Το ότι τα κονδύλια του ταμείου ανάκαμψης, τα 32 δισ. που αναλογούν στην Ελλάδα, όπως και οι σχεδόν άλλοι τόσοι πόροι του νέου ΕΣΠΑ και της νέας ΚΑΠ, μπορεί πράγματι να μεταμορφώσουν τη χώρα κι εγώ το πιστεύω. Ό,τι είπαν η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν και ο Κυριάκος Μητσοτάκης στη σκιά της Ακρόπολης για την καθοριστική επίδραση των πόρων αυτών στην ελληνική οικονομία ισχύει. Ισχύει ποσοτικά, ισχύει και χρωματικά, ως προς τις διαβαθμίσεις “πράσινου” και “γαλάζιου” στις επενδύσεις που προκρίνονται, ισχύει και τεχνολογικά, ως προς τις ποσοστώσεις ψηφιακής και αναλογικής καινοτομίας στις επενδύσεις που θα χρηματοδοτηθούν.
Όλα καλώς καμωμένα με το άψογο ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που πήρε γρήγορα έγκριση και εύσημα από την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία. Το χρήμα θα αρχίσει να ρέει από τον προσεχή μήνα και η μεταμόρφωση της Ελλάδας θα γίνεται αισθητή από την πρώτη στιγμή. Ιδιαίτερα αν η κυβέρνηση διατηρήσει το επικοινωνιακό τέμπο και τις διαφημιστικές δεξιότητες που έχει επιδείξει στη διάρκεια της πανδημίας.
Τι είδους μεταμόρφωση όμως; Στην περιγραφή του κυβερνητικού σχεδίου υπάρχουν πολλές αλλαγές, πολλές μεταβάσεις, πολλές κινήσεις, αλλά ο σκοπός παραμένει απροσδιόριστος. Η κίνηση είναι το παν, ο σκοπός δεν είναι τίποτα, για να θυμηθούμε τον Μπερνστάιν, μοιάζει να είναι το μότο που διαπερνά το ελληνικό σχέδιο.
Κι όταν λέμε “σκοπός”, δεν μιλάμε για το ποια στρώματα θα ενισχυθούν, ποιες επαγγελματικές ομάδες θα διευκολυνθούν, ποιες γενιές θα ενθαρρυνθούν να βγουν στο παραγωγικό προσκήνιο όχι απλώς για να επιβιώσουν αλλά για να δημιουργήσουν και να αφήσουν το διανοητικό και παραγωγικό τους αποτύπωμα. Τέτοιες πολυτέλειες δεν περιμέναμε από την κυβέρνηση της Ν.Δ. Αλλά θα περιμέναμε τουλάχιστον μια απάντηση στο στοιχειώδες ερώτημα: σε τι οικονομικό και παραγωγικό μοντέλο οδηγεί το βαρύγδουπο “Ελλάδα 2.0”; Με τι θα μοιάζει αυτή η Ελλάδα σε πέντε ή σε δεκαπέντε χρόνια; Με Σουηδία; Με Βέλγιο; Με Λιθουανία; Ή με Ταϊλάνδη; Έστω και μια τέτοιου τύπου προσέγγιση κάπως θα βοηθούσε να καταλάβουμε ποιο ακριβώς είναι το “όραμα” των συντακτών του σχεδίου, πέρα από το να πάνε τα χρήματα στις σωστές τσέπες.
Τα λεφτά είναι πολλά. Αν κάνει κανείς τη σούμα, θα μετρήσει περίπου μισό ετήσιο ΑΕΠ, που για τα επόμενα 4-5 χρόνια μπορεί να κινητοποιήσει πολλαπλάσιους πόρους κρατικών και ιδιωτικών επενδύσεων που αφενός μπορούν να εξασφαλίσουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, αφετέρου μπορούν να επανεντάξουν το άνεργο εργατικό δυναμικό σε καλής ποιότητας και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Το πρώτο μπορεί μεν να προκύψει, αλλά για το δεύτερο έχουμε πια σαφώς εκφρασμένη -διά του νέου εργασιακού νόμου- την επιλογή της κυβέρνησης και της επιχειρηματικής ελίτ που εκπροσωπεί να μονιμοποιήσουν τη μισθολογική και εργασιακή επισφάλεια στην απασχόληση.
Αυτό είναι θεμελιώδες για το είδος “άνεργης ανάκαμψης” που μπορεί να χρηματοδοτήσουν τελικά οι ευρωπαϊκοί πόροι, ακόμη κι αν μεγάλο μέρος τους πάει στην κατάρτιση ή στη βελτίωση των δεξιοτήτων των εργαζομένων και των ανέργων. Τα ΕΣΠΑ των προηγούμενων δεκαετιών είναι χαρακτηριστικά της κατασπατάλησης πόρων σε εικονική κατάρτιση εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων και σε πομπώδεις - αλλά πανάκριβες- διακηρύξεις περί εκσυγχρονισμού του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα ή αντιμετώπισης χρόνιων προβλημάτων, όπως η διαχείριση των απορριμμάτων, που κατέληξαν σε σκάνδαλα κατασπατάλησης και ευρωπαϊκών προστίμων.
Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι και οι προηγούμενες κυβερνήσεις που διαχειρίστηκαν τα πολλά λεφτά, επιδοτήσεις ή δανεικά, δεν είχαν κάποιο σχέδιο που έτυχε της έγκρισης και των επαίνων της ευρωπαϊκής ηγεσίας και γραφειοκρατίας. Είχαν σχέδιο, πήραν και λεφτά, κι αυτά κατέληξαν σε μια μεταμόρφωση της χώρας. Μεταμόρφωση ριζική και αποκρουστική. Σπαταλήθηκαν εκατοντάδες δισεκατομμύρια -μαζί με τα δάνεια των Μνημονίων- και εκπονήθηκαν πολλά μεγαλεπήβολα σχέδια μεταρρυθμίσεων και έργων για να παραμορφωθεί η χώρα σε παραγωγικό ερειπιώνα που σαρώθηκε πρώτα με την κρίση χρέους, έπειτα με τη μνημονιακή “θητεία” και τελικά με την πανδημία. Δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη ότι αυτή τη φορά θα είναι διαφορετικά. Διαφορετικές μπορεί να είναι μόνο οι τσέπες στις οποίες θα χαθούν τα κονδύλια.
