"Τα θαύματα είναι οι μικρές πολύτιμες στιγμές της κάθε μέρας" λέει, και με το καινούργιο της βιβλίο "Παπούτσια με φτερά" (εκδ. Πατάκης) ακουμπάει το χάδι των λέξεων, των ποιητών και των ονείρων στο κεφαλάκι των μικρών αναγνωστών της. Παιδί της διπλανής μας πόρτας η ηρωίδα της, η μικρή Σοφία, επιμένει να ονειρεύεται, ρουφάει τη γνώση, παίζει με τους γάτους που ο πατέρας της τους δίνει ονόματα ποιητών, δεν διστάζει να δώσει τις δικές της μάχες.
Αντλώντας από τη μεγάλη πηγή της λαϊκής παράδοσης, από την ποίηση και τις μικρές θαυματουργές στιγμές της καθημερινότητας, η Μαρία Παπαγιάννη, χωρίς διδακτισμό αλλά με πολλή αγάπη για τον άνθρωπο, διαμορφώνει τον κόσμο της Σοφίας με τα υλικά που διαθέτει ο κόσμος γύρω μας. Και κατορθώνει μέσα στις λιγότερες από 300 σελίδες του βιβλίου της να χωρέσει αμέτρητα θαύματα, όσα μπορεί να μετρήσει κανείς στο όνειρο που κάνει ένα παιδί, στις λέξεις που χωράει ένας στίχος, στην ομορφιά που κρύβεται πίσω από το διαφορετικό και τον πληγωμένο, στη φαντασία που χωράει παντού.
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Σήμερα σε μια εποχή που τίποτα δεν είναι πια παραμυθένιο γύρω μας, αναρωτιέμαι πώς γίνεται να εμπνέεσαι από τα παραμύθια, να γράφεις και να εμπνέεις μέσα από αυτά;
Υγιές δεν είναι; Νομίζω ότι είμαι ένας άνθρωπος πολύ συνηθισμένος. Αγαπάω τη φύση, αγαπάω τα ζώα, τα παιδιά μου και όλα τα παιδιά, τα ταξίδια, τα παραμύθια. Ζω στη σημερινή δύσκολη καθημερινότητα, αλλά προσπαθώ να θυμάμαι και τα όνειρά μου. Τι πιο συνηθισμένο λοιπόν; Γήινη και ονειροπόλα; Ποιος λέει ότι τα όνειρα και τα παραμύθια ζούνε μόνο συγκεκριμένες περιόδους; Ότι ανθούν το καλοκαίρι ή ότι μαραζώνουν τον χειμώνα. Όλα είναι για όλους. Και αυτά που πατάμε κι αυτά που έχουμε στο κεφάλι μας. Όσα ποτίζουμε κάθε μέρα κι όσα γιατρεύουμε στα όνειρά μας.
* Από τι υλικό είναι φτιαγμένα τα φτερά στα παπούτσια του βιβλίου σας;
Από πείσμα, οράματα, μάχες και ιδρώτα. Από σίδερο αλλά και από αέρα. Γιατί τα παπούτσια με φτερά του βιβλίου μου δεν τα φοράει οποιοσδήποτε· τα φοράνε αυτοί που νοιάζονται για τους άλλους. Τα παπούτσια με φτερά είναι το όνειρο που σε κρατάει ζωντανό, που δίνει αξία στη μικρή σου ύπαρξη.
* Είναι ένα βιβλίο για την ουτοπία;
Ναι, ένα βιβλίο για την ουτοπία ή για πολλές μικρές ουτοπίες. Ουτοπία είναι η δυνατότητα να φανταζόμαστε έναν καλύτερο κόσμο και να δίνουμε μάχες γι' αυτόν. Αν μπορείς να φανταστείς έναν καλύτερο κόσμο, έχει γίνει, νομίζω, το πρώτο βήμα. Όταν η καθημερινότητα είναι δύσκολη δεν σημαίνει ότι πρέπει να παραδοθείς, σημαίνει ότι πρέπει να σηκώσεις τα μανίκια σου και να την αλλάξεις.
* Από τι φτιάχνονται σήμερα τα φτερά στα παπούτσια ενός ενός παιδιού που ζει στη Συρία, στις γειτονιές του κόσμου που φλέγονται, στις γειτονιές της Ευρώπης που παραπαίει;
Από την ελπίδα ότι αυτός ο κόσμος μπορεί να γίνει καλύτερος. Πιστεύω ότι πραγματική ηλικία είναι η ηλικία της νεότητας, όταν δεν έχουμε γεμίσει με διάφορα άχρηστα όλες τις δεξαμενές μας και έχουμε αφήσει ακόμα λίγο χώρο για τα όνειρα, τις ιστορίες, τη φαντασία. Ναι μπορεί να φαίνεται ανόητο και πολυτέλεια ότι παιδιά σ' αυτές τις δύσκολες συνθήκες θα κάνουν όνειρα. Αλλά εγώ σας λέω ότι είναι πολύ σκληρό γι' αυτά τα παιδιά να μην κάνουν όνειρα. Ονειρεύομαι είναι όπως λέμε μεγαλώνω. Όσο περιμένεις την επόμενη μέρα τόσο θα εύχεσαι αυτή η επόμενη μέρα να είναι καλύτερη. Ο στίχος που φιλοξενείται στον τίτλο του τελευταίου κεφαλαίου λέει: Ένας δρόμος υπάρχει, ένας τρόπος... αν πιστέψουμε, αν γίνουμε, αν πορευτούμε.
* Εσείς ως παιδί ακούγατε παραμύθια; Ποιο το αγαπημένο σας;
Είχα την τύχη να μεγαλώσω σ' ένα ανοιχτό σπίτι, όπου μπαινόβγαινε πολύς κόσμος. Θυμάμαι με νοσταλγία και αγάπη τα χρόνια που μεγάλωνα στη Λάρισα. Θυμάμαι εκείνα τα τεράστια τραπέζια με όλους τους αγαπημένους ακόμα εκεί, θείους, θείες, δώδεκα ξαδέλφια. Θυμάμαι τα Χριστούγεννα που κοιμόμασταν στρωματσάδα γιατί πάντα φιλοξενούσαμε κόσμο. Θυμάμαι πολλά παραμύθια. Δεν μας τα έλεγαν μόνο, τα ζούσαμε τότε. Νομίζω το πιο αγαπημένο μου παραμύθι είναι εκείνες οι ιστορίες που έλεγαν οι μεγάλοι μετά το γιορτινό τραπέζι. Ιστορίες από τα παλιά τα χρόνια. Ιστορίες για δύσκολα χρόνια, κι όμως άλλοτε μας κάνανε να δακρύζουμε κι άλλοτε να γελάμε.
* Εντουάρντο Γκαλεάνο και Τάσος Λειβαδίτης σαν να καθοδηγούν το βιβλίο σας. Οι ποιητές στο βιβλίο σας ζουν στο βασίλειο των γάτων. Στη ζωή μας, στην καθημερινότητά μας υπάρχει πια χώρος για τους ποιητές;
Στο βιβλίο μου ζούνε πολλοί ποιητές και με διάφορες μορφές. Πρώτα πρώτα ο Άρης, ένας από τους δύο βασικούς ήρωες είναι ψαράς, αλλά γράφει κρυφά ποιήματα. Για τα γατιά που μαζεύει διαλέγει ονόματα από ένα τούβλο, όπως λέει η κόρη του, που είναι μια ανθολογία ποίησης. Κι έτσι τα γατιά έχουν ονόματα όπως Ελυάρ, Γουλφ, Ρεμπώ και πολλά άλλα. Κάθε κεφάλαιο έχει για τίτλο του έναν στίχο. Ήθελα να κάνω ένα βιβλίο που να μιλάει έμμεσα για την ποίηση. Ένα φιλικό χάδι στον νεαρό αναγνώστη που αν του αρέσει μπορεί να ψάξει μόνος του να ανακαλύψει τα ποιήματα που κρύβονται πίσω από κάθε κεφάλαιο. Οι ποιητές επιβιώνουν σε όλες τις συνθήκες για να μας υπογραμμίσουν τα πολύτιμα.
* Η ηρωίδα σας ακολουθεί τον γάτο Γκαμπίτο στην Πολιτεία του βυθού, όπου ετοιμάζεται να πολεμήσει για τις γλώσσες που χάνονται. Τι συμβαίνει όταν πεθαίνει μια γλώσσα; Μπορεί να το καταλάβει σήμερα ένα παιδί που μεγαλώνει με μια οθόνη μπροστά του;
Τα σημερινά παιδιά μεγαλώνουν πολύ διαφορετικά από μας αλλά δεν νομίζω ότι δεν καταλαβαίνουν, δεν προβληματίζονται, δεν αγωνιούν, δεν ελπίζουν. Πολλές εποχές μάς έχουν εντυπωσιάσει τα παιδιά που βγήκαν στους δρόμους, που άρθρωσαν δυναμικά τον λόγο τους και το ανάστημά τους. Εγώ πιστεύω πολύ στα παιδιά. Ίσως γιατί οι παραμυθάδες είναι με το μέρος της ζωής. Κοιτάξτε γύρω μας. Τι μας διδάσκει η φύση; Όλα κινούνται και αλλάζουν. Κι εμείς είμαστε μια ιστορία δίπλα στην άλλη. Τα όνειρα δεν διδάσκονται. Τα παιδιά μέσα από τη ζωή θα ανακαλύψουν ότι υπάρχουν πολλοί δρόμοι. Άλλος πάει στο βουνό κι άλλος στη θάλασσα. Εύχομαι ο καθένας να βρει τον δικό του μέσα από τη διαδρομή που θα επιλέξει.
* Στην ανακοίνωση των κρατικών βραβείων παιδικού βιβλίου πριν από μερικές εβδομάδες, η Επιτροπή διαπίστωσε την έλλειψη βιβλίων ποίησης για παιδιά. Γιατί λέτε, επειδή η ποίηση είναι δύσκολη υπόθεση, επειδή προϋποθέτει ελευθερία;
Σίγουρα η ποίηση είναι δύσκολη και απαιτητική. Δεν νομίζω όμως ότι λόγος που δεν γράφεται ποίηση για παιδιά είναι επειδή προϋποθέτει ελευθερία. Πιστεύω ότι η παιδική λογοτεχνία είναι μια μορφή τέχνης στην οποία δεν χρειάζεται να βάλεις όρια στη φόρμα σου. Η φαντασία των παιδιών καλπάζει και πολλές φορές μπορούν να αγγίξουν και να αισθανθούν πράγματα που πολλοί ενήλικες λόγω της φθοράς που έχουν υποστεί δεν μπορούν και τα αποφεύγουν. Γενικά δεν είμαι πολύ υπέρ της κατηγοριοποίησης “αυτά για τα παιδιά κι αυτά για τους μεγάλους”. Όταν ήμουνα μικρή διάβαζα πολλές φορές τα ίδια βιβλία που διάβαζε και η μαμά μου: Πηνελόπη Δέλτα, Λουντέμη, Εκτόρ Μαλό, Ντίκενς. Μ' αρέσει να επαναλαμβάνω αυτό που έλεγε η Λάγκερλεφ, ότι δηλαδή η παιδική λογοτεχνία είναι καλή όταν αρέσει τόσο στους μικρούς όσο και στους μεγάλους.
* Το παιδικό βιβλίο στην εποχή μας, παρά την κρίση, φαίνεται να ανθεί. Παράδοξο;
Σίγουρα η αγορά των παιδικών βιβλίων έχει επηρεαστεί από την κρίση αλλά ευτυχώς ακόμα υπάρχει κοινό που επιμένει, που πιστεύει στη δύναμη της λογοτεχνίας, που πιστεύει ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη τα βιβλία και τις ιστορίες και νομίζω σήμερα περισσότερο από ποτέ. Ένα καλό βιβλίο είναι το βιβλίο που θα βοηθήσει το παιδί να γνωρίσει δικές του σκοτεινές πλευρές, θα βοηθήσει το παιδί να καταλάβει τον εαυτό του και να μεγαλώσει. Δεν είναι παράδοξο λοιπόν, γιατί νομίζω ότι οι Έλληνες ακόμα και την περίοδο της κρίσης ονειρεύονται να προσφέρουν στα παιδιά τους τα εφόδια για να τα καταφέρουν.
* Σε ό,τι αφορά τα δικά σας εφόδια, όπως φαίνεται στα βιβλία σας, η λαϊκή παράδοση σας τροφοδοτεί διαρκώς.
Ναι, αγαπάω πολύ τα παραδοσιακά παραμύθια, τα μαγικά παραμύθια. Πολλές φορές ένα παραμύθι τρυπώνει στα κείμενά μου. Έτσι στο “Ως διά μαγείας” ένας παραμυθάς έλεγε ένα αγαπημένο μου παραμύθι, το Κίτρινο Λελέκι. Το “Δέντρο το μονάχο” είναι γεμάτο αναφορές σε θρύλους που λέγονται στα χωριά ενώ, στα “Παπούτσια με φτερά” μια δασκάλα, πάλι, λέει το παραμύθι για τα μαγικά παπούτσια. Όταν ήμουν νεότερη, και στη Φιλοσοφική, θυμάμαι, δεν με αφορούσε η παράδοση, τώρα κυνηγάω τους παραμυθάδες και μπορεί να ταξιδέψω και χιλιόμετρα για ν' ακούσω ένα παραμύθι.
* Πιστεύετε στα θαύματα;
Περισσότερο πιστεύω ότι τα θαύματα είναι οι μικρές πολύτιμες στιγμές της κάθε μέρας. Μια αγκαλιά, μια όμορφη βόλτα, ένα ταξίδι. Πιστεύω ότι πολλές φορές «από 'να τίποτα γίνεται ο Παράδεισος».
* Πώς είναι να ζεις στο ίδιο σπίτι με τον Θάνο Μικρούτσικο;
Ένας φίλος μου κάποτε μου είχε πει: "Νομίζω ότι από τότε που ζεις με τον Θάνο είναι σαν να έχεις φύγει εκδρομή". Ευτυχώς για μένα, η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος.
