Από τις πρώτες κιόλας σελίδες του «Ζούσαμε πάντα σ' ένα κάστρο», η Shirley Jackson καταφέρνει, με δυνατές και εύστοχης ακρίβειας εικόνες, που αποτελούν συγχρόνως και κοινωνικά σχόλια, να δημιουργήσει το ασφυκτικό πλαίσιο και την ατμόσφαιρα ζόφου μέσα στα οποία κινούνται οι ήρωές της. Γράφει: «Σ’ αυτό το χωριό οι άντρες έμεναν νέοι και έκαναν κουτσομπολιό, ενώ οι γυναίκες γερνούσαν, ολοένα πιο σκυθρωπές και μοχθηρές από την κούραση, καθώς περίμεναν σιωπηλές τους άντρες να σηκωθούν και να γυρίσουν στο σπίτι».
Η δεκαοκτάχρονη Μέρικατ, στις αναπόφευκτες επισκέψεις της στο γειτονικό χωριό για ψώνια μια φορά την εβδομάδα, προσπαθώντας να αντέξει τα αδηφάγα βλέμματα και τις «αγενείς ερωτήσεις των ξένων», ξορκίζοντας τον φόβο που νιώθει, εύχεται τον θάνατό τους. «Ευχόμουν το χωριό να σάπιζε, τα σωθικά των χωρικών να μαύριζαν, να σάπιζαν κι αυτά, κι ο πόνος που θα ένιωθαν να ήταν φρικτός». Τα μόνα της όπλα είναι αυτές οι σιωπηλές κατάρες και η διαφυγή μέσω της φαντασίας. «Μου άρεσε το σπίτι μου στο φεγγάρι» λέει, «και του έβαλα τζάκι κι έναν κήπο».
Η οικογένεια Μπλάκγουντ ξεκληρίστηκε από δηλητηρίαση με αρσενικό, κατηγορήθηκε γι’ αυτό η Κόνστανς, στο τέλος αθωώθηκε, το παλιό φονικό όμως στοιχειώνει τους εναπομείναντες. Η αφήγηση της Μέρικατ σε πρώτο πρόσωπο -ευφυής η επιλογή της συγγραφέως- έχει έναν τόνο ανέμελου παραμυθιού, έναν τόνο ανάλαφρο, σε απόλυτη αντιδιαστολή με τα όσα ζοφερά διηγείται, κάτι που, αντί να λειαίνει την ατμόσφαιρα φρίκης, μάλλον την επιδεινώνει, τονίζοντας ακόμη περισσότερο την αιωρούμενη αγωνία και το διφορούμενο των λόγων της. Ο αναγνώστης βυθίζεται μέσα σε ένα σύμπαν σύγχυσης και ενοχών, ανομολόγητων μυστικών, παιχνιδιών μιας μνήμης αποσπασματικής και θρυμματισμένης, με την απροσδιόριστη απειλή να σκιάζει τους ήρωες και να ποτίζει τις σελίδες, υποβάλλοντας μιαν ατμόσφαιρα τρόμου, ενός τρόμου όμως μύχιου και εσωτερικού και γι’ αυτό ανίκητου, που σε κάνει συμμέτοχο. Συμπάσχεις με τους ήρωες κι αυτό χωρίς να κατανοείς πλήρως ή να δικαιολογείς τις πράξεις τους.
Τα μάτια των ξένων διεισδύουν αδιάκριτα στη ζωή των Μπλάκγουντ βιάζοντας, λεηλατώντας, αδιαφορώντας για την προσωπική ζωή τους, αδυνατώντας να κατανοήσουν και, πολύ περισσότερο, να δεχτούν τη διαφορετικότητα. Καθένας από τους ήρωες αντιδρά με τον δικό του τρόπο. Ο ανάπηρος θείος Τζούλιαν, μέσα στη σύγχυση του μυαλού του, αναμοχλεύει συνεχώς εικόνες του παρελθόντος προσπαθώντας να το συνθέσει ξανά. Η σπαρακτική, αφοσιωμένη Κόνστανς, στο όμορφο πρόσωπο της οποίας οι άλλοι βλέπουν το τέρας, είναι η μόνη που προσπαθεί να ξεφύγει απ’ το παρελθόν, δίχως να φοβάται τις αλλαγές, ανοιχτή στις καινούργιες προοπτικές. Στον αντίποδα η Μέρικατ, έχοντας τη δική της εντελώς προσωπική ηθική, με φυλακτά και ξόρκια, παλεύει να κρατήσει ζωντανά όσα την περιβάλλουν. Ο χώρος, το παλιό σπίτι των Μπλάκγουντ, αναπνέει, έχει αισθήματα και υποφέρει μαζί με τους κατοίκους του, οι μνήμες από το αποτρόπαιο γεγονός και ό,τι άλλο κρυφοσυνέβη, έχουν ποτίσει τις εσοχές και τις γωνίες του, «η πρόσοψή του είναι άσπρη και χλωμή, νιώθει άβολα».
Καθώς η δράση κλιμακώνεται, η ατμόσφαιρα μυρίζει μπαρούτι, με τη συγκλονιστική ανατροπή του φινάλε να σου κόβει την ανάσα.
Με ύφος απλό και στιβαρό -που το αποδίδει με ακρίβεια η εξαιρετική μετάφραση της Βάσιας Τσανακάρη- η Shirley Jackson, δημιουργώντας πολύπλοκους και αντιφατικούς χαρακτήρες και δυνατές εικόνες - κοινωνικά σχόλια που δεν αφήνουν τίποτε να περάσει απαρατήρητο, μιλάει για τη διαφορετικότητα, το διφορούμενο, τον πόνο που ραγίζει τις ανθρώπινες πανοπλίες, τον τρόμο που κατοικεί μέσα μας και που υπηρετεί τους δικούς του κανόνες ηθικής, αλλά και την αμέριστη αφοσίωση που φτάνει, δίχως ηρωικό μανδύα, μέχρι τα όρια της θυσίας.
Shirley Jackson, «Ζούσαμε πάντα σ’ ένα κάστρο»
Εκδ. Μεταίχμιο
Μετάφραση: Βάσια Τσανακάρη
σελ. 248, τιμή: 15,50 ευρώ
