«Η λογοτεχνία με βοήθησε πάρα πολύ, ήταν το στήριγμά μου. Στις ανακρίσεις έλεγα από μέσα μου ποιήματα για να μην ακούω τον βασανιστή μου. Η ποίηση είναι οι προσευχές των ανθρώπων που δεν πιστεύουν στον Θεό» εκμυστηρεύτηκε η νομπελίστρια Χέρτα Μίλερ που χθες το βράδυ βρέθηκε για πρώτη φορά ενώπιος ενωπίω με τους Έλληνες φίλους της λογοτεχνίας της.
Η συγγραφέας από τη γερμανόφωνη μειονότητα της Ρουμανίας, που γλίτωσε από τον Τσαουσέσκου και ζει από το 1987 στο Βερολίνο, μίλησε από το Ινστιτούτο Γκαίτε για τα παιδικά της χρόνια στο ρουμανικό χωριό, για την ενηλικίωση και το ξύπνημα της πολιτικής συνείδησης, για τις πρώτες της επαφές με τη λογοτεχνία, τις συγκρούσεις με την κομμουνιστική δικτατορία και την πορεία της στη συγγραφή. Παράλληλα διάβασε αδημοσίευτα μέχρι τώρα στην Ελλάδα έργα της -ποιητικά κολάζ και αποσπάσματα από το βιβλίο της «Η πατρίδα μου ήταν ένα κουκούτσι μήλου».
Συντονιστής/συνομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο σκηνοθέτης Τίμων Κουλμάσης, ενώ τα ελληνικά κείμενα διάβασε η ηθοποιός Αγγελική Παπούλια. Είχε προηγηθεί την Τετάρτη η προβολή του ντοκιμαντέρ «Χέρτα Μίλερ - Το αλφάβητο του φόβου». Οι δύο εκδηλώσεις στο Γκαίτε έγιναν στο πλαίσιο της διήμερης επίσκεψής της στην Αθήνα, μια επίσκεψη προπομπό της Αθήνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2018.
Πώς όμως ξεκίνησαν όλα; Τι την οδήγησε να αφήσει στην άκρη την κομμωτική που όπως ομολογεί η ίδια ήθελε να ακολουθήσει και να στραφεί στη συγγραφή που εν τέλει της χάρισε το 2009 το Νόμπελ Λογοτεχνίας; «Ξεκίνησα να γράφω περισσότερο για εμένα. Συνειδητοποίησα πως όταν κανείς γράφει, μπορεί να κρατηθεί από κάπου. Κατάλαβα ότι μόνο με τον γραπτό λόγο θα μπορούσα να διαχειριστώ τις εμπειρίες που βίωνα αλλά και το παρελθόν μου» διηγείται.
Γεννημένη στο γερμανόφωνο Νίτσκιντορφ της Ρουμανίας, η Χέρτα Μίλερ μεγάλωσε επί Τσαουσέσκου. Ο πατέρας της είχε υπηρετήσει στα SS κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και, μετά τη λήξη του, το Ρουμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα απέλασε τη μητέρα της σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της ΕΣΣΔ. Η σχέση με τον πατέρα της ήταν δύσκολη. «Τον έλεγα ναζί. Στα 17 του πήγε στον πόλεμο λες και πήγαινε σε εκδρομή με το σχολείο. Ήταν ένας χαζός αγρότης. Τον έβλεπα που καθάριζε τα παπούτσια του με σάλιο. Αυτά μόνο οι ναζί τα έκαναν» λέει η ίδια και προσθέτει: «Γύρω στα 16 – 17 άρχιζα να αντιλαμβάνομαι αυτά τα εγκλήματα. Τότε συνειδητοποίησα ότι η παιδική μου ηλικία είχε ολοκληρωθεί».
Ο πατέρας της και η εμπλοκή ολόκληρης της μειονότητας στα εγκλήματα των ναζί την οδήγησαν στη συγγραφή των πρώτων της βιβλίων, όπου επέλεξε να συνδιαλαγεί με ειλικρίνεια με την ιστορία του μικρού χωριού της και της χώρας της, μιας Ρουμανίας που μετά τον πόλεμο αποφάσισε να ξεχάσει τη φασιστική, στο πλευρό του Χίτλερ, περίοδο του Αντονέσκου. Το τίμημα της ειλικρίνειάς της, βαρύ. «Δεν μπορούσα πια να πάω στο χωριό, με έφτυναν, με αφορίσανε. Ο μπαρμπέρης που επί δεκαετίες κούρευε τον παππού αρνιόταν να τον δεχτεί. Δεν μου επέτρεψαν να πάω ούτε στην κηδεία της γιαγιάς μου» είχε αναφέρει η συγγραφέας παλαιότερα.
Η Μίλερ εργάστηκε ως μεταφράστρια σε εργοστάσιο, έχασε τη δουλειά της όμως, όταν αρνήθηκε να συνεργαστεί με τη μυστική αστυνομία, την Σεκιουριτάτε, όταν αρνήθηκε να γίνει χαφιές. Πόσο θάρρος χρειάστηκε για να πει «όχι»; «Δεν ήταν θάρρος, ουδέποτε ήμουν θαρραλέα. Ήταν αδύνατον να υπηρετήσω αυτό το σύστημα, πόσο μάλλον μέσω της μυστικής υπηρεσίας. Δε θα κατάφερνα, εσωτερικά μου θα κατέρρεα αμέσως. Ήθελα να έχω καθαρό πρόσωπο» αποκαλύπτει. Τότε άρχισαν οι απειλές. «Τους έλεγα 'κάντε το. Εμπρός, βρομίστε τα δικά σας χέρια για να μην βρομίσω εγώ τα δικά μου...'». Οι απειλές μπορεί να μην έγιναν πράξη, ωστόσο η ίδια αποξενώθηκε. «Οι καταδιωκόμενοι είχαν ελάχιστους φίλους. Ο κόσμος φοβόταν ότι αν μας δουν μαζί θα είχαν προβλήματα με τις μυστικές υπηρεσίες. Ακόμα και οι συνάδελφοι στη δουλειά με απέφευγαν. Αισθανόμουν τόσο μόνη...» εκμυστηρεύτηκε η νομπελίστρια. Στο ενδιάμεσο είχε να αναμετρηθεί με τους ανακριτές της. «Πότε ήταν παρηγορητικοί, πότε σκληροί. Τη μια με αποκαλούσαν πόρνη, σκύλο, ότι πήγαινα με Άραβες φοιτητές, την άλλη είχαν πατρικό λόγο. Οι μυστικές δυνάμεις ήταν άριστα εκπαιδευμένες στη ψυχολογία, εκπαίδευση που είχε γίνει από την KGB» λέει και αναφέρεται στον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος, όπως σημειώνει, αντικατοπτρίζει τις τότε ρωσικές υπηρεσίες ασφάλειας. «Εγκαίρως πρόλαβα να βγω από αυτήν την κατάσταση γιατί διαφορετικά ίσως ήμουν στο ψυχιατρείο. Κάποια στιγμή όλοι καταρρέουν» προσθέτει η συγγραφέας.
Όλα αυτά τα περιγράφει με γλαφυρό τρόπο στα βιβλία της. Άβυσσοι κρατικής τρομοκρατίας, τοπία ανοίκειας, απούσας πατρίδας. Σκηνές που υπάρχουν και εν έτη 2018. «Πόσοι συγγραφείς από το Ιράν μέχρι και την Κίνα έχουν βρεθεί στην εξορία; Πόσες δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες υπάρχουν στην Ελλάδα;» διερωτάται. Η Χέρτα Μίλερ δήλωσε δυσαρεστημένη από την ποιότητα της ηγεσίας της Ευρώπης ενώ εξέφρασε και την ανησυχία της για το φάντασμα της ακροδεξιάς που επέστρεψε στην Γερμανία. Ωστόσο η ίδια μας καλεί να αναζητήσουμε την ομορφιά. «Δεν υπάρχει ποτέ κάπου αλλά την χρειαζόμαστε παντού. Στα ρούχα, στα αντικείμενα, στο περιβάλλον γιατί μας προστατεύει, μας δίνει τη δυνατότητα να παραμείνουμε ανθρώπινοι. Έτσι δε χάνουμε τον εαυτό μας...».
