Της Ευγενίας Μπογιάνου
«Κάθε επιστροφή είναι μια ψευδαίσθηση, άσχετα από το αν έχουν στο μεταξύ περάσει χρόνια ή μόνο ένα απόγευμα» γράφει στον «Ιχνηλάτη» ο βραβευμένος Σέρβος συγγραφέας Ντράγκαν Βέλικιτς καταθέτοντας ένα σύνθετο, πολυπρόσωπο, χειμαρρώδες μυθιστόρημα και μαζί μια ανομολόγητη ίσως αυτοβιογραφία. Με αφορμή την είδηση του θανάτου της μητέρας του, ο αφηγητής ακολουθεί τα ίχνη του παιδικού εαυτού του, επιστρέφει στο παρελθόν όσο κι αν γνωρίζει πως αυτό είναι αδύνατο, αναπολεί ανθρώπους, τόπους, εποχές, ανασυνθέτει διά της μνήμης όλα αυτά που τον καθόρισαν, σε μια χώρα που υπήρξε, αλλά ξαφνικά, μέσα σε μια στιγμή, έπαψε να υπάρχει.
«Η γεωγραφία άλλαξε μέσα σε μια νύχτα» λέει. Η Ιστορία ως κινούμενη γεωγραφία. Ως περιδινούμενη γεωγραφία. Και πάντα μέσα σ’ αυτή τη δίνη της Ιστορίας οι μικρές προσωπικές ιστορίες, οι «μικρές» ζωές που παρασύρονται και αλλάζουν ερήμην τους, που ακολουθούν, θέλοντας ή μη, τις επιτάσεις του καιρού τους.
Δεν βαραίνουν όμως όλα το ίδιο σε όλους. Ένα μικρό αγόρι μέσα στο πλυσταριό, στο υπόγειο της Βίλας Μαρία, εκεί όπου όλα επιτρέπονται, «ένας δυσαρεστημένος αντάρτης» που παρατηρεί με πεισματική επιμονή τα πάντα γύρω του, βρίσκεται σε απόλυτη διαμάχη με τον «Άλλο», μ’ έναν δεύτερο συμβατικό εαυτό που χειραγωγεί και κατευθύνει τις επιθυμίες του πρώτου και που στο τέλος πάντα επιβάλλεται.
«Τελικά ποτέ δεν ανέβηκε εκείνα τα σαράντα τρία σκαλοπάτια που χώριζαν το πλυσταριό του πρώην ξενοδοχείου 'Σεντράλ' από το διαμέρισμα του πρώτου ορόφου. Η πόρτα του υπογείου έμεινε για πάντα κλειστή».
Παρακολουθούμε μια ανελέητη σκληρή διαδικασία ενδοσκόπησης, ένα βύθισμα στις πιο μακρινές εικόνες, στην πιο σκοτεινή πλευρά του εαυτού, στην πιο μύχια αίσθηση, μια αναζήτηση νοήματος, κατεύθυνσης, απαντήσεων. Μια αναζήτηση κατανόησης -και αποδοχής ίσως- της πολυπλοκότητας, της ρευστότητας, της «αντικανονικότητας». Μια αναζήτηση που δεν θα σταματήσει πριν φτάσει σ’ ένα τέρμα. Σ’ ένα κομμάτι αυτογνωσίας.
Καθοριστικής επίδρασης η μορφή της μητέρας. Οι εμμονές, τα γούστα, οι ελλείψεις, η ίδια η κοσμοθεωρία της, γίνονται πυξίδα και μαζί επιβολή, ασήκωτο βάρος, μηχανή καταστολής. «Η παθολογική της ανάγκη για τάξη δημιούργησε την πιο μεγάλη ακαταστασία» διαβάζουμε. Και κάπου αλλού «Να αφήσω πίσω μου τη μάνα». Πασχίζει να ανασυνθέσει τα βήματά της πάνω στη γη, προσπαθώντας να πάρει απάντηση για όλα όσα κληρονόμησε.
Στην πορεία αυτή «συναντά» πολλά άλλα πρόσωπα, με προεξέχον αυτό της Θεσσαλονικιάς Λιζέτα Μπενεντέτι, που την «ακολουθεί» στο δικό της ταξίδι γυρισμού, χαρίζοντάς μας συναρπαστικής ακρίβειας και ζωντάνιας σελίδες για μια πόλη -τη Θεσσαλονίκη- που δεν υπάρχει πια. Οι ατμοσφαιρικότερες σελίδες του περιγράφουν τόπους. Τόπους όχι στατικούς, γιατί στατική δεν είναι ούτε η Ιστορία, αλλά ρευστούς, ασαφείς, κινούμενους. «Και οι χώρες σαν τους ανθρώπους είναι, γεννιούνται και πεθαίνουν».
Έτσι κι αλλιώς, οι τόποι, οι χώρες, οι πόλεις δεν είναι μόνο το σκηνικό στο οποίο υφαίνει τη διήγησή του. Οι τόποι συμμετέχουν τα μάλα στην αφήγηση, είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές, έχουν τη δική τους ανεξάρτητη ύπαρξη, «βαραίνουν» πάνω στην ψυχοσύνθεση των προσώπων, διαμορφώνουν μέρη των επιλογών τους. Οι τόποι είναι ζωντανοί οργανισμοί, πάλλονται από αντιθέσεις.
Ο «Ιχνηλάτης» -σε εξαιρετική μετάφραση της Ισμήνης Ραντούλοβιτς- είναι ένα ρωμαλέο, πολύπλοκο, θαυμαστό μυθιστόρημα που προσφέρεται για πολλαπλές αναγνώσεις και που διεκδικεί, μέσω της απόλαυσης που προσφέρει, την αμείωτη προσήλωση του αναγνώστη. Στο τέλος ανταμείβει με τον τρόπο που μόνο η μεγάλη λογοτεχνία μπορεί.
Ντράγκαν Βέλικιτς, «Ο ιχνηλάτης»
Εκδ. Καστανιώτη
Μετάφραση: Ισμήνη Ραντούλοβιτς
304 σελ. Τιμή: 18.00 ευρώ
