, εκείνο που μας προσφέρει το πιο πλατύ πεδίο να εργαστούμε για την ανθρωπότητα και να πλησιάσουμε οι ίδιοι στον καθολικό σκοπό για τον οποίο κάθε επάγγελμα δεν είναι παρά μέσο: την τελειότητα.
Καταξίωση όμως μπορεί να δώσει μόνο το επάγγελμα όπου δεν εμφανιζόμαστε σα δουλικά εργαλεία, αλλά δημιουργούμε ανεξάρτητα μέσα στο χώρο μας. Μπορεί να δώσει μόνο το επάγγελμα που δεν απαιτεί αξιοκατάκριτες πράξεις –ούτε και φαινομενικά αξιοκατάκριτες πράξεις- το επάγγελμα που οι καλύτεροι μπορούν να ακολουθήσουν με ευγενική υπερηφάνεια. Το επάγγελμα που μας προσφέρει περισσότερο αυτές τις αρετές δεν είναι πάντα το ανώτερο, είναι όμως πάντοτε προτιμότερο.
Όπως μας ταπεινώνει όμως ένα επάγγελμα χωρίς καταξίωση, έτσι ασφαλώς θα μας συντρίψει με το βάρος του ένα επάγγελμα βασισμένο σε ιδέες που αργότερα αναγνωρίζουμε σα λαθεμένες.
Τότε δεν έχουμε άλλο καταφύγιο από την αυταπάτη. Και πόση απόγνωση κρύβεται σ’ αυτή τη σωτηρία των ψευδαισθήσεων.
Τα επαγγέλματα που δε βρίσκονται και ενεργά μέσα στη ζωή, αλλά ασχολούνται μόνο με εφήμερες αλήθειες, είναι τα πιο επικίνδυνα για ένα νέο, που οι αρχές του δεν έχουν ακόμα ωριμάσει, οι πεποιθήσεις του δεν είναι ακόμα σταθερές και ακλόνητες. Και ωστόσο τα ίδια αυτά επαγγέλματα εμφανίζονται σαν τα ευγενέστερα όταν ριζώνουν βαθιά στην καρδιά, όταν για τις ιδέες που τα διέπουν μπορούμε να θυσιάσουμε τη ζωή και όλες τις επιδιώξεις μας.
Μπορούν να κάνουν ευτυχισμένο τον άνθρωπο που πλάστηκε γι αυτά, καταστρέφουν όμως εκείνον που τα ακολουθεί βιαστικά, άσκεφτα, υπακούοντας σε μια στιγμιαία παρόρμηση.
Αντίθετα, η εκτίμησή μας για τις ιδέες στις οποίες βασίζεται το επάγγελμά μας εξυψώνει τη θέση μας στην κοινωνία, μεγαλώνει την καταξίωσή μας, κάνει τις πράξεις μας απρόσβλητες.
Όποιος επιλέγει ένα επάγγελμα που εκτιμά, θα διστάσει να φανεί ανάξιός του. Θα ενεργεί με ευγένεια, ήδη γιατί η θέση του στην κοινωνία θα είναι ευγενική.
Ωστόσο ο κυριότερος οδηγός μας στην επιλογή επαγγέλματος πρέπει να είναι το καλό της ανθρωπότητας, η δική μας τελείωση. Ας μη νομίσει κανείς ότι τα δύο αυτά συμφέροντα ανταγωνίζονται μεταξύ τους εχθρικά, ότι το ένα αναγκαστικά εκμηδενίζει το άλλο. Αντίθετα η φύση του ανθρώπου είναι διευθετημένη με τέτοιο τρόπο ώστε ο ίδιος να μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο ενεργώντας για την τελείωση, για το καλό των συνανθρώπων του.
Όποιος δημιουργεί μόνο για τον εαυτό του μπορεί βέβαια να γίνει διάσημος πολυμαθής, μεγάλος σοφός, εξαιρετικός ποιητής, ποτέ όμως ολοκληρωμένος άνθρωπος, πραγματικά μεγάλος.
Η ιστορία θεωρεί πραγματικά Μεγάλους ιδιαίτερα εκείνους τους ανθρώπους που εξευγένισαν τον εαυτό τους δουλεύοντας για το σύνολο. Η πείρα επαινεί σαν τον πιο ευτυχισμένο εκείνον που χάρισε ευτυχία στους περισσότερους. Η ίδια η θρησκεία μας διδάσκει πως το ιδανικό που όλοι ζητούν να μιμηθούν θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα. Και ποιος τολμά να αντικρούσει αυτά τα ρητά;
Όταν διαλέξουμε το επάγγελμα στο οποίο θα μπορούμε καλύτερα να εργαστούμε για την ανθρωπότητα, τότε τα βάρη δε θα μας γονατίσουν, γιατί θα είναι μόνο θυσίες για το κοινό καλό. Τότε δε θα νιώθουμε φτωχή, περιορισμένη, εγωιστική χαρά, αλλά η ευτυχία μας θα ανήκει σε εκατομμύρια, οι πράξεις μας θα συνεχίσουν να ζουν –αθόρυβα, αλλά πάντα ενεργές- και η τέφρα μας θα ποτιστεί από τα φλογερά δάκρυα ευγενικών ανθρώπων.
Όλα τα αποσπάσματα έχουν αντληθεί από το Μαρξ Κ.-Ένγκελς Φ., Για τη νεολαία, Εκδ. Σύγχρονη Εποχή
Ο ΜΑΡΞ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
«Από τη μια μεριά χρειάζεται αλλαγή των κοινωνικών περιστάσεων για να δημιουργηθεί ένα σωστό εκπαιδευτικό σύστημα. Από την άλλη μεριά, χρειάζεται ένα εκπαιδευτικό σύστημα για να αλλάξουν οι κοινωνικές περιστάσεις».
«Η παιδεία μπορεί να είναι δημόσια χωρίς να είναι κυβερνητική».
«Να καθοριστούν με γενικό νόμο οι πόροι των σχολείων, τα προσόντα του διδακτικού προσωπικού, οι κλάδοι διδασκαλίας κλπ και […] να εποπτεύεται με κρατικούς επιθεωρητές η τήρηση αυτών των νομοθετικών διατάξεων, είναι ολότελα διαφορετικό πράγμα από την ανακήρυξη του κράτους σε εκπαιδευτή του λαού! Αντίθετα η κυβέρνηση και η εκκλησία πρέπει εξίσου να αποκλειστούν από κάθε επιρροή στο σχολείο».
