Η μείωση του κατώτατου μισθού, οι επισφαλείς θέσεις εργασίας, η μακροχρόνια ανεργία, σε συνδυασμό με τη μείωση του χρόνου λήψης του επιδόματος ανεργίας, και η ανισότητα των μισθών που επιφέρει η κατάργηση της προστασίας από τις κλαδικές συμβάσεις εργασίας είναι οι παράγοντες που έχουν πολύ σημαντική θετική επίδραση στην άνοδο του λαϊκισμού και της Άκρας Δεξιάς
Η σχετική βιβλιογραφία δείχνει ότι, όσο μεγαλύτερη είναι η εξάρτηση της μεγέθυνσης από την εγχώρια δαπάνη και τον δανεισμό, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, τόσο αυξάνεται η σημασία της ενίσχυσης των θεσμών της αγοράς εργασίας, καθώς συμβάλλουν θετικά στην αύξηση της εγχώριας δαπάνης και στη φερεγγυότητα του τραπεζικού συστήματος
Η επισήμανση της σημασίας της ζήτησης στην οικονομία δεν υποτιμά την πλευρά της προσφοράς. Αντιθέτως ανοίγει για την οικονομική πολιτική μια άλλη οπτική στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, η οποία εξαρτάται από το μοντέλο ανάπτυξης και τη δυναμική που έχει ή δεν έχει αυτό να δημιουργεί νέα προϊόντα, πλούτο, απασχόληση και κοινωνική ευημερία
Η υπονόμευση των συλλογικών θεσμών της αγοράς εργασίας έχει σοβαρές επιπτώσεις και στη δημοκρατία και στους δημοκρατικούς θεσμούς. Οι απορρυθμιστικές παρεμβάσεις υπονόμευσαν τον κοινωνικό διάλογο. Υπάρχει όμως μια άλλη -επίσης πολύ σημαντική- διάσταση.
Αν και ο νεοφιλελευθερισμός είναι η ιδεολογική μήτρα της απορρύθμισης, ο λαϊκισμός, ο εθνικισμός αλλά και ο φασισμός εμφανίζονται να ωφελούνται ιδεολογικά και πολιτικά από τις μεταρρυθμίσεις που μειώνουν την προστασία της απασχόλησης.
Συνήθως υποστηρίζεται η άποψη ότι η οικονομική κρίση και η αύξηση της ανεργίας τροφοδοτούν τον λαϊκισμό, την ξενοφοβία, τον ρατσισμό προς τους μετανάστες και την άνοδο της Άκρας Δεξιάς. Αν και η συσχέτιση μεταξύ ύφεσης και ανεργίας με την άνοδο του λαϊκισμού και του εθνικισμού είναι θετική, τα σχετικά εμπειρικά ευρήματα δείχνουν ότι δεν είναι σημαντική.
Μια αυξανόμενη βιβλιογραφία παρουσιάζει εμπειρικά ευρήματα που δείχνουν ότι η μείωση του κατώτατου μισθού, οι επισφαλείς θέσεις εργασίας, η μακροχρόνια ανεργία, σε συνδυασμό με τη μείωση του χρόνου λήψης του επιδόματος ανεργίας, και η ανισότητα των μισθών που επιφέρει η κατάργηση της προστασίας από τις κλαδικές συμβάσεις εργασίας είναι οι παράγοντες που έχουν πολύ σημαντική θετική επίδραση στην άνοδο του λαϊκισμού και της Άκρας Δεξιάς.
Η απορρύθμιση έχει συνεπώς και επικίνδυνες ιδεολογικές και πολιτικές συνέπειες. Η ενίσχυση των θεσμών προστασίας της εργασίας, του κοινωνικού διαλόγου και της αλληλεγγύης θωρακίζει τη δημοκρατία και τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Η ενίσχυση των θεσμών ταιριάζει στην Ελλάδα
Τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ανάγκη σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για μια εναλλακτική οπτική στον ρόλο των μισθών και των θεσμών της αγορά εργασίας στην οικονομία.
Η αγορά εργασίας είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ του πραγματικού τομέα και του χρηματοπιστωτικού τομέα της οικονομίας. Σύμφωνα με την ολιστική αυτή οπτική, οι θεσμοί της αγοράς εργασίας, όπως οι συγκεντροποιημένες συλλογικές διαπραγματεύσεις, η επεκτασιμότητα τους και ο κατώτατος μισθός είναι απαραίτητοι όχι μόνο για τη ρύθμιση ανταγωνιστικών οικονομικών συμφερόντων -και συνεπώς για την κοινωνική σταθερότητα- αλλά και για τη διαμόρφωση της διανομής του εισοδήματος με τρόπο που να υποστηρίζει την απασχόληση και τη μεγέθυνση.
Η σχετική βιβλιογραφία δείχνει ότι, όσο μεγαλύτερη είναι η εξάρτηση της μεγέθυνσης από την εγχώρια δαπάνη και τον δανεισμό, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, τόσο αυξάνεται η σημασία της ενίσχυσης των θεσμών της αγοράς εργασίας, καθώς συμβάλλουν θετικά στην αύξηση της εγχώριας δαπάνης και στη φερεγγυότητα του τραπεζικού συστήματος.
Οι θεσμοί της αγοράς εργασίας ενισχύουν τις ροές εισοδήματος και συνεπώς τον πραγματικό τομέα της οικονομίας και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, αλλά και σε μεγάλο βαθμό στηρίζουν την ικανότητα όλων των τομέων της οικονομίας να ικανοποιούν τις χρηματοοικονομικές τους υποχρεώσεις.
Μια άλλη οπτική για ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα
Η αναζήτηση στρατηγικής εξόδου από την οικονομική και κοινωνική κρίση με ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών περνάει συνεπώς μέσα από την ισχυροποίηση των θεσμών προστασίας της εργασίας. Η αποσυγκεντροποίηση και η εξατομίκευση του προσδιορισμού των μισθών οδηγεί στην προ-κυκλική διαχείριση των μισθών, η οποία με τη σειρά της προκαλεί αφενός μείωση των εισοδημάτων και αφετέρου αύξηση των μισθολογικών αποκλίσεων, η οποία τροφοδοτεί την οικονομική ανισότητα και την ύφεση.
Αντιθέτως η επαναφορά και η ενίσχυση των συλλογικών διαπραγματεύσεων και της επεκτασιμότητάς τους βάσει της αρχής της ευνοϊκότερης ρύθμισης λειτουργεί ως σταθεροποιητικός και αναπτυξιακός μηχανισμός. Η διατηρήσιμη και δίκαιη ανάπτυξη προϋποθέτει τη μείωση της κατάτμησης της αγοράς εργασίας, που υπονομεύει δραματικά τη συνοχή της και την ισχύ των εργαζομένων και των συνδικάτων.
Η επισήμανση της σημασίας της ζήτησης στην οικονομία δεν υποτιμά την πλευρά της προσφοράς. Αντιθέτως ανοίγει για την οικονομική πολιτική μια άλλη οπτική στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, η οποία εξαρτάται από το μοντέλο ανάπτυξης και τη δυναμική που έχει ή δεν έχει αυτό να δημιουργεί νέα προϊόντα, πλούτο, απασχόληση και κοινωνική ευημερία.
Το περιεχόμενο της ανταγωνιστικότητας είναι τώρα διαφορετικό και προϋποθέτει παρεμβάσεις σε ένα πλέγμα παραγόντων, όπως για παράδειγμα την καινοτομία, την ποιότητα, την κλαδική ανάπτυξη και εξειδίκευση της οικονομίας, την επιχειρηματικότητα.
Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και η ανάπτυξη εξαρτώνται καθοριστικά από κλαδικές πολιτικές, τον σχεδιασμό ισορροπημένης βιομηχανικής στρατηγικής και ένα ποιοτικό και ανεπτυγμένο σύστημα υποδομών. Αυτές οι παρεμβάσεις είναι οι ουσιαστικές διαρθρωτικές αλλαγές που έχει ανάγκη η ελληνική οικονομία, ώστε να δημιουργήσει ένα πιο αποτελεσματικό και ανταγωνιστικό, αλλά ταυτόχρονα διατηρήσιμο και δίκαιο μοντέλο ανάπτυξης με περισσότερη δημοκρατία.
* Ο Γιώργος Αργείτης είναι επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ
** Το κείμενο αυτό είναι απόσπασμα από την εισήγηση του Γ. Αργείτη στο συνέδριο που διοργάνωσε το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή με θέμα «Κρίση - Μεταρρυθμίσεις - Ανάπτυξη» στις 27 και 28 Μαρτίου 2017
