Στην καρδιά της Αφρικής βρίσκεται το δεύτερο σε έκταση τροπικό δάσος βροχής μετά τον Αμαζόνιο και ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα του πλανήτη για την εκπληκτική βιοποικιλότητα την οποία υποστηρίζει. Τα τελευταία χρόνια και με ανησυχητικά αυξανόμενο ρυθμό, το τροπικό δάσος της κεντρικής Αφρικής βρίσκεται υπό σοβαρή απειλή εξαιτίας της οικονομικής εκμετάλλευσης και της κλιματικής κρίσης. Μια πρόσφατη μελέτη αναδεικνύει το μέγεθος της καταστροφής και θέτει για πρώτη φορά τα θεμέλια για την αναχαίτισή της με συστηματικό τρόπο.
Το τροπικό δάσος βροχής περιλαμβάνει περίπου 2,5 δισεκατομμύρια στρέμματα και εξαπλώνεται σε πέντε χώρες: Καμερούν, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Δημοκρατία του Κονγκό, Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό και Γκαμπόν. Προσφέρει πολλαπλά οφέλη όχι μόνο στις τοπικές κοινωνίες αλλά και σε ολόκληρη τη Γη, καθώς δεσμεύει τεράστιες ποσότητες άνθρακα και φιλοξενεί χιλιάδες είδη ζώων και φυτών, συνεισφέροντας ανεκτίμητα στην βιοποικιλότητα του πλανήτη και στον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου. Τα δάση της κεντρικής Αφρικής θεωρείται ότι δεσμεύουν περισσότερο άνθρακα από αυτά του Αμαζονίου και έχουν τη μεγαλύτερη πυκνότητα μεγάλων δέντρων στον κόσμο, ενώ ταυτόχρονα φιλοξενούν ορισμένα από τα πιο εμβληματικά είδη της άγριας πανίδας, όπως μεγάλους πιθήκους, ελέφαντες, λιοντάρια κ.α. Εκτός από τα εξαιρετικά ενδημικά είδη ζώων και φυτών, η περιοχή κατοικείται εδώ και χιλιάδες χρόνια από ανθρώπους. Εκατοντάδες εθνοτικές ομάδες βρίσκουν τροφή, νερό και στέγη στο συγκεκριμένο οικοσύστημα και επιβιώνουν χάρη σε αυτό.
Παρόλα αυτά εδώ και αρκετά χρόνια το τροπικό δάσος της κεντρικής Αφρικής βρίσκεται αντιμέτωπο με την ανθρώπινη δραστηριότητα και τις επιπτώσεις της: η αποψίλωση λόγω εντατικής ξυλείας και αγροτικής εκμετάλλευσης, το υπερβολικό κυνήγι, η κατασκευή δρόμων και άλλων υποδομών καθώς επίσης η κλιματική αλλαγή αποτελούν σημαντικές απειλές για την επιβίωσή του. Παρά την τεράστια σημασία του ως δεξαμενή άνθρακα και ως καταφύγιο σπάνιας χλωρίδας και πανίδας, ελάχιστες πληροφορίες είναι γνωστές για αυτό και μεγάλες εκτάσεις του παραμένουν ανεξερεύνητες. Η έλλειψη γνώσης για τη σύνθεση και τις λειτουργίες των επιμέρους περιοχών του τροπικού δάσους της κεντρικής Αφρικής καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την προστασία τους καθώς δεν μπορεί να προβλεφθεί η επίδραση σε αυτές των περιβαλλοντικών πιέσεων εξαιτίας των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων ή της κλιματικής κρίσης.
Η δημιουργία χαρτών για την ορθότερη προστασία και διαχείριση
Διεθνής ομάδα ερευνητών διερεύνησε τη σύσταση της δασικής έκτασης της κεντρικής Αφρικής μελετώντας περισσότερα από έξι εκατομμύρια δέντρα σε περισσότερα από 185.000 σημεία. Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία και αξιοποιήθηκε πολύτιμη πληροφορία από επιχειρήσεις υλοτομίας που δραστηριοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή. Για πρώτη φορά προσδιορίστηκε με λεπτομέρεια η χλωρίδα του δάσους και αναδείχθηκαν δέκα διακριτά υποσύνολα με βάση τα φυτικά είδη, το έδαφος και τις κλιματολογικές συνθήκες. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν χρησιμοποιήθηκαν για τον σχεδιασμό χαρτών που είναι διαθέσιμοι για όλη την επιστημονική κοινότητα και που παρέχουν πολύ χρήσιμες πληροφορίες όχι μόνο για τη χλωρίδα των περιοχών αλλά και για την ικανότητα τους να δεσμεύουν άνθρακα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Nature στο τέλος του Απριλίου, το δάσος βροχής της κεντρικής Αφρικής κάθε άλλο παρά ομοιογενές μπορεί να χαρακτηριστεί. Η ποικιλότητα που παρατηρείται στις επιμέρους περιοχές οφείλεται, σύμφωνα με τους ερευνητές, στις διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες (υγρασία, θερμοκρασία, συχνότητα και ένταση βροχοπτώσεων κ.α.) καθώς επίσης και στις διαφορές στη σύσταση του εδάφους.
Η σημαντικότερη συμβολή της ερευνητικής ομάδας έγκειται στην ανάδειξη του βαθμού και του τρόπου με τον οποίο ενδέχεται να επηρεαστεί το δάσος της κεντρικής Αφρικής από τους κινδύνους που το απειλούν, από την εμπορική εκμετάλλευση και από την κλιματική αλλαγή. Οι χάρτες που προέκυψαν από τη συγκεκριμένη ερευνητική προσπάθεια ανέδειξαν περιοχές πιο ευάλωτες στις οικονομικές δραστηριότητες και στην κλιματική κρίση, όπως τα δάση στη Δημοκρατία του Κονγκό και οι δασικές εκτάσεις κοντά στον Ατλαντικό που φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερο. Άλλωστε, σύμφωνα με διαθέσιμα στατιστικά μοντέλα, τόσο οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις όσο και οι κλιματολογικές αλλαγές αναμένεται να ενταθούν ραγδαία μέχρι το 2085. Λαμβάνοντας υπόψιν τα πιθανά σενάρια για την κλιματική αλλαγή από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και τις ιδιαιτερότητές των επιμέρους περιοχών που αναδείχθηκαν από τη μελέτη, η επιστημονική ομάδα κατόρθωσε να προσδιορίσει τις πιο ευάλωτες περιοχές.
Τα αποτελέσματα της έρευνας έχουν ιδιαίτερη αξία καθώς επιτρέπουν τον καθορισμό των περιοχών οι οποίες κινδυνεύουν άμεσα. Αυτές οι περιοχές θεωρούνται υψηλής προτεραιότητας ως προς την ανάγκη διαχείρισή τους με στοχευμένες δράσεις. Η αξιοποίηση των χαρτών θεωρείται από τους ερευνητές επιβεβλημένη προκειμένου να αναπτυχθούν οι κατάλληλες στρατηγικές για τη διατήρηση των χαρακτηριστικών του δάσους και τον περιορισμό των κινδύνων που απορρέουν από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Η εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών, των οποίων η επιβίωση εξαρτάται από το δάσος, στις στρατηγικές διαχείρισης θεωρείται επίσης κομβικής σημασίας για την επιτυχημένη εφαρμογή τους.
Πηγή: Réjou-Méchain Μ et al. Unveiling African rainforest composition and vulnerability to global change. Nature 593, 42-43 (2021).
