Της Ευγενίας Μπογιάνου
Στο «Περίγραμμα», το πρώτο μέρος της πολυσυζητημένης τριλογίας της Ρέιτσελ Κασκ, που συμπληρώνεται με τη «Μετάβαση» και το «Κύδος», τα οποία θα κυκλοφορήσουν σύντομα και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg, η παραλίγο ανώνυμη Φαίη, μιας και το όνομά της αναφέρεται μία και μοναδική φορά κι αυτό προς το τέλος του βιβλίου, προφανώς το alter ego της Κασκ, μητέρα δύο έφηβων αγοριών, χωρισμένη και συγγραφέας, έρχεται στην Αθήνα για να διδάξει σε ένα καλοκαιρινό σεμινάριο δημιουργικής γραφής. Μέσω αυτής, η Κασκ καταθέτει με μοναδικό τρόπο τη δική της πρόταση για τη μυθιστορηματοποιημένη αυτοβιογραφία. Άλλωστε μοιάζει να πιστεύει βαθιά πως ο τρόπος που κανείς θα διηγηθεί μια ιστορία δείχνει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Η ματιά μας πάνω στον κόσμο εμπεριέχεται στην αφήγησή μας γι’ αυτόν.
Η ματιά τής Φαίη, παραπέμποντας στη ματιά της γυναίκας που έχασε μέσα στους αιώνες την ταυτότητά της προσπαθώντας να χωρέσει σε καλούπια και να υποδυθεί ρόλους που της αποδόθηκαν δίχως δυνατότητα επιλογής, αναδεικνύεται από την επαφή της με τις διηγήσεις τυχαίων ανθρώπων που συναντά και που είναι πρόθυμοι να της μιλήσουν. Και η ίδια είναι πρόθυμη να ακούσει.
Η μάλλον είναι μόνο αυτό. Ένα μεγάλο διεισδυτικό αυτί που παρακολουθεί την ανάσα τους σαν μέσα από στηθοσκόπιο. Αφουγκράζεται και διαγιγνώσκει, λαμβάνοντας υπόψη και την παραμικρή απόκλιση της αναπνοής τους. Παραμένοντας σχεδόν σιωπηλή. Σχεδόν αόρατη. Κινώντας τα νήματα με έναν τρόπο υπόγειο, ανεπαίσθητο. Οι ιστορίες υπάρχουν όταν υπάρχουν αυτιά πρόθυμα να τις ακούσουν.
Η Φαίη, παρατηρώντας τους συνομιλητές της, εστιάζοντας με ακρίβεια πάνω τους, πάνω στις πληγές και τις διαψεύσεις τους, εστιάζοντας ακόμη και στην παραμικρή λεπτομέρεια της συμπεριφοράς τους, κάνοντας συγχρόνως τις δικές της, αμείλικτες κάποιες φορές, παρατηρήσεις γι' αυτούς, είναι θαρρείς και τους ξεγυμνώνει, αφήνοντάς τους εντελώς έκθετους να αναμετρηθούν με τα πάθη τους, περιβάλλοντάς τους όμως με μια άνευ ορίων τρυφερότητα που αγκαλιάζει την ανθρώπινή τους φύση με ένα χαμόγελο πικρό, βουτηγμένο μέσα σε μια άβυσσο ματαιότητας.
«Η ζωή είναι ένας βουβός πόνος» λέει μια από τις ηρωίδες. Ρωγμές. Μικρές ρωγμές παντού. Πίσω και κάτω από την επιφάνεια. Εκεί όπου είναι η επικράτεια της Κασκ, εκεί όπου διαπρέπει. Η Φαίη απαλλαγμένη από οποιαδήποτε φιλοδοξία -«δεν ήθελα πια να πείσω κανέναν για τίποτα» λέει-, υπάρχοντας με έναν αινιγματικό ρευστό τρόπο, αδυνατώντας ίσως να δει κατάματα το τραύμα, λειτουργεί σαν αντεστραμμένος καθρέφτης, όπου το σύνορο που χωρίζει το Εγώ από τον Άλλο είναι δυσδιάκριτο. Άλλο ένα σχόλιο της Κασκ για την ύπαρξη που παίρνει οντότητα επειδή συνυπάρχει. Σκιαγραφώντας δε με πεισματική επιμονή και παραδειγματική οξυδέρκεια το περιβάλλον, καταφέρνει να φέρει, σχεδόν αθόρυβα και ως από θαύμα, στο προσκήνιο το περίγραμμα ενός σχήματος, ενός κατακερματισμένου εαυτού που προσπαθεί να επανακαθορίσει τα όρια του. Και όλα αυτά με κύριο, και ίσως μοναδικό της, σύμμαχο την κραταιά γλώσσα - η μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου αναδεικνύει τη δύναμη και τη σαγήνη του κειμένου. Δεν υπάρχει σημαντική πλοκή, δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου πλοκή, αλλά υπάρχουν ιδέες και ερωτήματα, υπάρχει μια υποβόσκουσα αγωνία που ποτέ δεν εκρήγνυται και γι’ αυτό μοιάζει ακόμη πιο απειλητική, υπάρχουν όλα αυτά που μέσω της γλώσσας καταλαμβάνουν τον χώρο και κυριαρχούν. Ώσπου, εντέλει, η ίδια η Κασκ γίνεται ο τρόπος που αφηγείται. Γίνεται το ίδιο το έργο που καταθέτει. Έστω και αν καλά γνωρίζει πως ακόμη και αυτό είναι μάταιο. Ή ίσως ακριβώς γι’ αυτό.
Rachel Cusk, «Περίγραμμα»
Εκδ. Gutenberg
Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου
247 σελ. Τιμή: 14 ευρώ
