"Υπάρχει ο διαρκής φόβος και ο σύντομος. Ο σύντομος είναι ο φόβος που είναι σχεδόν φυσικός, που έχει κάθε άνθρωπος. Ο διαρκής προκαλείται από το κράτος με καταπίεση. Δεν μπορείς να τον πολεμήσεις, ξέρεις ότι βρίσκεται εκεί. Απλώς προσπαθείς να ζήσεις χωρίς να τρελαθείς, χωρίς να χάσεις το κουράγιο σου". Με αυτά τα λόγια η νομπελίστρια Χέρτα Μίλερ, που έζησε τη δικτατορία Τσαουσέσκου, αποτύπωσε την πολιτική τρομοκρατία που βίωνε ένας ολόκληρος λαός στο ντοκιμαντέρ "Χέρτα Μίλερ - Το αλφάβητο του φόβου", που προβλήθηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας προχθές το βράδυ, στο πλαίσιο της διήμερης επίσκεψής της στην Αθήνα, μια επίσκεψη προπομπό της Αθήνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2018.
Κατά την προχθεσινή, πρώτη ημέρα της επίσκεψής της, παραβρέθηκε στην προβολή του ντοκιμαντέρ του Τζον Άλμπερτ Γιάνσεν στο κατάμεστο Ινστιτούτο Γκαίτε, εισπράττοντας το θερμό χειροκρότημα των θεατών που κατέκλυσαν την αίθουσα. Η ίδια δεν μίλησε, καθώς παράκληση των διοργανωτών ήταν ο κόσμος να κρατήσει όλες τις ερωτήσεις του για τη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε χθες το βράδυ στον ίδιο χώρο.
Το "Αλφάβητο του φόβου" αποτυπώνει τον θνητό φόβο και τη δίψα για ζωή που διαπερνά όλα τα γραπτά της. Ένα ντοκιμαντέρ για το πώς είναι να ζεις καθημερινά υπό καθεστώς φόβου, με τη λογοτεχνία να είναι το μοναδικό όπλο. "Είχα σκεφτεί ακόμα και την αυτοκτονία. Μια μέρα στάθηκα στο παράθυρο και κάποια άλλη στο ποτάμι. Δεν το έκανα όμως, δεν σκόπευα να γίνω ο δολοφόνος του εαυτού μου" εκμυστηρεύεται στο ντοκιμαντέρ η νομπελίστα συγγραφέας.
Γεννημένη στο γερμανόφωνο Νίτσκιντορφ της Ρουμανίας, η Χέρτα Μίλερ μεγάλωσε επί Τσαουσέσκου και αντιστάθηκε στην καταπίεση και την πολιτική τρομοκρατία με τον τρόπο ζωής της, το γράψιμό της, γεγονός που συνέβαλε στη βράβευσή της, το 2009, με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το 1987 της δόθηκε η άδεια να φύγει από τη χώρα. Εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο, όπου έκτοτε ζει και γράφει. Το έργο της, ο τόπος της, ένας αγώνας που συνεχίζεται, μια μορφή αμετάκλητης επιστροφής στην εξορία. Άβυσσοι κρατικής τρομοκρατίας, τοπία ανοίκειας, απούσας πατρίδας. Τα περιγράφει με την πυκνότητα της ποίησης και τον πραγματισμό της πρόζας.
"Η γλώσσα είναι η πατρίδα των ανθρώπων. Μπορεί όμως να γίνει ό,τι πιο ξένο υπάρχει, ένα τέρας. Αυτή είναι η γλώσσα της εξουσίας που κρύβει πράγματα, παραποιεί και λέει ψέματα. Σου προκαλεί αηδία" αφηγείται η Χέρτα Μίλερ. Όπως είπε στο ντοκιμαντέρ, δεν μπορούσε πια να ζήσει στη Ρουμανία. Η καταδίωξη υπήρχε παντού, κάθε αντικείμενο που είχε στο σπίτι έριχνε μια σκιά. Αυτά βέβαια την ώρα που δεν βίωνε το μαρτύριο της ανάκρισης. "Οι ανακρίσεις κρατούσαν μέχρι και δέκα ώρες. Όταν γύριζα σπίτι, ήμουν ράκος, δεν ήμουν το παιδί κανενός. Ήμουν ξένη ακόμα και προς τον εαυτό μου" λέει. Η ίδια αποφεύγει να δίνει τηλεοπτικές συνεντεύξεις, καθώς, όπως ομολογεί, τα μικρόφωνα, οι προβολείς, οι απανωτές ερωτήσεις, της θυμίζουν τη δυσάρεστη εμπειρία των ανακρίσεων. Σκηνή που αποτυπώθηκε και στο ντοκιμαντέρ όταν διέκοψε τη συζήτηση καθώς είχε φτάσει στα όριά της. "Θέλω να σταματήσω, με διαλύει..." είπε με τρεμάμενη φωνή όταν μιλούσε γι’ αυτές τις τραυματικές στιγμές.
Από το πρώτο της κιόλας βιβλίο "Γούβες" επέλεξε να συνδιαλαγεί με ειλικρίνεια με την ιστορία του μικρού χωριού της και της χώρας της, μιας Ρουμανίας που μετά τον πόλεμο αποφάσισε να ξεχάσει τη φασιστική, στο πλευρό του Χίτλερ, περίοδο του Αντονέσκου και να αναμετρηθεί με την αλήθεια χωρίς απ’ αυτή να εξαιρεί τον πατέρα της, που ήταν στα Ες Ες. Πρόκειται, όπως λέει, για την εμπλοκή μιας ολόκληρης μειονότητας στα εγκλήματα των ναζί. Αυτήν την ειλικρίνεια την πλήρωσε ακριβά. "Δεν μπορούσα πια να πάω στο χωριό, με έφτυναν, με αφορίσανε. Ο μπαρμπέρης που επί δεκαετίες κούρευε τον παππού αρνιόταν να τον δεχτεί. Δεν μου επέτρεψαν να πάω ούτε στην κηδεία της γιαγιάς μου" σημειώνει η συγγραφέας.
Για πολλούς το γράψιμο είναι απελευθερωτικό, όχι όμως και για τη Χέρτα Μίλερ. Όπως παρακολουθούσαν οι θεατές να λέει χθες στην οθόνη της αίθουσας του Ινστιτούτου Γκαίτε, "το γράψιμο δεν με απελευθερώνει, το αντίθετο. Όταν γράφω πρέπει να αντιμετωπίσω το παρελθόν, να το δω από πολύ κοντά και εαυτό είναι βασανιστικό. Είναι μια απίστευτη πρόκληση" διηγείται και στέκεται στην τύχη που, όπως λέει, είχε για να φτάσει εδώ που είναι σήμερα. "Έχω δει πολλούς ανθρώπους να καταρρέουν. Έχω φίλους που κρεμάστηκαν ή τους κρέμασαν. Οι αυτοκτονίες στον στενό κύκλο των φίλων μου ποτέ δεν διαλευκάνθηκαν. Ήμουν πολύ τυχερή που έφυγα...".
