ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΤΣΟΥΠΡΟΥ
ΛΕΝΕΤΑ ΣΤΡΑΝΗ, Το ξενοπούλι και ο Συνορίτης ποταμός, Εικονογράφηση: Πασχάλης Δουγαλής / Αρχείο Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, Αριστείδης Πατσόγλου, Γεωργία Δαμοπούλου, εκδόσεις Σαββάλας
«Οι αγαπημένοι μας ποτέ δε μας εγκαταλείπουν. Πολλά κομμάτια τους φωλιάζουν στην ψυχή μας. Ζούμε μαζί τους στην υπόλοιπη ζωή. Για σήκωσε τα μάτια σου στον ουρανό. Πόσα αστέρια λάμπουν και φωτίζουν; Τα περισσότερα απ' αυτά έχουν πεθάνει, αλλά το φως το στέλνουν στο λιβάδι μας»
Αβοκέτα, αγριοπερίστερο, αηδόνι, αλκυόνη, αμπελουργός, ασπροκωλίνα, βραχοκιρκίνεζο, γαλαζοκότσυφας, γαλαζοπαπαδίτσα, γαλιάντρα, γκισάρι, γκιώνης, δεντροσπουργίτης, δεντροφυλλοσκόπος, ερωδιός, καλαμοκανάς, καλημάνα, καλιακούδα, καλόγερος, καρβουνιάρης, κάργια, καρδερίνα, κατσουλιέρης, κιρκίρι, κιτρινοσουσουράδα, κοκκινολαίμης, κοκκινοσκέλης, κορμοράνος, κότσυφας, κούκος, κύκνος, λούγαρο, μαυροσκούφης, μιλτοχελίδονο, μπεκατσίνι, μπούφος, μυγοχάφτης, νανοβουτηχτάρι, νανόχηνα, νερόκοτα, ξεφτέρι, πέρδικα, πετρόκλης, ποταμοσφυριχτής, πυρροβασιλίσκος, πύρρουλας, σβαρνίστρα, σιρλοτσίχλονο, σκαρθάκι, σταχτάρα, τουρλίδα, τρυγόνι, τσιφτάς, τσοπανάκος, φανέτο, φάσσα, φοινικόπτερο, χαμοκελάδα, χιονάδα, χοντρομύτης, ψευταηδόνι. Τα παραπάνω δεν είναι η αρχή μιας απάντησης, αν και θα μπορούσε, πρόχειρης, ωστόσο, και, αλίμονο, χάρτινης, στην ποιητικά διαιωνισμένη εκείνη ερώτηση του Γιώργη Παυλόπουλου, η οποία, παρεμπιπτόντως, συμπίπτει σε αρκετά σημεία με τον ως άνω κατάλογο. Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για μία παράθεση, όχι πάντως εξαντλητική, των φτερωτών ηρώων τού ανά χείρας μυθιστορήματος, οι οποίοι, επιπλέον, εικονογραφούνται (εξαιρετική ιδέα και πολύ όμορφη η υλοποίησή της - αν το σκεφτεί κανείς, βέβαια, πώς να γινόταν και διαφορετικά, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των αναγνωστών, πιθανότατα, δεν θα έχει καμία «εικόνα» των εν λόγω πτηνών ή και οποιωνδήποτε άλλων, δυστυχώς, πέραν ελαχίστων εξαιρέσεων) κατά την αλφαβητική ταξινόμησή τους στο έγχρωμο παράρτημα των τελευταίων τριάντα σελίδων του βιβλίου. Δεν είναι, όμως, αυτή η μοναδική τεκμηρίωση που υποστηρίζει το συγκεκριμένο (γιατί νεανικό;) μυθιστόρημα, καθώς η έκδοση συνοδεύεται επίσης, αφ' ενός, από υποσελίδιες ερμηνευτικές σημειώσεις και, αφ' ετέρου, από τρεις μικρούς λημματολογικούς πίνακες ελληνικών γλωσσικών ιδιωμάτων και διαλέκτων.
Στον ως άνω «ολοζώντανο κόσμο», που αναδύεται «μπροστά μας, χτισμένος από χρώματα, εικόνες και λέξεις ξεχασμένες, παραμελημένες, επειδή αποφασίσαμε ότι ανήκουν σε μια περασμένη εποχή, όχι τόσο μακρινή όσο περιφρονημένη, σαν ένα ταπεινωμένο και ανεπιθύμητο παρελθόν τής Εικόνας μας», αναφέρεται και ο σκηνοθέτης Δήμος Αβδελιώδης, ο οποίος τόσο προσφυώς αλλά και τόσο τιμητικά προλογίζει το μυθιστόρημα, χαρακτηρίζοντάς το, μάλιστα, ως «μια γεμάτη οίστρο και αισθήματα αλληγορία τής σύγχρονης πραγματικότητας». Και έχει δίκιο, βέβαια, ο τόσο αισθαντικός, όπως επανειλημμένα έχει αποδείξει με τις καλλιτεχνικές δημιουργίες του, σκηνοθέτης, πόσω μάλλον που αυτή η αλληγορία έχει κεντηθεί πάνω σε έναν φιλοσοφικό καμβά, φτιαγμένον από υλικά που ίσως και να παραπέμπουν στο ινδικό παραμύθι τού Σιντάρτα του Hermann Hesse και σε ό,τι αυτό φέρει ως μήνυμα/ εμπειρία. Έτσι, τουλάχιστον, αντιληφθήκαμε εμείς τον Συνορίτη ποταμό τού τίτλου, ο οποίος, εκτός από πανδέκτης, όλων των αμαρτιών τού σύγχρονου ανθρώπου, «πλυντηρίων, δηλητηρίων, φυτοφαρμάκων», είναι ταυτόχρονα και θεματοφύλακας των ονείρων του, του «προζυμιού» για το μέλλον, όπως το ονομάζει η συγγραφέας, θυμίζοντας εδώ το ποτάμι του Χρόνου που τόσο απορροφημένος ακούει και κοιτά ο Σιντάρτα, ακούγοντας και κοιτώντας μέσα στον ίδιο τον εαυτό του (ο πετροκότσυφας, ο κυρ Σωκράτης, παρεμπιπτόντως, ο μάντης τού ανά χείρας μυθιστορήματος, φαίνεται να ζει σε ένα διάστημα πέρα και έξω από τον Χρόνο). Αλλά, φυσικά, το έργο τής Λενέτας Στράνη, είναι γερά θεμελιωμένο πάνω σε μια αναντίρρητη, θλιβερή και, την ίδια στιγμή, αισιόδοξη πραγματικότητα, στην πραγματικότητα, όπου τα ποτάμια στραγγίζουν ή μολύνονται, ενώ το τρυπημένο πάπλωμα της γης δεν μπορεί να την προστατεύσει από την βλαβερή (είναι η ανάποδη της ευεργετικής, όπως η Λασπιάρες είναι η άλλη όψη των Κρουσταλλένιων, των όμορφων ξωτικών του ποταμού) ακτινοβολία του ήλιου, στην πραγματικότητα, όπου τα σκουπίδια πνίγουν τόσο το αστικό όσο και το εξωαστικό τοπίο, τα πάρκα αντικαθιστούν την γνήσια φύση και οι κυνηγοί αφανίζουν ολόκληρους πληθυσμούς πουλιών, στην πραγματικότητα, όπου τα δάση και οι κάτοικοί τους καταστρέφονται απερίσκεπτα και ανελέητα από τους εμπρησμούς, ενώ οι κλιματικές συνθήκες έχουν επικίνδυνα αποσταθεροποιηθεί, στην πραγματικότητα, όπου ο κάθε είδους ρατσισμός χρησιμοποιείται ύπουλα, ανάλογα με την εκάστοτε περίσταση, είτε ως επιθετικός είτε ως αμυντικός μηχανισμός στήριξης αφανών συμφερόντων αλλά, ευτυχώς, και στην πραγματικότητα, όπου η υποδοχή των αλλοδαπών, από εκείνους που γνωρίζουν πώς να ζουν με τα δικά τους κριτήρια, θυμίζει υποδοχή φιλοξενουμένων και ο «Ξένιος Δίας» δεν τιτλοφορεί έναν τραγελαφικό ευφημισμό. Αυτή η τελευταία, η μικρή αλλά σημαντικά φωτεινή πλευρά είναι που εμπνέει και διέπει το λογοτεχνικό αρχιτεκτόνημα της συγγραφέως, το οποίο στεγάζει, σύμφωνα και με τον Δήμο Αβδελιώδη, «μια ιδέα, ένα όραμα». Η «ποιητική πραγματικότητα» του μυθιστορήματος (συντεθειμένη από εικόνες αληθινά ποιητικές, όπως εκείνη που περιγράφει τις Κρουσταλλένιες, τα νερένια ξωτικά), συνεχίζει ο προλογίζων, θέτει με φιλοσοφημένη απλότητα «τα πιο σοβαρά προβλήματα της εποχής μας, όχι για να δημιουργήσει εντυπώσεις και πρόκληση, αλλά σαν ζητήματα πρωτίστως πολιτικής υφής και δημοκρατίας, που ζητούν την ενεργοποίηση της κατεσταλμένης δύναμης και των ονείρων μας». Διότι, δυστυχώς, βρισκόμαστε σε μία συγκυρία κατά την οποία το βασίλειο των πτηνών δεν μπορεί ούτε να μας σώσει, όπως στην εποχή τού Αριστοφάνη, αλλά ούτε και να παραμείνει αμέτοχο και ανεπηρέαστο από τον δικό μας χαμό, ταξιδεύοντας ανέμελο στους ουρανούς, όπως οι αγριόχηνες στο Θαυμαστό Ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον της Σέλμας Λάγκερλεφ, αφού και αυτό το ιπτάμενο βασίλειο καταστρέφεται μαζί μας.
Η συγγραφέας Λενέτα Στράνη, που έχει ήδη μια θητεία στον χώρο των Γραμμάτων και της Τέχνης, μέσω της ποίησης και της πεζογραφίας της, αλλά και μέσω του θεάτρου, μας παραδίδει εδώ ένα πολύ ιδιαίτερο βιβλίο, φτιαγμένο με πολύ κόπο αλλά και πολλή αγάπη, από έναν άνθρωπο ο οποίος, καταφανώς, γνωρίζει βιωματικά το αντικείμενό του. Οι σπουδές της στην Ψυχολογία ανιχνεύονται, επίσης, στον τρόπο που χειρίζεται το θέμα της, ενώ η τεχνική της, που καταργεί τις παύλες διαλόγου (σε ένα κείμενο το οποίο θα τις χρησιμοποιούσε κατά κόρον), δημιουργώντας έτσι ένα ενιαίο αλλά, ευτυχώς, και εύληπτο σύνολο αφήγησης και δραματικής παρουσίασης, δίνει το ερέθισμα στον αναγνώστη να προσπαθήσει να ανταποκριθεί σε υψηλότερες από τις συνηθισμένες απαιτήσεις. Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργούν και οι ντοπιολαλιές που εντάσσει φυσικότατα στο κείμενό της, υποστηρίζοντας παράλληλα με επιχειρήματα, χωρίς καθόλου κούφιες ρητορείες, αυτήν την πρακτική, μέσω των φτερωτών ηρώων της. (Ένα θεατρικό έργο της, μάλιστα, εκδοθέν από το Εργαστήριο Νεοελληνικών Διαλέκτων τού Πανεπιστημίου Πατρών, μελετάται από τους φοιτητές του Τμήματος Γλωσσολογίας).
Στην ανά χείρας έκδοση, λοιπόν, πρόκειται για μία πολύ προσωπική κατάθεση, εμπλουτισμένη συνάμα με ουσιαστικές επιστημονικές γνώσεις, που υπηρετεί, ωστόσο, ένα κοινωνικό, εν τέλει, όραμα, ένα όραμα ελπίδας (ενώ η πλάτη μας βρίσκεται ήδη σχεδόν κολλημένη στον τοίχο), που αφορά τον καθένα ξεχωριστά και όλους μαζί. Αλλά τα βιβλία δεν τερματίζουν την πορεία τους, ειδικότερα ορισμένα από αυτά, όταν φεύγουν από τα χέρια τής συγγραφέως ή του συγγραφέα τους, ίσα ίσα τότε την ξεκινούν. Το ξενοπούλι και ο Συνορίτης ποταμός παρακινούν εμφατικά σε δράση - δεν προορίζονται απλώς για το ράφι της βιβλιοθήκης σας.
