Κριστιάν Λαβάλ και Πιερ Νταρντό* / Κριστιάν Λαβάλ και Πιερ Νταρντό: Ελλάδα: Tο νεοφιλελεύθερο πειραματόζωο

Κριστιάν Λαβάλ και Πιερ Νταρντό* / Κριστιάν Λαβάλ και Πιερ Νταρντό: Ελλάδα: Tο νεοφιλελεύθερο πειραματόζωο

Συνέντευξη στον Μόδεστο Σιώτο

Η Ελλάδα είναι "ένα πραγματικό νεοφιλελεύθερο πειραματόζωο". Με αυτόν τον τρόπο, ο κοινωνιολόγος Κριστιάν Λαβάλ και ο φιλόσοφος Πιερ Νταρντό, στη συνέντευξη που παραχώρησαν στην "Αυγή", χαρακτηρίζουν την Ελλάδα της κρίσης. Στο νέο τους βιβλίο, "Το Κοινό", που εκδόθηκε τον Μάιο του 2014 και είναι ήδη best-seller στη Γαλλία, οι δύο ερευνητές εισάγουν μια εντελώς διαφορετική αντίληψη για τον τρόπο που θα πρέπει οι κοινωνίες να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές, ανθρωπιστικές και κοινωνικές κρίσεις, απότοκα του νεοφιλελεύθερου προτύπου, με κεντρικό άξονα την έννοια της συλλογικότητας.

Αναφορικά με την ελληνική κρίση και τις πρωτοβουλίες αυτοδιαχείρισης, που αντιμετώπισαν την εχθρική και συχνά βίαιη στάση των δύο κομμάτων που συγκυβερνούν, οι κ. Λαβάλ, Νταρντό δεν διστάζουν να καταγγείλουν ότι "τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, και όχι μόνο, υπερασπίζονται την αναπαραγωγή ενός συστήματος που ονομάζεται ‘αντιπροσωπευτικό' και το οποίο έχει επιτρέψει σε ολιγαρχίες που όλο και λιγότερο ‘αντιπροσωπεύουν' την κοινωνία να καταχραστούν την εξουσία που τους έχει δοθεί. Παράλληλα, λειτουργούν και ως οι εθνικοί αντιπρόσωποι των ισχυρών καπιταλιστών ανά την υφήλιο. Είναι συνεπώς απολύτως κατανοητό ότι αυτά τα κόμματα κάνουν ό,τι μπορούν για να σταματήσουν την ανάπτυξη δημοκρατικών μορφών αυτοκυβέρνησης της κοινωνίας. Αυτή η εχθρότητα δεν μπορεί παρά να γίνει κατανοητή ως o φόβος της καταχρηστικής εξουσίας των ολιγαρχιών, καθώς διαπιστώνουν ότι αμφισβητείται το μονοπώλιο της πολιτικής αντιπροσώπευσης που κατέχουν".

Μάλιστα, θεωρούν ότι εξαιτίας της προσέγγισης αυτής μείζονα προβλήματα, όπως η ανεργία, όχι μόνο δεν θα λυθούν, αλλά θα επιδεινωθούν: "Οι σημερινές ευρωπαϊκές συνθήκες καθιστούν αδύνατη την πτώση της ανεργίας. Δεν υπάρχει καμία διέξοδος από τον σημερινό οικονομικό μαρασμό στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης, γιατί αυτό το ίδιο το ‘πλαίσιο' είναι μια παγίδα. Άλλωστε, αυτό το μοντέλο βασίζεται σ' έναν ανταγωνισμό που χτίζεται πάνω σε συγκεκριμένες δημοσιονομικές και κοινωνικές επιλογές. Καθώς η νομισματική υποτίμηση δεν είναι πλέον εφικτή, οι σχεδιασμοί των Βρυξελλών αναφορικά με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις επιβάλλουν ‘κοινωνικές υποτιμήσεις', οι οποίες έχουν τρομακτικές επιπτώσεις στους ανθρώπους, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, που αποτελεί ένα πραγματικό νεοφιλελεύθερο πειραματόζωο. Στο πλαίσιο αυτό, η ανεργία δεν είναι αποτέλεσμα, αλλά το εργαλείο για να διαλυθεί κάθε μορφή προστασίας, με παράλληλη συμπίεση των μισθών. Μια κυβέρνηση της ριζοσπαστικής Αριστεράς πρέπει να ξεφύγει από αυτό το πλαίσιο που χρησιμοποιεί το χρέος ως ένα εργαλείο κοινωνικής πειθαρχίας".


Η "επανάσταση" του νεοφιλελευθερισμού και η απάντηση του Καστοριάδη

Οι δύο συγγραφείς κάνουν λόγο για την "επανάσταση" του νεοφιλελευθερισμού, αλλά και για τον ρόλο της Αριστεράς. "Εδώ και χρόνια βιώνουμε τα αποτελέσματα της ‘διαρκούς επανάστασης' του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Οι ολιγαρχίες δεν παύουν να καγχάζουν για τις ‘επαναστατικές τους πράξεις' και να χαρακτηρίζουν τους εργαζόμενους που αντιστέκονται ‘συντηρητικούς' και τις κοινωνίες που δεν υποτάσσονται, ‘απαρχαιωμένες'. Στην πραγματικότητα, οι ολιγαρχίες οικειοποιήθηκαν την ‘επανάσταση' προκειμένου να αντιστρατευθούν της προοπτικής να ανοικοδομηθεί μία εναλλακτική κοινωνία που θα επιφύλασε για τον πλανήτη ένα διαφορετικό μέλλον. Αυτή η κάλπικη ‘νεοφιλελεύθερη επανάσταση' μας οδηγεί σήμερα από το κακό στο χειρότερο. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι στην επέτειο της Γαλλικής Επανάστασης το 1989 κάποιοι Γάλλοι ιστορικοί, όπως ο Φρανσουά Φουρέτ, προσπάθησαν να ξαναγράψουν την Ιστορία χαρακτηρίζοντας τη γαλλική επανάσταση ως ένα επικίνδυνο συμβάν, του οποίου τις συνέπειες και τα διδάγματα πρέπει να διαγράψουμε. Είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε στην αιωνιότητα στον καπιταλισμό".

Επισημαίνουν όμως ότι στοχαστές όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης "κράτησαν ζωντανή την ιδέα της επανάστασης -ενάντια στο κλίμα των καιρών- βλέποντάς τη ως μια διαρκή επαναθέσμιση της κοινωνίας, ως μία διαρκή προσπάθεια για την οικοδόμηση μιας πραγματικά διαφορετικής κοινωνίας».


Η Αριστερά που πρέπει να οικοδομηθεί

Όταν οι Κριστιάν Λαβάλ και Πιερ Νταρντό αναφέρονται στον σημερινό ρόλο της Αριστεράς, είναι ξεκάθαροι:
«Η Ιστορία δεν έχει αναθέσει σε κάποια συγκεκριμένη τάξη την αποστολή να φτιάξει μια καλύτερη κοινωνία. Η κρίση που ξεκίνησε το 2007 στις ΗΠΑ και της οποίας τις συνέπειες βιώνουμε σήμερα έδειξε ότι η συντριπτική πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού είναι εξαρτημένη από το κεφάλαιο και τον χρηματοπιστωτικό τομέα, για να ζήσει τόσο η ίδια όσο και οι μελλοντικές γενιές. Αυτό σημαίνει πως η συλλογική διαχείριση των κοινών μας υποθέσεων αφορά όλους εκείνους που ανήκουν στον κόσμο της εργασίας. Οι πράξεις τους σε τοπικό ή επαγγελματικό επίπεδο πρέπει να εξυπηρετούν την κατεύθυνση της συλλογικής διαχείρισης των κοινών υποθέσεων. Αυτό ισχύει για όλες τις κοινές δραστηριότητες είτε πρόκειται για τη δημιουργία νέων συνεταιριστικών επιχειρήσεων, είτε την εμπλοκή σε τοπικά συμβούλια, είτε τους αγώνες για την υπεράσπιση και τον μετασχηματισμό των δημόσιων υπηρεσιών προς μια πιο δημοκρατική κατεύθυνση, είτε την οργάνωση συγκρουσιακών μετώπων εντός των καπιταλιστικών επιχειρήσεων, είτε την ανάδειξη του δικαιώματός μας στα κοινά, ως ένα ‘δικαίωμα χρήσης', που θα αντιπαρατίθεται στο 'δικαίωμα της ιδιοκτησίας'".

Και καταλήγουν: "Οι σημερινές επαναστάσεις δεν θα είναι μια επανάληψη του 1789, του 1848 ή του 1917. Η επανάσταση είναι μια συλλογική επινόηση, όχι μια επανάληψη. Είναι μια παγκόσμια διαδικασία που έχει ήδη ξεκινήσει. Δεν είναι ένα γεγονός το οποίο θα πρέπει να περιμένουμε. Πρέπει να ανοίξουμε τα μάτια μας και να δούμε την αλληλεγγύη που συνδέει όλες τις κινητοποιήσεις ανά τον κόσμο μεταξύ τους και πρέπει να κατανοήσουμε τη νέα μορφή της επανάστασης του ‘κοινού'. Αυτό ακριβώς προσπαθούμε να κάνουμε στο τελευταίο μας βιβλίο".

Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η αρχή του "κοινού" αρνείται "να διαχωρίσει το μέσο από τον σκοπό" και αυτό τη διαφοροποιεί από τις "γερασμένες, γραφειοκρατικές δομές του κρατικού κομμουνισμού". Η μετακαπιταλιστική κοινωνία θα προκύψει μέσα από τις καθημερινές πρακτικές, στις οποίες η αντινεοφιλελεύθερη Αριστερά θα πρέπει να δώσει το παράδειγμα με το να οργανωθεί η ίδια πάνω σε μια τέτοια δημοκρατική βάση. Κατά μία έννοια, η Αριστερά που πρέπει να οικοδομηθεί παντού θα είναι ένα από τα πρώτα κοινά που θα πρέπει να θεσπιστούν: "Δεν θα ανήκει σε κανένα, θα υπηρετεί τους πάντες, θα είναι το προϊόν των δικών μας προσπαθειών και των δικών μας ελπίδων" επισημαίνουν.


Τα «κοινά» στην πολιτική και την καθημερινότητα

"Ο αγώνας για τα 'κοινά' είναι ο ιστορικός στόχος της εποχής μας. Ενάντια στη νεοφιλελεύθερη αρχή του γενικευμένου ανταγωνισμού, που στοχεύει στην ιδιοποίηση - οικειοποίηση των αγαθών, παρατηρούμε πως παντού στον κόσμο διαμορφώνεται και διαχέεται η αρχή της άμεσης συμμετοχής των πολιτών σε αποφάσεις και στη διαχείριση όλων των πραγμάτων (υλικών και άυλων) που έχουν αποφασίσει να θεωρήσουν ως κοινά κτήματα και τα οποία υπάρχουν σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Πρόκειται για την πολιτική "αρχή του κοινού", τονίζουν οι δύο ακαδημαϊκοί και ξεκαθαρίζουν πως "η 'αρχή του κοινού' έχει ως αφετηρία τους αγώνες ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό και στα καταστροφικά αποτελέσματά του στις ανθρώπινες κοινωνίες, αλλά και στη φύση. Είναι επίσης εκείνη η αρχή που δυναμώνει και κινητοποιεί συλλογικές πρωτοβουλίες σε ολόκληρο τον κόσμο και οι οποίες, βρίσκονται εκτός της εμβέλειας της αγοράς, αλλά και της κρατικής γραφειοκρατίας".

Οι Λαβάλ και Νταρντό διευκρινίζουν ότι πρέπει να ερμηνεύσουμε τα "κοινά" ως τη "βάση για την επανακατασκευή της κοινωνικής ζωής και της πολιτικής οργάνωσης, καθώς αποτελούν ένα σημαντικό σημείο αφετηρίας για την ανοικοδόμηση -τόσο πρακτική όσο και θεωρητική- μιας εναλλακτικής πρότασης απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό. Αυτό σημαίνει πως οι απανταχού συλλογικότητες που οργανώνονται με δημοκρατικό τρόπο χρησιμοποιούν από κοινού τη σκέψη και την ενέργειά τους, με στόχο την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών που είναι απαραίτητα για όλους μας".

Οι δύο συγγραφείς διευκρινίζουν πως δεν υπάρχει ένα κατεξοχήν προνομιακό πεδίο στη μάχη για το "κοινό": "Πρέπει να αναπτυχθούν παντού πρωτοβουλίες. Η γειτονιά, το εργοστάσιο, το γραφείο, το νοσοκομείο, το πανεπιστήμιο κ.λπ. είναι χώροι που πρέπει να μπει περισσότερη δημοκρατία μέσω της συμμετοχής. Η ριζοσπαστική Αριστερά πρέπει να παίξει έναν ουσιώδη ρόλο στον συντονισμό και τον συγκερασμό των αγώνων σε εθνικό, ευρωπαϊκό ή παγκόσμιο επίπεδο, με κατεύθυνση και στόχο την ενίσχυση των κοινών".

* Ο Κριστιάν Λαβάλ είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris X Nanterre και ο Πιερ Νταρντό φιλόσοφος που ειδικεύεται στα έργα του Χέγκελ και του Μαρξ. Έχουν γράψει μαζί τα βιβλία «La nouvelle raison du monde. Essai sur la société néolibérale», «Sauver Marx?» και «Marx, prénom: Karl». Το βιβλίο τους «Le Commun» κυκλοφορεί στη Γαλλία από τις εκδόσεις La Découverte.