Του Ιλάν
«Μια βροχή μας σώζει!» ήταν η αυθόρμητη κραυγή απελπισίας του άπειρου νεαρού διοργανωτή που έβλεπε την καταστροφή να πλησιάζει. Τη στιγμή που το magic bus με τα όργανα στην «ταράτσα» και τους μουσικούς στα παράθυρα έμπαινε στον Βόλο, οι ουρές στα λεωφορεία για το Πήλιο έφταναν πέρα, μέχρι την παραλία. Και η κραυγή μου αυτή έγινε από τότε το «εσωτερικό» μας αστείο.
Ήταν Πρωτομαγιά και η εκτυφλωτική λιακάδα έκανε τη συναυλία μας στους πρόποδες του βουνού των Κενταύρων να πάει κατά διαόλου: ελάχιστα εισιτήρια κόπηκαν στο ταμείο του «Αχίλλειον» της παλιάς παραλίας. Τσάμπα οι συνεντεύξεις, τσάμπα και οι αφισοκολλήσεις. Τσάμπα τα χιλιόμετρα και τα ξενοδοχεία. Βόλος, Λάρισα, Λαμία μετά, όλα πήγανε καλά. Το σαραβαλάκι μας αγκομαχούσε στις ανηφοριές του Μπράλου. Επόμενη στάση, Αγρίνιο.
Ήταν η πρώτη κοινή μας περιοδεία. Το προηγούμενο βράδυ, στο στούντιο του περίφημου ηχολήπτη Γιάννη Σμυρναίου, έγινε η live ηχογράφηση του «On the wings», ενός από τα καλύτερα ροκ άλμπουμ της εποχής και το καλύτερο των Socrates, στην πιο ώριμη φάση τους. Το μεσημέρι ο δίσκος ήταν έτοιμος. Φορτώσαμε όργανα, ενισχυτές και προβολείς και φύγαμε.
Αντώνης Τουρκογιώργης, Γιάννης Σπάθας. Γιώργος Τρανταλίδης, Κώστας Δουκάκης. Οι Socrates στο Κύτταρο, 1973
Όλα άρχισαν ένα κυριακάτικο πρωινό στον ηλεκτρικό, με κατεύθυνση την Τερψιθέα του Πειραιά. Συναντώ τον Τρανταλίδη. «Πάω να δω τους Socrates» του λέω. «Μα, είμαι Socrates! Εδώ και λίγο καιρό με πήραν τα παιδιά». Τον Γιώργο, με την τότε χαρακτηριστική σωματοδομή, τον ήξερα σαν έναν πολύ καλό νέο ντράμερ, πρώην κιθαρίστα σε συγκροτήματα της γειτονιάς, αλλά το να παίζει με το γκρουπ - θρύλος της εποχής ήταν κάτι το απίθανο.
Σε λίγο, το γεμάτο ασφυκτικά σινεμά σηκωνόταν στο πόδι, με τους εκατοντάδες νέους fans να αλαλάζουν από χαρά στα δικά του σόλο ντραμς και να προσκυνούν τη Fender Stratocaster του Σπάθα στο σόλο του στο «Ηπειρώτικο», με τον Τουρκογιώργη να τον κοιτάει με θαυμασμό μέσα από τα μακριά του μαλλιά.
Λίγο καιρό μετά, στην «Αυλή» των βασιλιάδων του ελληνικού ροκ πια, παίζαμε με δέος με τη φοιτητική μας ''Machine Band'' ανοίγοντας τις κυριακάτικες συναυλίες τους που παρουσίαζε ο νεαρός εκδότης της «Μουσικής Γενιάς» Στέλιος Ελληνιάδης με τα μακριά μέχρι τη μέση μαλλιά. Έφτασε αργότερα και η στιγμή που οργώναμε μαζί την επαρχία, με την αφεντιά μου στον ρόλο του διοργανωτή μιας μάλλον επεισοδιακής περιοδείας, που με τίποτα δεν ήταν μια «αρπαχτή»!
1971, στο Κύτταρο: Τζόνι Λαμπίτζι, Γιάννης Σπάθας, Γιώργος Τρανταλίδης, Αντώνης Τουρκογιώργης, Παύλος Δεληγιαννίδης, Θανάσης Γκαϊφύλλιας και ο Παύλος Σιδηρόπουλος (καθιστός)
photo © llan Solomon
Παιδικά και εφηβικά χρόνια
«Μεγάλωσα στους Παξούς, αλλά έφυγα 12 χρόνων από εκεί. Όλοι οι Σπαθαίοι -ο πάππος είχε κάνει επτά παιδιά- έπαιζαν από κάποιο όργανο. Άλλος βιολί, άλλος κλαρίνο. Έπαιζα ακορντεόν και ντραμς με τον πατέρα μου. Ο πατέρας μου έπαιζε βιολί από 6 χρόνων. Ήταν τόσο καλός, που κάποτε μαζεύτηκαν οι προύχοντες του νησιού και συγκέντρωσαν λεφτά για να τον στείλουν στην Πάτρα, αλλά ο πάππος μου δεν τον άφησε. Έγινε οικοδόμος, και μάλιστα πολύ καλός. Είχε πάει στο Γυμνάσιο της εποχής εκείνης και μπορούσε να κυβίζει τους όγκους από τα μπετά, αλλά ταυτόχρονα έκανε και τζάκια, σκάλες, κορνίζες και νεοκλασικά σπίτια στην Πάργα.
Στους Παξούς είχαμε ένα ραδιόφωνο της κακιάς ώρας, τηλεόραση ούτε κατά διάνοια, δεν υπήρχε ακόμα. Δεν είχαμε ρεύμα, αλλά λάμπα με λάδι. Όταν ήρθαμε στην Αθήνα το 1962 και πάτησα τον διακόπτη, τρόμαξα.
Τον πρώτο χρόνο μείναμε στη Γλυφάδα και τον δεύτερο στον Πειραιά. Έπρεπε να φύγουμε από το νησί, γιατί η επαρχία τότε δεν είχε ψωμί, ενώ οι μεγάλες πόλεις προσέφεραν δουλειά. Όταν ήμουν 16 χρόνων, πηγαίναμε με φίλους σε διάφορους χώρους εργασίας και ρωτούσαμε: «Θέλετε εργάτη;». Αμέσως μας απαντούσε κάποιος: «Έμπα μέσα!». Ούτε χαρτιά ούτε τίποτα. Καθόμασταν μια μέρα, τρώγαμε μετά από τρεις - τέσσερις μέρες τα λεφτά και φτου κι απ' την αρχή.
Ηλίας Μπουκουβάλας, Αντώνης Τουρκογιώργης και Γιάννης Σπάθας, 1970
Ο πατέρας μου ήθελε να γίνω μουσικός, αλλά εγώ ήθελα να γίνω πολιτικός μηχανικός. Ζωγράφιζα κιόλας, ήθελα να γίνω και αρχιτέκτονας, όλα τα ήθελα. Τελικά πέρασα στην ΑΣΟΕΕ για να σπουδάσω Οικονομικά. Ήμουνα καλός στα μαθηματικά, αλλά δεν τα κατάφερα. Έκατσα έναν χρόνο, δεν μπορούσα όμως να διαβάσω και τα παράτησα. Είχα προχωρήσει πολύ με τη μουσική. Έκανα πράγματα που οι άλλοι εδώ δεν μπορούσαν.
Υπήρχαν τα μουσικά πρωινά τότε, ερχόντουσαν τα παιδιά στα σινεμά στις 10 το πρωί, στον Πειραιά και στην Αθήνα, και παίζαμε. Πήγαινε καλά το πράγμα, αλλά ακόμα δεν είχα γίνει «ένα» με τη μουσική.
Έρχεται λοιπόν μια μέρα που ακούω στο ραδιόφωνο τον Πετρίδη να λέει: «Θα ακούσετε τώρα ένα καινούργιο συγκρότημα, το Jimi Hendrix Experience, στο Purple Haze». Δεν τον ήξερα, οπότε δεν έδωσα σημασία, μέχρι που ακούω τον Hendrix να παίζει και μένω άφωνος. Δεν κουνήθηκα από το ραδιόφωνο μέχρι που τέλειωσε το τραγούδι. Εκείνη τη στιγμή έβαλα στόχο να μάθω να παίζω σαν κι αυτόν».
Κόρινθος, Μάιος 1973. Socrates, Ιωνάθαν και οι Α+Β (Αχιλλέας Περσίδης και Βασίλης Ρακόπουλος)
Support του Πουλικάκου
«Ο Δημήτρης Πουλικάκος ήταν τότε ο πατέρας της ελληνικής ροκ. Μια μέρα μας λέει ο Γιάννης Πετρίδης να πάμε να παίξουμε με τους MGC στη Λάρισα ως support του Πουλικάκου. Εμείς τότε ήμασταν στον Πειραιά, δεν ήξερε κανένας τι παίζουμε. Πάμε, λοιπόν, στη Λάρισα και βγαίνουμε πρώτοι. Παίξαμε έξι - επτά τραγούδια του Hendrix. Μετά τη συναυλία ήρθε ο Πουλικάκος και μου λέει: «Ρε συ, θα πάμε στο ‘Κύτταρο’παρέα, εμείς κι εσείς;». Γίναμε φίλοι.
Ήμουν 20 ετών όταν ξεκινήσαμε στο Κύτταρο. Είχαμε πολύ κόσμο: Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και το Σαββατοκύριακο δύο παραστάσεις. Έρχονταν φοιτητές, υδραυλικοί, οικοδόμοι, τα πάντα. Εκεί ξεκίνησε το ροκ στην Ελλάδα, από αυτό το κλαμπ».
«Όταν ξεκινήσαμε στην Τρίτη Γυμνασίου, το '66, με τον Αντώνη που ήταν δύο χρόνια νεότερός μου, στον Πειραιά, το μόνο που μας ένοιαζε ήταν να πάμε να παίξουμε. Ούτε επιτυχίες σκεφτόμασταν, ούτε καριέρα, τίποτε! Φεύγαμε τις τελευταίες ώρες από το σχολείο και πηγαίναμε στο προβάδικο ενός πολύ μεγαλύτερου σε ηλικία ντράμερ, αφού τον Μπουκουβάλα δεν τον άφηνε η μητέρα του να ξεπορτίσει, ήταν μικρός. Εγώ μελετούσα τότε Hendrix και Cream» έλεγε πρόσφατα σε μια συνέντευξή του.
Ο Γιάννης Σπάθας ήρθε σε επαφή με τη μουσική κοντά στον πατέρα και τους θείους του, μαθαίνοντας από μικρός ακορντεόν, κιθάρα και τύμπανα. Στον Πειραιά, όπου μεγάλωσε, σχημάτισε με τον Αντώνη Τουρκογιώργη και τον Ηλία Ασβεστόπουλο (των 2002 GR) τους Persons (1966 -1969) και τους Socrates, με τον Τουρκογιώργη μπάσο και τραγούδι και τον Ηλία Μπουκουβάλα στα τύμπανα, το 1970.
Το 1983, μετά τη διάλυση των Socrates, συνεργάστηκε, σαν ένας περιζήτητος ενορχηστρωτής και κιθαρίστας που ήταν, με καλλιτέχνες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζηδάκις, η Μαρία Φαραντούρη, ο Γιώργος Νταλάρας, η Χάρις Αλεξίου, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Μάνος Λοΐζος και η Ελένη Καραΐνδρου, ενώ έγραψε τη μουσική τριών δίσκων του Βασίλη Λέκκα.
Socrates (Drank The Conium) Live Γιάννης Σπάθας (κιθάρα) και Αντώνης Τουρκογιώργης (μπάσο / φωνή)
Οι πραγματικοί «Socrates» ήταν στα live
Κι εγώ, χρόνια μετά τις μέρες της μεγάλης δόξας, συναντώ τον Γιάννη Σπάθα για μια φιλική κουβέντα που πήρε τη μορφή μιας συνέντευξης σε γνωστό μουσικό περιοδικό μαζί με τ' άλλα παιδιά, τον Τουρκογιώργη, τον Τρανταλίδη.
* - Ιλάν: Πόση και ποια σημασία πιστεύετε πως είχαν οι Socrates σαν άτομα και σαν σύνολο στην εξέλιξη της ελληνικής εναλλακτικής μουσικής;
- Σπάθας: Εμείς απλά παίζαμε ροκ. Στα χρόνια που πέρασαν, κάποιοι, για διάφορους λόγους, το αγνόησαν, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η μουσική αυτή δεν είχε αξία. Ήταν hard rock και blues και heavy, μπολιασμένα με τα παραδοσιακά ελληνικά στοιχεία, όπως στο “Mountains”. Στη συνέχεια ο Αντώνης έπαιξε ροκ και blues, εγώ είχα ανάμειξη στην «έντεχνη» ελληνική μουσική και ο Γιώργος ασχολήθηκε με την τζαζ. Εμείς, σαν Socrates, μείναμε ενεργοί μουσικοί και τελικά συναντήσαμε την αναγνώριση από τη νέα γενιά του σήμερα.
* Πολύ καλά όλα αυτά. Τι θα θέλατε όμως να λένε οι άλλοι για σας;
- Τρανταλίδης: Ο γιος μου, όταν ήταν 15-16 χρόνων, μου έλεγε «Μπαμπά, και τι δε θα 'δινα να σε δω να παίζεις και πάλι με τους Socrates!». Η νέα γενιά ψάχνει να βρει το μέτρο σύγκρισης με το σημερινό ροκ. Και το δικό μας τους «λέει».
- Τουρκογιώργης: (ηλιοψημένος, μετά από μια κοπιαστική προπόνηση στο μπάσκετ): Τα 70s ήταν η χρυσή εποχή του ροκ. Ο Jimi Hendrix έκανε βαθιά τομή με την κιθάρα του. Ήταν ακόμα οι Floyd, οι Stones, ο B.B. King και τα blues, o Clapton. Φοβερή μουσική! Τώρα οι νέοι πάλι ψάχνουν τον Rory και τον Hendrix, που δεν ξεπεράστηκε ποτέ, και μαγεύονται από το ψάξιμο του Σπάθα με τα ηπειρώτικα.
- Σπάθας: Εμείς παίξαμε το ροκ στην εποχή του. Ήταν και η συγκυρία που μας βοήθησε. Τελικά, κάθε μας δίσκος ήταν διαφορετικός από τους άλλους. Εσύ, Ιλάν, ξέρεις καλά πως ο πραγματικός ήχος των Socrates βρισκόταν εκεί, στα live.
Η συνάντησή μας γινόταν στα διαλείμματα μιας πολύωρης κοπιαστικής πρόβας, απολαυστικής για μένα, στο στούντιο του Τρανταλίδη. Κι εγώ τους άφηνα πρώτα να ιδρώσουν!
- Τρανταλίδης: Πες μου, ρε Ιλάν, ο ήχος που άκουγες λίγο πριν έχει κάποια σχέση μ’ αυτό που βγήκε στους δίσκους μας; Κάτι λίγο στο «On the Wings» που γράψαμε σε λίγες ώρες, σε μια νύχτα -ήσουν κι εσύ εκεί, θυμάσαι;- τον Απρίλιο του 1973 στο στούντιο του Σμυρναίου, όλο live.
* Κάποια στιγμή φύγατε για έξω. Το μετανιώσατε;
- Σπάθας: Ό,τι κάναμε έξω ήταν για καλό. Παίξαμε με τον Τρανταλίδη στο Ράδιο Λουξεμβούργο στο Παρίσι, στο Λονδίνο με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου που έκανε την παραγωγή του «Phos» που έχει πουλήσει πάνω από 200.000 αντίτυπα μέχρι σήμερα. Μετά ξαναφύγαμε με τον Αντύπα στα τύμπανα.
...Και η κουβέντα μας συνεχίστηκε πολλή ώρα ακόμα. Την επομένη οι Socrates ηχογραφούσαν live τον όγδοο δίσκο της καριέρας τους μπροστά σε ένα τεράστιο, ενθουσιώδες πλήθος που είχε κατακλύσει το υπαίθριο θέατρο του λόφου του Λυκαβηττού. Αποθέωση! Αντώνη, Γιάννη, Γιώργο, σας ευχαριστώ για την εμπειρία.
Καλό σου ταξίδι
«Είναι μια μεγάλη απώλεια. Εκεί που πάει θα μαγέψει τους αγγέλους. Δεν ξέρω αν η ψυχή μας συνοδεύεται από αισθήματα, από μελωδίες όμως σίγουρα. Χαίρομαι που τον γνώρισα, χαίρομαι που θαύμασα αυτό το παιδί - θαύμα. Ο Γιάννης Σπάθας θα μείνει ζωντανός όπως και ο Jimi στις μετέπειτα γενιές, σίγουρα ευχαριστημένος για τα όσα μας χάρισε, με το χάρισμά του, σε όλη τη ζωή του» έγραφε φίλος του μαθαίνοντας τα κακά μαντάτα. «Γιάννη, θα μείνεις στις καρδιές μας και κάπου θα συναντηθούμε ξανά. Καλό σου ταξίδι στις γειτονιές των αγγέλων. Να προσέχεις τον Αντώνη από κει πάνω, φύλακας άγγελός του να γίνεις».
O Γιάννης Σπάθας, που γεννήθηκε στους Παξούς, μας άφησε την Παρασκευή 5 Ιουλίου με πολύ σοβαρά προβλήματα υγείας να τον παιδεύουν τα τελευταία χρόνια, στο σπίτι του στην Πεντέλη. Δίπλα του ήταν μέχρι την τελευταία στιγμή οι δικοί του άνθρωποι, η γυναίκα του Λένα Λακαφώση - Σπάθα, η πρώτη γυναίκα του, η Λίνα, και τα δύο παιδιά του.
Κι ενώ εγώ γράφω αυτές τις γραμμές, με παίρνουν οι φίλοι του και κλαίνε. Ο Γιάννης Σπάθας ήταν ίνδαλμα, ήταν απλός, ήταν γαλήνιος και πολύ αγαπητός.
