Ο πατέρας του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν υπήρξε αιχμάλωτος πολέμου των Ιαπώνων στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο συγγραφέας, οικειοποιούμενος την εμπειρία του, ξέροντας καλά πως «Η πληγή είναι πηγή», αν και μάλλον δεν γνωρίζει τον Πεντζίκη, γράφει ένα επικό και μαζί λυρικό βιβλίο μεγάλης πνοής, για τη φρίκη του πολέμου και το ανεξίτηλο σημάδι του έρωτα. Ο Ντορίγκο Έβανς, γιατρός και λοχίας, ενώ είναι τρελά ερωτευμένος με την Έιμι, τη γυναίκα του θείου του, βρίσκεται επικεφαλής χιλίων αιχμαλώτων στον λεγόμενο «Σιδηρόδρομο του θανάτου», που σκοπό έχει να συνδέσει την Ταϊλάνδη με τη Βιρμανία, κατ' εντολή του Αυτοκράτορα. Οι άντρες τον αποκαλούν «Συνταγματάρχη» μπροστά του και «Μεγάλο» σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση. «Ήταν ένας ρόλος στον οποίο ένιωθε να μπαίνει ψηλαφητά και όσο πιο πολύ συνεχιζόταν αυτό τόσο περισσότερο οι άνδρες γύρω του τον εδραίωναν στον ρόλο του». Υπηρετεί επάξια τον ρόλο που του δίνουν, «αντιλαμβάνεται όμως τον εαυτό του σαν έναν αδύναμο άνθρωπο», όπως αδύναμος είναι ο καθένας που βρίσκεται μέσα στη δίχως τέλος φρίκη -«Η φρίκη απλώς είναι»- του πολέμου και της αιχμαλωσίας, όπου το να αρνηθείς μια μπριζόλα που σου προσφέρεται αποτελεί δοκιμασία πέρα από το όρια της ανθρώπινης αντοχής.
Παρακολουθούμε τον Ντορίγκο Έβανς, αυτόν τον «πιο συμβατικό από τους αντισυμβατικούς», έναν άνθρωπο που, δίχως να το επιδιώξει, στη δύση της ζωής του, ανακηρύχτηκε ήρωας πολέμου, σε διαφορετικές στιγμές του βίου του, καθώς η αφήγηση δεν είναι γραμμική αλλά γίνονται μεγάλα άλματα μέσα στον χρόνο. Ο Φλάναγκαν καταφέρνει να μας μεταφέρει στα μύχια της ψυχής του, γνωρίζουμε τις σκέψεις, τους φόβους, τις μεταπτώσεις και τις αμφιβολίες του, τα ερωτήματα που του γεννιούνται καθώς βλέπει το χρόνο να περνά και αναρωτιέται αν «η μνήμη είναι η πραγματική δικαιοσύνη ή μήπως ο δημιουργός νέων τρόμων»; Απάντηση που δίνεται τελικά από τον ίδιο τον συγγραφέα με τη συγγραφή αυτού του βιβλίου.
Ο Φλάναγκαν όμως -κι αυτό είναι πραγματικό επίτευγμα- δίνει πνοή και στρέφει την αμέριστη προσοχή του και σε όλους του άλλους δευτερεύοντες χαρακτήρες του πολυπρόσωπου βιβλίου, που είναι εξαιρετικά σύνθετοι και σκιαγραφούνται με μεγάλη ακρίβεια, κάτι που τους καθιστά απολύτως υπαρκτούς. Η μοίρα του Νακαμούρα, του διοικητή του στρατοπέδου, ο οποίος προσπαθεί να αποφύγει τη σύλληψη με την κατηγορία του εγκληματία πολέμου -ενός πραγματικού εγκληματία που δεν διστάζει να επιδίδεται σε φρικαλεότητες απαγγέλλοντας Μπασό- μας ενδιαφέρει το ίδιο σχεδόν μ' αυτή τους Έβανς, γιατί η πορεία των ηττημένων αφορά τον συγγραφέα εξίσου με αυτή των νικητών.
Σελίδες ωμού ρεαλισμού στα σημεία όπου περιγράφεται ο παραλογισμός και το μάταιο του πολέμου διαδέχονται, ίσως και σε αντιδιαστολή, σελίδες έξοχου λυρισμού εκεί όπου κυριαρχεί ο έρωτας. Ο έρωτας απλώς συμβαίνει, συμβαίνει ερήμην των πρωταγωνιστών του, όταν αρχίζει αυτή, η πέρα από κάθε λογική, θαυμαστή διαδικασία, τίποτε δεν είναι ικανό να τη σταματήσει. «Τίποτα δεν είχε συμβεί, όμως όλα είχαν αλλάξει. Ερωτευόταν». Ο Έβανς, στα στρατόπεδα της φρίκης, κουβαλάει μαζί του, πεισματικά προσηλωμένος σ' αυτήν, την ανάμνηση της Έιμι. «Έψαχνε την Έιμι σε κάθε γωνιά της ζωής του». Ανάμνηση που του δίνει τη δύναμη να συνεχίσει.
Καταστάσεις οριακές, εκεί όπου οι ψευδαισθήσεις παύουν να υπάρχουν, όπου οι χώρες και τα ιδεώδη αντικαθίστανται από πληγωμένα, άρρωστα και ερωτευμένα ανθρώπινα κορμιά που προσπαθούν να επιβιώσουν, περιγράφονται με δύναμη και διαύγεια, σ’ ένα καθηλωτικό έργο που έχει κάτι από τον αέρα των κλασικών.
Το βιβλίο, σε πολύ καλή μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα, τιμήθηκε με το βραβείο Booker για το 2014.
Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, «Το μονοπάτι για τα βάθη του Βορρά»
Εκδ. Ψυχογιός
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
488 σελ. Τιμή: 17,70 ευρώ
