Live τώρα    
19°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
16.2°C20.7°C
2 BF 53%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
17 °C
15.2°C17.7°C
1 BF 74%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.0°C18.0°C
2 BF 59%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.9°C15.9°C
0 BF 55%
Υπόθεση GameStop: ένα παράδειγμα «λαϊκισμού της πλατφόρμας»
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Υπόθεση GameStop: ένα παράδειγμα «λαϊκισμού της πλατφόρμας»

Eπιμέλεια: Βασίλης Παπακριβόπουλος - Θανάσης Κούτσης

Τον περασμένο Ιανουάριο χιλιάδες διαδικτυακοί παίκτες του χρηματιστηρίου συντόνισαν τις εντολές τους για να επιτύχουν την άνοδο των τιμών ορισμένων μετοχών, όπως της GameStop, για τις οποίες τα μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια είχαν στοιχηματίσει πτωτική πορεία. Αυτή η εξέγερση των «μικρών» ενάντια στους «μεγάλους» αποτελεί άραγε κάποιου είδους επανάσταση ή απλώς μια ψευδαίσθηση «δημοκρατίας»;

Παρά το χάος που προκάλεσε στις διεθνείς αγορές, αλλά και το γεγονός ότι πολύ σύντομα οι μετοχές επανήλθαν σε πιο «φυσιολογικά» επίπεδα, η εποποιία της GameStop1 δεν είναι μονάχα ένα αφήγημα όπου ιδεαλιστές μικροεπενδυτές συσπειρώνονται για να ταπεινώσουν μια δράκα αλαζονικών επενδυτικών κεφαλαίων. Είναι και μια απροσδόκητη συνέχιση της εφόδου κατά του Καπιτωλίου της Ουάσιγκτον στις 6 Ιανουαρίου του 2021. Και τα δύο γεγονότα είχαν ως πρωταγωνιστές μια οργισμένη ορδή εθισμένων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που πολιόρκησαν τους πλέον ιερούς θεσμούς ενός βαθύτατα απεχθούς κατεστημένου.

Ενώ όμως οι στασιαστές της Ουάσιγκτον βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια ομόφωνη καταδίκη, οι σταυροφόροι εναντίον της Γουόλ Στριτ είχαν καλύτερη τύχη. Υπερασπίζοντας τις μετοχές εταιρειών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες απέναντι στην απληστία των επενδυτικών κεφαλαίων, αυτοί οι επαναστάτες με την μπαντάνα και τον υπολογιστή στο υπόγειο κατόρθωσαν να αντιμετωπιστούν με συμπάθεια από όλο το πολιτικό φάσμα.

Για την ψηφιακή αντικουλτούρα, το κυριότερο δίδαγμα που εξάγεται από αυτούς τους δύο ξεσηκωμούς μοιάζει ξεκάθαρο: στις μέρες μας οι πραγματικοί υπέρμαχοι της εξέγερσης ενάντια στο κατεστημένο οφείλουν να γίνουν άσοι στην τέχνη της αγοραπωλησίας μετοχών και παραγώγων αντί να εξασκούνται στην αναρρίχηση σε φράχτες κραδαίνοντας σημαίες του Νότου. Η επανάσταση μπορεί να μεταδίδεται ζωντανά, μέσω Twitter και τηλεόρασης,σίγουρα όμως αξίζει τον κόπο να αποθηκεύουμε σωστά τη δουλειά μας στα λογιστικά φύλλα του Excel.

Η αξία που αποδόθηκε στη σταυροφορία της GameStop αντικατοπτρίζει την άθλια υπόληψη των επενδυτικών κεφαλαίων.  Ένα άλλο στοιχείο, λιγότερο προφανές, εξηγεί τη θετική υποδοχή της κοινής γνώμης: η ρητορική περί «εκδημοκρατισμού» που συνόδευσε την άνθηση των διαδικτυακών χρηματιστηριακών υπηρεσιών χαμηλής χρέωσης.

Μία από αυτές τις πλατφόρμες, η Robinhood («Ρομπέν των Δασών»), ήταν εκείνη που πρόσφερε την αναγκαία ψηφιακή υποδομή στην εξέγερση της GameStop. Η αποστολή της, όπως επαναλαμβάνουν μέχρις αηδίας οι ιδρυτές της, συνίσταται στον «εκδημοκρατισμό του χρηματοοικονομικού τομέα». Η διατύπωση αυτή παραπέμπει στην ευγενή αποστολή που ισχυρίζονταν ότι εκπλήρωναν τα αμοιβαία κεφάλαια σύνδεσης με χρηματιστηριακούς δείκτες (index funds), όπως το Vanguard, στις αρχές της δεκαετίας του 1970: τη δημιουργία απλών, ασφαλών και φθηνών χρηματοοικονομικών εργαλείων που θα επέτρεπαν ακόμα και στον πλέον αδαή πολίτη να επενδύει στο χρηματιστήριο.

Ωστόσο, η Robinhood επιμένει ότι είναι διαφορετική από τις συνηθισμένες εταιρείες χρηματιστηριακών υπηρεσιών της Γουόλ Στριτ. Θεωρεί τον εαυτό της μια επαναστατική δύναμη διασάλευσης (disruption) των κατεστημένων επιχειρηματικών κλάδων, βγαλμένη κατευθείαν από τη Σίλικον Βάλεϊ. Αν καταφέρεις να σε αντιμετωπίζει ο κόσμος σαν ψηφιακή πλατφόρμα, απολαμβάνεις πολύ μεγαλύτερη εκτίμηση: το μέτρο σύγκρισης πλέον γίνεται η Amazon, όχι κάποιο άγνωστο στο ευρύ κοινό αμοιβαίο κεφάλαιο.

Έτσι, ο «εκδημοκρατισμός» που διεκδικεί η Robinhood προβάλλεται ως κάτι εντελώς διαφορετικό. Εμφανίζεται ως συνέχεια της Uber, της airbnb και της WeWork και όχι της Vanguard ή της BlackRock λόγου χάρη.  Όλοι αυτοί οι γίγαντες του ψηφιακού κόσμου υποσχέθηκαν τον ταχύτατο «εκδημοκρατισμό» κάποιου τομέα - των μεταφορών, της ενοικίασης καταλυμάτων και της ενοικίασης γραφείων αντίστοιχα.

Πολύ σύντομα η αναδυόμενη βιομηχανία, με την ωραία υπόσχεσή της ότι φέρνει τη «δημοκρατία ως διαδικτυακή υπηρεσία», έπαψε να έχει όρια δρομολογώντας μια παγκόσμια σταυροφορία για να «εκδημοκρατίσει» τα πάντα - μέχρι τη βόλτα του σκύλου, τη φύλαξη των παιδιών, το στύψιμο χυμών και το σιδέρωμα. Ποιος να φανταζόταν ότι όλες αυτές οι τετριμμένες όψεις της καθημερινής ζωής ήταν τόσο εγγενώς καταπιεστικές και ολοκληρωτικές ώστε να χρειάζονται έναν ριζοσπαστικό «εκδημοκρατισμό»;

Η παγκόσμια αυτή εκστρατεία στηρίχθηκε στην άντληση πόρων από διαχειριστές επιχειρηματικών κεφαλαίων και διάφορους θεσμικούς επενδυτές οι οποίοι, στριμωγμένοι από τα χαμηλά επιτόκια που κληροδότησε η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, δεν ήξεραν πλέον πού να τοποθετήσουν τα χρήματά τους. Η ιστορία όμως δεν σταματάει εδώ: η ορμή του «εκδημοκρατισμού» των πάντων απόλαυσε και την αμέριστη υποστήριξη ενός υποδειγματικού θιασώτη της φιλελεύθερης δημοκρατίας, της κυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας.Μέσα από τη συνεργασία της με τον ιαπωνικό τραπεζικό όμιλο SoftBank έριξε δισεκατομμύρια σε εταιρείες τύπου Uber και WeWork.

Η γιγαντιαία εισροή χρήματος, σε συνδυασμό με καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα που καθιστούσαν ονομαστικά «δωρεάν» ορισμένες υπηρεσίες προηγουμένως επί πληρωμή (ηλεκτρονική αλληλογραφία, τραπεζικές κάρτες, διαμεσολάβηση μεταξύ προσφοράς και ζήτησης) δημιούργησαν μια αυταπάτη προόδου και κοινωνικής κινητικότητας. Πολλές ψηφιακές πλατφόρμες είτε επιδοτούνταν γερά από τις βαθιές τσέπες των χρηματοδοτών τους είτε δεν χρέωναν απολύτως τίποτα: τα απολεσθέντα έσοδα υποτίθεται ότι θα αναπληρώνονταν από τη χρέωση κάποιων πιο προηγμένων σχετικών υπηρεσιών και από την εκμετάλλευση των δεδομένων των χρηστών.

Η αναπόφευκτη διαδικασία «εκδημοκρατισμού», που επικαλούνταν όλες οι πλατφόρμες ως απόδειξη της κοινωνικά προοδευτικής φύσης τους ήταν συχνά το αποτέλεσμα απλής αριθμητικής. Για τη WeWork οι υπολογισμοί δεν ήταν καν σωστοί.Μένει να δούμε εάν θα έχει καλύτερη τύχη η Robinhood, που πρόσφατα άντλησε επειγόντως ένα επιπλέον ποσό της τάξης των 3,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων προκειμένου να αποφύγει την κατάρρευση.5

Για τις περισσότερες από αυτές τις εταιρείες, οι ωραίες υποσχέσεις δεν κατέληξαν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, στα αναμενόμενα αποτελέσματα. Κάτι που εξηγεί το πώς η ψηφιακή βιομηχανία μετατράπηκε στον κυριότερο τροφοδότη του «λαϊκισμού» ανά τον κόσμο.  Ένας παρόμοιος ισχυρισμός μπορεί να μοιάζει υπερβολικός. Ενώ συνήθως χρησιμοποιούμε την τρομακτική λέξη από «λ» για τους Στιβ Μπάνον, Βίκτορ  Όρμπαν και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αυτού του κόσμου, μπορούμε άραγε να περιγράψουμε τον Τζεφ Μπέζος ή τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ -αλλά και τον στρατό της Robinhood από μικροπαίκτες του χρηματιστηρίου- με τους ίδιους όρους;

Μπορούμε, αλλά και πρέπει να το κάνουμε. Καθώς είχαμε εστιάσει την προσοχή μας στον πρωτόγονο, τοξικό και εθνικιστικό «λαϊκισμό» του Ντόναλντ Τραμπ, παραβλέψαμε ολοκληρωτικά τον ρόλο που παίζουν οι πλατφόρμες στην ανάδυση ενός άλλου, διαφορετικού τύπου λαϊκισμού: εκλεπτυσμένου, κοσμοπολίτικου και αβρού. Με καταγωγή από τη Σίλικον Βάλεϊ, ο «λαϊκισμός της πλατφόρμας» απόκτησε την ισχύ του υπονομεύοντας, μέσω της «διασάλευσης», τις κρυμμένες αντιδραστικές δυνάμεις που εμποδίζουν την πρόοδο και τον «εκδημοκρατισμό» -εξαπολύοντας εναντίον τους τις αχαλίνωτες δυνατότητες των ψηφιακών τεχνολογιών.

Ο «λαϊκισμός της πλατφόρμας» σημειώνει προόδους εξαιτίας τής σχεδόν συνωμοσιολογικής επιμονής του ότι ο κόσμος δεν είναι αυτό που μοιάζει να είναι. Υποστηρίζει ότι οι κατεστημένες εταιρείες -σε κλάδους όπως τα ταξί, τα ξενοδοχεία ή τα επενδυτικά κεφάλαια- έχουν αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού με τέτοιον τρόπο ώστε να ευνοούνται τα δικά τους συμφέροντα. Μονάχα αποδυναμώνοντάς τις μέσω της «διασάλευσης» μπορεί κάποιος να αναμένει ότι θα καρπωθεί όλα τα οφέλη που είναι σε θέση να προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες. Για τον σκοπό αυτό οι πλατφόρμες υπόσχονται ότι θα απελευθερώσουν τις δυνάμεις του καπιταλισμού προκειμένου να εκπολιτιστούν τα πρωτόγονα απομεινάρια του προ-ψηφιακού πολιτισμού.

Εγκλωβισμένος ανάμεσα στη Σίλικον Βάλεϊ και τη Γουόλ Στριτ, ο «λαϊκισμός της πλατφόρμας» διαδραματίζει έναν αρκετά παράδοξο ρόλο: υπόσχεται να συγκρατήσει τον καπιταλισμό αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο σε ακόμα πιο άγριες μορφές καπιταλισμού για το καλό της ανθρωπότητας.

Όπως και οι περισσότεροι «λαϊκισμοί», δεν κατανοεί την οικονομική πολιτική που τον κατέστησε εφικτό. Τόσο το χειρότερο εάν τα μισητά επενδυτικά κεφάλαια χάσουν τα χρήματα των πανεπιστημίων ή των ασφαλιστικών ταμείων: οι συνταξιούχοι μπορούν απλώς να παρατήσουν τις συντάξεις τους και να στραφούν προς τη Robinhood!

Η έλλειψη ευελιξίας των προ-ψηφιακών κατεστημένων σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στις νομοθετικές ρυθμίσεις που τους έχουν επιβληθεί από τα δημοκρατικά (αν και καπιταλιστικά) κράτη.  Όμως, στον αντεστραμμένο κόσμο του «λαϊκισμού της πλατφόρμας» η αντίσταση στις δημοκρατικές νομοθετικές ρυθμίσεις, μέσω της υποβολής τους στη διαρκή οικονομική πίεση του καπιταλιστικού ανταγωνισμού, αποτελεί αδιαμφισβήτητη απόδειξη του «εκδημοκρατισμού». Εξ ου και ορισμένες πλατφόρμες ανθίστανται σθεναρά σε νόμους που έχουν στόχο να τις αναγκάσουν να αντιμετωπίζουν τους περιστασιακά απασχολούμενους σε αυτές ως κανονικούς υπαλλήλους τους.

Δεν έχει σημασία ούτε και ότι μεγάλο μέρος της ρητορικής του «λαϊκισμού της πλατφόρμας» είναι κίβδηλη και ότι εκείνοι που τελικά θα επωφεληθούν θα είναι οργανισμοί όπως η SoftBank και κράτη όπως η Σαουδική Αραβία. Καθώς δεν διαθέτει μια δική του, συνεκτική πολιτική ιδεολογία, ο «λαϊκισμός της πλατφόρμας» ενδιαφέρεται μονάχα για τη διαδικασία, όχι για το αποτέλεσμα. Επιδιώκει να αποδείξει ότι, παρ’ όλες τις ραδιουργίες των γραφειοκρατών και τους ενοχλητικούς νόμους τους, η δύναμη της ατομικής μας πρωτοβουλίας παραμένει άθικτη. Και, βεβαίως, αυτή η δύναμη της ατομικότητας δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επίτευξη οποιουδήποτε μακροπρόθεσμου πολιτικού προγράμματος.

Φυσικά, οι περισσότεροι από τους έξαλλους σταυροφόρους της εκστρατείας GameStop αντιλαμβάνονται ότι τα προσωπικά κέρδη τους είναι προσωρινά και φευγαλέα. Ωστόσο, ποιος θα μπορούσε να τους αρνηθεί την ευχαρίστηση να διατρανώσουν τη δική τους ελευθερία εκδικούμενοι την εξουσία, όσο κι αν παράλληλα γνωρίζουν ότι σ’ αυτή την υπόθεση τα κέρδη μακροπρόθεσμα θα περιέλθουν σε άλλα επενδυτικά κεφάλαια; Λόγου χάρη, η περίφημη BlackRock εκτιμάται πως κέρδισε δισεκατομμύρια κατά τη διάρκεια της υπόθεσης GameStop.6 Μην έχοντας καμία σχέση με την εμβάθυνση της δημοκρατίας, ο «λαϊκισμός της πλατφόρμας» μετατρέπεται σε μια κωμική -αν και πολύ επικερδή- θεατρική φάρσα.

* Ο Evgeny Morozov είναι ιδρυτής και εκδότης της διαδικτυακής πύλης The Syllabus. Συγγραφέας του «To Save Everything, Click Here: Technology, Solutionism, and the Urge to Fix Problems that Don't Exist», Allen Lane, 2013

1 (Σ.τ.Μ.) Η «εξέγερση» της «μαρίδας του χρηματιστήριου» δρομολογήθηκε και συντονίστηκε από την κοινότητα του r/WallStreetBets, ενός φόρουμ του ιστότοπου reddit, όπου ερασιτέχνες παίκτες του χρηματιστηρίου συνδυάζουν τον ξέφρενο χαβαλέ με την αναζήτηση κέρδους στο χρηματιστήριο. Την κίνηση πυροδότησε η νοσταλγική μνήμη για τα GameStop, καταστήματα πώλησης βιντεοπαιχνιδιών που πλέον πωλούνται κυρίως διαδικτυακά.

2 (Σ.τ.Μ.) Αναφορά στο θρυλικό «The Revolution Will Not Be Televised» (1970), το ποίημα - τραγούδι του Gil Scott - Heron (1970-1971).

3 (Σ.τ.Μ.) Η Σαουδική Αραβία, προεξοφλώντας το «τέλος της εποχής του πετρελαίου», επενδύει δισεκατομμύρια πετροδολάρια σε τομείς της νέας ψηφιακής εποχής και της «πράσινης ανάπτυξης».

Matthew Zeitlin, «Why WeWork went wrong», The Guardian, 20 Δεκεμβρίου 2019.

5 «Robinhood raises $2.4bn in second cash injection in four days», The Financial Times, 1η Φεβρουαρίου 2021.

6 «BlackRock may have raked in $2.4 billion on GameStop's retail-driven stock frenzy», Reuters, 27 Ιανουαρίου 2021.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL