Ραούλ, Μπεττίνα, Ρασελίκα, / στο κομοδίνο τρεις φωτογραφίες / κι ο καναπές που αφήσανε να τον φυλάξει / όταν θα γύριζαν...
«Μην κάθεσαι απότομα», με μάλωνε...-
Μυρωδιά εβραίικου σπιτιού, ξενότητα του διωγμένου, τρυφερότητα αυτού που παραστέκει - όλο δυο πινελιές γραφής. Από την «Πανωραία» του Νάσου Βαγενά, το πρόσφατο ποιητικό του έργο, που πριν εκδοθεί είχε ήδη ανέβει στη σκηνή σε σκηνοθεσία Θοδωρή Γκόνη στο ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας.
Διάβασα κάποτε ένα δοκίμιο για την τέχνη του γραψίματος, ενός Κινέζου σοφού, γραμμένο σε ποιητική μορφή. Ο ελλειπτικός τρόπος της ποίησης, η συμπύκνωση και η αλαφράδα της μπορούσαν να εκφράσουν υποβλητικά αποστάγματα εκ βαθέων στοχασμών. Με είχε τότε εκπλήξει. Τώρα όλα τα περιμένω και κατανοώ την ποιητική φόρμα για ένα λογοτεχνικό έργο για τη ζωή μιας γυναίκας τη δεκαετἰα του 1950 στη Δράμα που είχε ζήσει όλα τα τραγικά γεγονότα της ιστορίας της και είχε σχηματίσει μια άποψη για τη ζωή και την εξέφραζε ποιητικά. Αυτό μπορεί να ονομαστεί μυθιστορία -όρος παρμένος από τις ρομαντικές αφηγήσεις του Μεσαίωνα- και μπορεί να είναι ποιητική. Μπορεί να είναι όμως και κάτι ακόμα.
60 ποιήματα - πινελιές για την ιστορία της θείας του ποιητή «που δεν είχε ιδέα από ποιητικά (είχε τελειώσει μόνο το δημοτικό), μιλούσε, χωρίς να το ξέρει, με γλώσσα ποιητική». Ιδεογράμματα που μεταφέρουν το βάρος των εικόνων, των στίχων, το πέρασμα των ανθρώπων. Μυθιστορία που κατασκευάζεται μυθοπλαστικά, λάμπει με λιτότητα, βάθος και δύναμη.
«Ζακέτα μαύρη, με ασημί κουμπιά, σφιχτόπλεχτη / (δώρο της Αργυρώς στον αρραβώνα της) / με τρύπα στο πλευρό από ξιφολόγχη / τη μέρα της σφαγής (Σεπτέμβριος του '41). //τη φόραγε αμαντάριστη κι έξω από το σπίτι»
Ένας θησαυρός καταγραφών ορατών και αοράτων, αφηγήσεων, θραυσμάτων μνήμης αποτελεί το υλικό μιας εκ νέου (μυθοπλαστικής) ποιητικής κατασκευής. Τα γεγονότα του βίου της Πανωραίας, τα λόγια της, οι συμβουλές της, η ιστορία της πόλης, οι δραματικές στιγμές της μεγάλης ιστορίας μεταμορφώνουν τον Ποιητή, οδηγούν στο να γράψει, συνθέτουν υποδόρια ένα ποιητικό μυθιστόρημα διαμόρφωσης.
Είχε στους τοίχους κάποιες ζωγραφιές / κορνιζωμένες: Ο Αδάμ κι η Εύα, / άλογα που καλπάζουν σε λιβάδι, / ένα καράβι που έπλεε στ’ ανοιχτά // «Γιατί τις αλλάζεις δωμάτιο κάθε τόσο;» Τη ρωτούσα
Ο Νάσος Βαγενάς επιμένει στον προσδιορισμό της συγγένειας: «Αδελφή της γιαγιάς μου από την πλευρά του πατέρα μου». Η Μούσα του ποιητή προβάλλεται δηλαδή σε ένα υπαρκτό πρόσωπο, την «αρσενική» θεία, καθοριστική στη διαμόρφωση του «ανεψιού» κατά την παιδική του ηλικία. Θυμίζει τη θεία - αδελφή του απόντος πατρός του Τσάτγουιν στα «Μονοπάτια των τραγουδιών» που του μαθαίνει στα χρόνια του πολέμου να απομνημονεύει βρετανική ποίηση. Θεία - αρωγός στη γνώση αντί τη στοργή που είναι συνήθως αναμενόμενο από το γυναικείο περιβάλλον ενός παιδιού.
Σαν την Κρατήρα, αδελφή της μητέρας στη «Φωνή του Δράκου» του Παπαδιαμάντη, πατρικό ευεργετικό υποκατάστατο επίσης: εκλογικεύει τα μηνύματα της σπηλιάς, αλλάζει το νόημα των εκφοβιστικών φράσεων που τον φωνάζουν τα παιδιά, ενδυναμώνει τον ήρωα.
Ο πατέρας του Ποιητή απών (εξορία) και η Πανωραία Μούσα, Μέντης - Αθηνά συνδιαμορφώνει την ποιητικής δημιουργίας. Τι είναι δικό της και τι δεν είναι, τι σημασία έχει αφού ως αρχετυπική μορφή βρίσκεται στον πυρήνα της δημιουργικότητάς του; («Δεν θα 'σουν εδώ σήμερα» - αν δεν είχαν συμβεί όλα αυτά...).
Τη λάτρεψα την Πανωραία, την αρχαϊκή και λόγια σοφία της, όμορφα τεχνουργημένη...
Βλέποντας ένα πούπουλο να κατεβαίνει / από τον ουρανό, καθώς ξημέρωνε, / «από πουλί είναι», είπε, «μην ευφραίνεστε. / Σάββατο δεν δουλεύουν οι άγγελοι».
Νάσος Βαγενάς
Κέδρος 2016
Σελ. 80, τιμή: 11 ευρώ
