Συναντηθήκαμε με τη Μάρθα Φριντζήλα στο Baumstrasse, έναν χώρο «δικό της» που έχει έντονο συλλογικό άρωμα δημιουργίας και που φιλοξενεί ανθρώπους, χορούς, μουσικές, παραστάσεις και εργαστήρια με ένα διάχυτο άρωμα ομάδας και συντροφικότητας. Εκεί στην άδεια αίθουσα, με το φως να μπαίνει από παντού, τα φωτογραφικά κλικ του Παύλου Παρασκευά συνόδευαν την κουβέντα μας, που άρχισε φυσικά από τις ήδη sold out συναυλίες του Θανάση Παπακωνσταντίνου με εκείνη στη σκηνή συνοδοιπόρο για να κλείσουν και έναν κύκλο που άνοιξαν μαζί χρόνια πριν. Η πολυσχιδής και πολυπράγμων Μάρθα Φριντζήλα είναι δημιουργικά σε διαρκή κίνηση, γράφει, τραγουδάει, παίζει, σκηνοθετεί, ενώ ετοιμάζει ίσως τον πιο προσωπικό της δίσκο σε ποίηση δική της, συναντώντας μουσικά τους Μιχάλη και Παντελή Καλογεράκη με λέξεις βγαλμένες από ένα συρτάρι γεμάτο δικές της λέξεις. Πλάσμα καθαρό, πνεύμα ανήσυχο και τολμηρό, φωνή που γίνεται soundtrack της ζωής μας, ερμηνεύτρια που σφραγίζει στιγμές μας, δασκάλα με ανοιχτωσιά και εσωτερικό πλούτο, ερωτευμένη με τη δουλειά της, μας άνοιξε απλόχερα, χωρίς κανέναν φόβο και με μπόλικο πάθος, καρδιά και μυαλό. Και εμείς αφεθήκαμε στον κόσμο της. Αυτή είναι η Μάρθα Φριντζήλα.
Συνέντευξη στον Χρήστο Τζίφα
Φωτογραφίες για την ΑΥΓΗ: Παύλος Παρασκευάς
Ξανά στη σκηνή με τον Θανάση Παπακωνσταντίνου.
Είναι σαν να κλείνει ένας κύκλος, που ανοίξαμε μαζί πριν από 20 χρόνια. Είμαι και το πρώτο κορίτσι που τραγούδησε μαζί του όταν βγήκε στις συναυλίες. Από όταν έφυγα από την μπάντα και ξεκίνησα να κάνω τα δικά μου δεν είχα πάει σε συναυλία του. Δεν πηγαίνω και συχνά σε συναυλίες. Είχε γίνει και πολύ πιο ανοιχτό και μαζικό, οπότε δεν ήταν πολύ η δική μου ατμόσφαιρα. Πήγα το καλοκαίρι σε μία από τις τελευταίες του συναυλίες στο Θέατρο Βράχων, όπου ανέβηκα και τραγούδησα. Ήταν σαν να μην είχα λείψει ποτέ. Ήταν κάτι πολύ δικό μου. Δουλεύαμε μαζί. Ήταν ένα πράγμα που χτίζαμε και μεγάλωνε, μαζί με τους Λαϊκεδέλικα, με αυτούς τους μουσικούς, με τους οποίους δεν έχω σταματήσει να συναντιέμαι. Όταν συναντηθήκαμε ξανά στη σκηνή, είχα την αίσθηση του πολύ οικείου. Ήθελε να τελειώσει με τις συναυλίες του και να είμαι μαζί του. Ήθελα πολύ να κλείσει αυτός ο κύκλος και να είμαι εκεί. Το περιμένω με ανυπομονησία.
Το «φαινόμενο» Θανάσης Παπακωνσταντίνου πώς το εξηγείς;
Αντιλαμβάνομαι την ανάγκη του κόσμου και του νέου κόσμου να ανήκει κάπου που να μην είναι αγοραίο, που να μην είναι φυτεμένο. Και επειδή ο Θανάσης είναι ένας ποιητής που λέει τα βαθιά πράγματα απλά, πιστεύω πως οι νέοι άνθρωποι ταυτίζονται. Οι νέοι που θέλουν να ανήκουν κάπου που να τους σέβονται και να αισθάνονται σημαντικοί. Ο Θανάσης το δίνει αυτό απλόχερα.
Δεν είσαι της μεγάλης έκθεσης;
Μάλλον. Αν, ας πούμε, ξαφνικά ο κόσμος άρχιζε να ενδιαφέρεται για την προσωπική μου ζωή, θα έκανα πίσω. Μου αρέσει όμως όταν κάτι που κάνω έχει απήχηση. Μου αρέσει που ο κόσμος με φωνάζει με το όνομά μου. Που έρχονται και ξανάρχονται στις συναυλίες μου και εκδηλώνουν την αγάπη τους σαν να είναι συγγενείς μου. Σαν να με καταλαβαίνουν. Σαν να με χρειάζονται στη ζωή τους. Δεν είμαι σίγουρα άνθρωπος που εύκολα θα έκανα ένα σίριαλ ή μία εκπομπή στην τηλεόραση ή συνεντεύξεις διαρκώς για να υπάρχω. Αλλά και ως καλλιτέχνης δεν είμαι έτσι. Ενώ είμαι τραγουδίστρια, δεν βγάζω δίσκους.
Δεν σου αρέσει το στούντιο;
Μου αρέσει. Τώρα που ένιωσα την ανάγκη να το κάνω, θα το κάνω. Δεν έχω νιώσει την ανάγκη που έχουν άλλοι τραγουδιστές να βγάζω κάθε χρόνο κάτι. Έχω κάθε χρόνο δύο ή τρεις συμμετοχές σε δίσκους αλλά δεν έχω αυτή την αγωνία να υπάρχω μέσα από τη δισκογραφία. Τώρα ετοιμάζουμε έναν δίσκο με τον Μιχάλη και τον Παντελή Καλογεράκη σε ενορχήστρωση του Βασίλη Μαντζούκη που είναι ο συνεργάτης μου, τα κείμενα είναι όλα δικά μου, οπότε αυτό που θα βγάλουμε τώρα είναι κάτι πολύ προσωπικό.
Δεν φοβήθηκες μήπως χωρίς δισκογραφία μείνεις απέξω;
Δεν έχει τύχει να μείνω απέξω. Έχω και το θέατρο και τη διδασκαλία, αλλά και ως τραγουδίστρια δεν έχω μείνει χωρίς δουλειά ποτέ. Απλά δεν κατάφερα να αγοράσω ένα εξοχικό ή ένα σπίτι (γέλια). Ή δεν πήρα Grammy (γέλια). Αυτό που μου αρέσει ακριβώς κάνω με τον τρόπο που μου αρέσει. Για αυτό και έχουμε φτιάξει αυτόν τον χώρο, για αυτό και συνεχίζω και ασχολούμαι με το θέατρο και διδάσκω. Συνεργάζομαι μόνο με ανθρώπους που θέλω να συνεργαστώ, ενώ δεν σου κρύβω πως μου γίνονται προτάσεις για μαγαζιά, για συναυλίες και για τηλεοπτικές εκπομπές και talent shows. Κάθε χρόνο.
Χιούμορ εντός και εκτός σκηνής;
Το χιούμορ, το τρολάρισμα και η αυτοκατάργηση είναι πολύ σημαντικά υλικά για μένα. Μισώ τη σοβαροφάνεια. Και είναι πολύ συνηθισμένη, ειδικά σε αυτό που λέμε έντεχνο τραγούδι. Είναι αβάσταχτο. Ακούμε τραγούδια που δεν λένε τίποτα, ακούγονται σοβαρά, ερμηνεύονται με τρόπους σχεδόν επικούς ενώ μιλάνε για απλά πράγματα ή δεν ξέρουν και τα ίδια γιατί μιλάνε. Υπάρχει μια αγωνία να κρατηθεί ένα προφίλ σοβαρό γιατί εμείς κάνουμε σοβαρή μουσική και όχι αστεία (γέλια).
Δεν είσαι έντεχνη τραγουδίστρια λοιπόν;
Θέλω να είμαι έντεχνη τραγουδίστρια. Να έχει τέχνη αυτό που κάνω και να μην είναι άτεχνο. Αλλά δεν θα κόψω από τον αυθορμητισμό μου και το χιούμορ, που μπορεί να είναι καυστικό μερικές φορές, για να διατηρήσω ένα προφίλ σοβαρό.
Με το θέατρο;
Είμαι παντρεμένη με το θέατρο. Είτε παίζοντας, είτε διδάσκοντας, είτε σκηνοθετώντας. Είμαι πάντα μες στο θέατρο, μου αρέσει, με ενδιαφέρει. Και προσπαθώ και στις παραστάσεις μου κάπως να είναι εκεί παρόν.
Ποια ιδιότητα είναι πιο πολύ η Μάρθα;
Νομίζω της δασκάλας. Και νομίζω πως και η σκηνή είναι ένας χώρος διδασκαλίας. Ίσως πιο πολύ απ’ όλα να είμαι δασκάλα. Γιατί παρατηρώ πώς φτιάχνω το πρόγραμμα που θα τραγουδήσω. Θα νικήσει πάντα ένα τραγούδι που μπορεί να μην το ξέρει ο κόσμος και θέλω να το μάθει οπωσδήποτε, από ένα τραγούδι δικό μου, που μπορεί να έχει γίνει επιτυχία. Και στη σκηνοθεσία αυτό συμβαίνει. Η υποκριτική είναι ούτως ή άλλως μια μορφή διδασκαλίας.
Ως σκηνοθέτρια έχεις καταφέρει να απαλλαγείς από τα πιο εξουσιαστικά χαρακτηριστικά που ενδεχομένως φέρει ο ρόλος;
Είναι μια ανοιχτή, διαρκής μάχη αυτή. Από παιδί μού άρεσε να έχω γύρω μου ανθρώπους. Μου αρέσει να είμαι το επίκεντρο, το παιδί πάνω στο τραπέζι. Είμαι σε μια διαρκή αγωνία να μην χρησιμοποιώ αυτή την «εξουσία» εις βάρος των ανθρώπων, να μην νιώθουν οι συνεργάτες μου ότι αποφασίζω εγώ για τη μοίρα τους και να μην νιώθουν οι μαθητές μου ότι δεν μπορούν να μιλήσουν. Όλα τα χρόνια προσπαθώ να βλέπω στους μαθητές μου ή στους ηθοποιούς τον εαυτό μου, να βλέπω εμένα. Είναι στον χαρακτήρα μου.
Μίλησες για την κακοποίηση που έχεις υποστεί ως παιδί από τη δεύτερη γυναίκα του πατέρα σου. Τι έχει αφήσει σε αυτό που είσαι τώρα;
Εχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στο τώρα μου. Ένα τραύμα μπορεί να σε κάνει να μεγαλώσεις γύρω του για να μπορέσεις να το αντέξεις. Έχει αλλάξει τη συμπεριφορά μου απέναντι στους ανθρώπους και στα παιδιά. Μου έχει δώσει δύναμη. Το έχω χρησιμοποιήσει σαν να ήταν το παράσημό μου ότι έζησα τόσο δύσκολα κακοποιητικά παιδικά χρόνια. Πολύ συχνά ένιωθα στην πορεία της ζωής μου ότι με έκανε λίγο απαξιωτική και σνομπ απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Σαν να είχα εγώ ένα φοβερό όπλο στη φαρέτρα μου και δεν μπορεί να κουνηθεί κανένας επειδή έχω ζήσει όλα αυτά τα άσχημα πράγματα. Μεγαλώνοντας όμως κατάλαβα ότι όλοι οι άνθρωποι πονάνε και έχουν πονέσει. Είναι πολλοί άνθρωποι που έχουν βασανιστεί και δεν το έχουν ομολογήσει και μπορεί να μην το ομολογήσουν ποτέ. Είναι σκληρή η ζωή, είναι σκληρή και η κοινωνία στην οποία ζούμε. Προσπαθώ να βλέπω σε όλους τους ανθρώπους εμένα.
Το MeToo για εσένα λειτούργησε ακόμα πιο ανακουφιστικά;
Εκείνη την περίοδο είχα πάρει τον ρόλο της Αγκάθα Κρίστι. Με απασχολούσε πολύ τι θα αποκαλυφθεί και ποιοι είναι πίσω από αυτό. Η καθημερινότητά μου είχε απορροφηθεί από αυτό, ήταν και μες στην καραντίνα, έκανα έρευνα συνέχεια και, συζητώντας με τον ψυχολόγο μου, μου είπε πως είναι απολύτως λογικό να θέλω να βρω εγώ τη λύση. Το παρατηρώ και σε άλλα θέματα, όχι μονάχα με το ΜeToo. Στο θέμα των γυναικοκτονιών και της έμφυλης βίας και με τους μετανάστες ή τώρα με τους πολέμους γύρω μας, με την τρομακτική αυτή νέα βαρβαρότητα. Δεν μπορώ να μείνω με σταυρωμένα χέρια. Μου είναι αδύνατον. Ορμάει από μέσα μου, και δεν θέλω να το αναχαιτίσω κιόλας.
Μήπως συνδέεται και με την Τέχνη στη ζωή σου;
Η Τέχνη είναι σίγουρα η θεραπεία μου. Έχω χρησιμοποιήσει τα τραύματά μου στην τέχνη μου, τα έχω βάλει απέναντι, τα έχω συζητήσει. Έχω χρησιμοποιήσει μνήμες και περιστατικά της ζωής μου στη σκηνή, αλλά και σε τραγούδια. Τα τραγούδια, επειδή είναι και πιο μικρές φόρμες, είναι απελευθερωτικά. Στο θέατρο μπορείς να υπηρετήσεις όλες αυτές τις μορφές που σε στοιχειώνουν. Μπορείς να πολεμήσεις, να μιλήσεις ανοιχτά. Είναι μεγάλο όπλο το θέατρο. Θεωρώ ότι το θέατρο θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία σαν βασικό μάθημα. Και η μουσική. Και η φωτογραφία.
Ως γυναίκα έχεις ζοριστεί ποτέ στον χώρο σου;
Οπως όλες οι γυναίκες έτσι κι εγώ. Όχι όμως όσο ζορίζει τις γιατρούς που δεν θα μπουν ποτέ σε ένα χειρουργείο. Υπάρχει τρομερός σεξισμός, όπως και με τις νεαρές δικηγόρους ή τις κοπέλες που δουλεύουν στα μπαρ. Έχω καταλάβει μέσα στα χρόνια πως με αντιμετωπίζουν διαφορετικά. Εγώ ως γυναίκα σκηνοθέτης μάλλον είμαι υστερική ή κακιά. Το αντίστοιχο αν το έκανε ένας άντρας, θα τον χαρακτήριζαν τελειομανή ή ότι ξέρει τι θέλει. Αυτό το έχω αντιμετωπίσει. Έχω αντιμετωπίσει και σε έναν βαθμό οικονομικές ανισότητες. Όμως δεν σταματώ να μιλώ, να διεκδικώ και να μην με ενδιαφέρει κιόλας αυτή η στρεβλή, φορεμένη αντίληψη.
Το κόστος τού να μιλάς δεν το σκέφτεσαι σε μια δουλειά με τέτοια ανασφάλεια;
Οχι, δεν με φοβίζει. Με φοβίζει πολύ περισσότερο να μου στερήσουν την ελευθερία να μιλώ. Για τα εγκλήματα του Ισραήλ στη Γάζα δεν μιλάνε. Και δεν μιλάνε γιατί κάτι φοβούνται. Φοβούνται μη χάσουν την καριέρα τους; Δεν ξέρω. Εγώ δεν φοβάμαι. Εγώ θα φοβόμουν να ήμουν καλλιτέχνης στη Γάζα. Θα φοβόμουν να μην μιλήσω. Γιατί θα με αντιμετώπιζαν σαν ένα μουδιασμένο πλάσμα. Δεν θέλω να είμαι ένα μουδιασμένο πλάσμα. Τι μπορεί να χάσω; Λέω για πλάκα στον εαυτό μου, εντάξει, δεν θα πάρω το Όσκαρ (γέλια). Τι μπορεί να πάθει ένας άνθρωπος που θα βγει και θα πει ότι είναι λάθος να σκοτώνουμε παιδιά; Τι θα πάθει ένας άνθρωπος που θα πει δεν μπορώ να μην μιλάω για τη γενοκτονία; Ενώ γίνεται μια γενοκτονία μπροστά στα μάτια μας, ασχολούμαστε με το αν τραγουδώντας το «From the river to the sea» καλούμε σε γενοκτονία. Αυτά είναι ηλιθιότητες.
Οι έρωτες είναι νερό στη βάρκα σου;
Πάντα. Άμα δεν είναι ο έρωτας οδηγός στη δουλειά, δεν μπορώ να υπάρξω. Θέλω να ερωτεύομαι το έργο, τους μαθητές μου, τις στιγμές που ζω, μια ωραία πρόβα, ένα ωραίο τραγούδι, μια βραδιά. Εγώ ερωτεύομαι πολύ. Ερωτεύομαι πολλούς και νέους καλλιτέχνες, και μπορώ να περάσω νύχτες ολόκληρες ακούγοντας τα τραγούδια τους ή ψάχνοντας τα έργα τους.
Μαρίνα Σάττι και Eurovision; Σου άρεσε το τραγούδι;
Τη Μαρίνα Σάττι την αγαπώ και τη θαυμάζω. Είναι μια απόφασή της η Eurovision. Την υπηρετεί τέλεια. Την έχω παρακολουθήσει, δεν κάνει κάτι που δεν είναι. Βλέπω αυτό το πλάσμα που αγαπά όλο αυτό το μείγμα των πολιτισμών, τη λούμπεν κατάσταση της Ελλάδας. Και την τιμά, δεν την ξεμπροστιάζει. Την υπηρετεί, δεν τη φοβάται. Το να τη δείχνει είναι πολύ τίμιο. Είναι καλλιτεχνάρα, ωραία συνθέτρια, εξαιρετική performer. Δεν νομίζω πως έχουμε άλλη performer σαν τη Σάττι. Δεν μου έκανε εντύπωση που αποφάσισε να πάει στη Eurovision, γιατί μπορεί να το κάνει. Ας αφήσουμε τη Μαρίνα να κάνει αυτό που ξέρει και να δείξει την πραγματική πλευρά της πόλης. Τα άλλα είναι για την αφή της φλόγας (γέλια).
