Της Πόλυς Χατζημανωλάκη
Γύρω στα 1945 ο Μπόρχες το περιλαμβάνει σε κατάλογο κλασικών αστυνομικών μυθιστορημάτων. Ήδη το 1930 ο Βάλτερ Μπένγιαμιν γράφει επαινετικά γι' αυτό στο «Αστυνομικά μυθιστορήματα στο ταξίδι». Όμως, κατά τον συγγραφέα του ίδιου του βιβλίου , πρόκειται για παρανάγνωση: ο ίδιος δεν έγραψε ποτέ αστυνομική λογοτεχνία. Το βιβλίο είναι « Ο Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας» του Λέο Πέρουτς, ο οποίος γεννήθηκε στην Πράγα το 1882, έναν χρόνο πριν από τον Κάφκα και που έχει ειπωθεί γι’ αυτόν ότι αποτελεί ιδιοφυές μείγμα του συμπατριώτη του και της Άγκαθα Κρίστι.
Το βιβλίο γράφτηκε στα 1923 και εκτυλίσσεται στα 1909, πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, τον πόλεμο που σήμανε το τέλος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, της πατρίδας του συγγραφέως. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κίχλη σε μετάφραση Ρόζας Ιωαννίδου και συνοδεύεται από υλικό που φωτίζει τη συζήτηση για την πρόσληψή του από την κριτική - τη μη καλοδεχούμενη επαινετική κριτική - και ένα δοκίμιο του καθηγητή γερμανικής φιλολογίας Müller, μια αριστοτεχνική ανάλυση για τα σύμβολα και το βάθος των χαρακτήρων, από τα κείμενα που επιχείρησαν να αποκαταστήσουν το βιβλίο. Η συνεπιμελήτρια της έκδοσης Γιώτα Κριτσέλη παραθέτει μια σπάνια συλλογή φωτογραφιών και σχολίων με φόντο τη Βιέννη, κέντρο της καλλιτεχνικής παραγωγής της αυτοκρατορίας. Συνοδεύεται από αποσπάσματα από τον «Κόσμο του χθες» του Στέφαν Τσβάιχ. Επιχειρούμε, λοιπόν, την αναζήτηση του ενόχου εκ του σύνεγγυς, περιδιαβαίνουμε στις φωτογραφίες της Βιέννης των καφέ, των θεάτρων, των συναυλιών, εικόνες από τον κόσμο του χθες, όλα άμεσα συνδεδεμένα με την υπόθεση του βιβλίου. Μια ακολουθία μυστηριωδών θανάτων, που παρασύρουν τον πρωταγωνιστή του Αυλικού Θεάτρου Ευγένιο Μπίσοφ και άλλους που ασχολήθηκαν με την εξιχνίασή τους και που την συνέχεια ο αφηγητής βαρόνος Γιος προσπαθεί να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει. Ή να συσκοτίσει την υπόθεση;
Αστυνομική πλοκή, φανταστικές ιστορίες και θρύλοι της Πράγας, οι πικρές δηλητηριώδεις σελίδες του βιβλίου της Αποκαλύψεως - ο τυφλός Χόρχε άλλη μια φορά - που θα εμφανιστεί στις σελίδες του “Ονόματος του Ρόδου” του Ουμπέρτο Έκο, συγκλίσεις και ομοιότητες, το κόκκινο της φωτιάς του Αντόρνο και του καθηγητή Müller, οι εσωτερικές συγκρούσεις των χαρακτήρων που προσπαθεί να διαστείλει, όλα δείχνουν προς την κατεύθυνση ενός συναρπαστικού μυθιστορήματος - «ποιοτική ψυχαγωγική λογοτεχνία» το λιγότερο. Το χρονικό της κριτικής πρόσληψης, μια συναρπαστική ιστορία παραναγνώσεων και προβολών. Το βιβλίο του Πέρουτς αντέχει στις διαφορετικές αναγνώσεις κάθε εποχής. Στον αντίποδα της καλής μαστορικής της αφήγησης, η ανακάλυψη μετα-νεωτερικών στοιχείων στο κείμενο. Αξιανάγνωστο και γεμάτο κλειδιά. Ας μας επιτραπεί λοιπόν με οδηγό προς ναυτιλλομένους «τον κόσμο του χθες» να ιχνηλατήσουμε μια ακόμα διαδρομή, ξεκινώντας από τη μνημειώδη μορφή του ηθοποιού Τζόζεφ Κάιντς, που εμφανίζεται στο λεύκωμα των φωτογραφιών. Η ιστορική ερμηνεία του στον “Άμλετ” τον συνδέει με τον Μπίσοφ (που ερμηνεύει τον Ριχάρδο) και η αναφορά του ονόματός του σε επιστολή του Πέρουτς αναμφισβήτητα τον φέρνει στον ορίζοντα των γνωριμιών του συγγραφέα. Ούτως ή άλλως ήταν διάσημος. Στην αυτοβιογραφία του Τσβάιχ ο Κάιντς (το πρόσωπο πίσω από τον Μπίσοφ) συνδέεται επίσης με μια σειρά μυστηριωδών θανάτων, όπως και διάφοροι άλλοι που είχαν σχετιστεί με το να ανέβει στη σκηνή θεατρικό έργο του Τσβάιχ. Κι αυτός γεννήθηκε στη Βιέννη στα 1882.
Ένας κόσμος ασφάλειας, με το σταθερό νόμισμα, τις βέβαιες προβλέψεις για το μέλλον, ο κόσμος που επινόησε τις ασφαλιστικές εταιρείες και τις συντάξεις, γράφει ο Τσβάιχ. Οι Κάφκα και Πέρουτς ήσαν και οι δύο υπάλληλοι σε ασφαλιστικές εταιρείες!
Η καταστροφή της τράπεζας όπου έχει επενδύσει ο Μπίσοφ αποτελεί σεισμό στα θεμέλια αυτού του κόσμου από την αρχή του βιβλίου και η αναφορά στο επερχόμενο γήρας, που θα σημάνει το τέλος της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας, απειλητικά σημεία, υπαινιγμοί επερχόμενης «Αποκαλύψεως». Στα νέα της εφημερίδας, ένα πανόραμα αναταραχής από τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Το τρίο για βιολί και πιάνο σε ντο ελάσσονα του Σούμπερτ που ερμηνεύουν οι ήρωες υποβάλλει ζοφερές εικόνες αγωνίας.
Ο καθηγητής Müller δίνει τίτλο στην ανάλυσή του «Το κόκκινο του αίματος, της αμαρτίας και της φωτιάς» με αναφορές στην αισθητική θεωρία του Αντόρνο, τον συμβολισμό των χρωμάτων που δηλώνουν τον τρόμο και την επερχόμενη Κρίση. Παραπέμπω τον φιλέρευνο αναγνώστη στη συζήτηση για το κόκκινο στο βιβλίο του Τσβάιχ, στη μεταφορά για τη «λάμψη της πυρκαγιάς που πλησίαζε απειλώντας να κατακάψει ολόκληρο τον κόσμο».
Ο σημερινός αναγνώστης θα δικαιώσει τον Πέρουτς που αρνείται τον χαρακτηρισμό «αστυνομικό» για το βιβλίο του. Ο κόσμος στο αστυνομικό μυθιστόρημα είναι κλειστός. Τα μυστήρια λύνονται, το φως διαδέχεται το σκοτάδι ο αναγνώστης αγωνιά γνωρίζοντας ότι η κάθαρση θα επέλθει πλήρως. Ο κόσμος του Πέρουτς, παρά τη μαστοριά του να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, είναι αφήγηση - μοντέλο ενός μαθηματικού, μια συναρπαστική αλληγορία για το τέλος ενός κόσμου, ένα σύμπαν σκοτεινό, όπου ανατρέπεται κάθε βεβαιότητα.
"Ο μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας" του Leo Perutz
Μετάφραση: Ρόζα Ιωαννίδου
Επιμέλεια: Έμη Βαϊκούση - Γιώτα Κριτσέλη
Κίχλη, 2016
σελ. 274 τιμή: 14 ευρώ
