Μπογιάνου Ευγενία
«Μ' επιφωνήματα τα παιδικά μας χρόνια συναντιούνται», αυτός ο στίχος του Χριστόφορου Λιοντάκη ήρθε στο μυαλό μου καθώς άρχισα να διαβάζω τις 67 μικρές, έως πολύ μικρές, ιστορίες του Νίκου Παναγιωτόπουλου, όπως αυτές περιλαμβάνονται στο βιβλίο του «Γραφικός χαρακτήρας». Σε ένα από τα πρώτα διηγήματα, με αφορμή ένα ατύχημα του ήρωα - παιδιού που του άφησε ένα μικρό κενό ανάμεσα στα δόντια, λέει ο αφηγητής, «σκέφτομαι συχνά χαμογελώντας πως ό,τι και να πω, ο απόηχος του παρελθόντος θα βρίσκει πάντα τρόπο να τρυπώνει ανάμεσα στα λόγια μου».
Ιστορίες του παρελθόντος, του βιωμένου χρόνου, θραύσματα της μνήμης, με έντονα αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, όπως δηλώνει ο ίδιος ο συγγραφέας στον επίλογο. Πράγμα, όμως, που, με μία έννοια αναιρεί και πάλι ο ίδιος, λέγοντας ότι όλες οι ιστορίες είναι αληθινές, εκτός από μία -την οποία φυσικά δεν κατονομάζει- η οποία είναι επινοημένη. Έτσι, όμως, η οποιαδήποτε αληθινή ιστορία θα μπορούσε να είναι επινοημένη. Όλες ψεύτικες ή όλες αληθινές.
Αλλά τι σημασία έχει αν οι ιστορίες του Παναγιωτόπουλου είναι αληθινές ή όχι; Αυτό που καταφέρνουν είναι να φαντάζουν τόσο ζωντανές μέσα στην αλήθεια με την οποία είναι διηγημένες και, το κυριότερο, να ξεφεύγουν από τον ιδιωτικό μικρόκοσμο του συγγραφέα και να αποκτούν καθολικότητα. Με άλλα λόγια, μέσα τους αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας. Ειδικότερα, ίσως όσοι ήμασταν παιδιά εκεί στα τέλη της δεκαετίας του 1960 με αρχές του 1970, αναγνωρίζουμε τον μικρότερο αδελφό, τη μάνα, τον πατέρα μας, τους θείους, τα ξαδέλφια και τους παππούδες μας. Ξαναμυρίζουμε το άρωμα της εποχής, ξαναθυμόμαστε και τα δικά μας πρώτα σκιρτήματα, τότε που όλα ήταν πρωτόγνωρα και μαγικά. Τα βιβλία, οι ταινίες, τα τσιγάρα, οι διαδρομές.
Ο κόσμος του Παναγιωτόπουλου είναι οικείος, γιατί είναι ο δικός μας κόσμος. Στο κέντρο της ύπαρξης των ηρώων του, «στον κόσμο τους και στον καιρό τους, προτεραιότητα είχε η απόδοση και όχι η απόλαυση». Άνθρωποι μεροκαματιάρηδες, που παλεύουν για την επιβίωση, έχοντας άλλα όνειρα για τα παιδιά τους. Όχι, όμως, παραιτημένοι από τη ζωή. Ο θείος Τάκης, παρ' όλες τις δυσοίωνες προγνώσεις των γιατρών, αρνείται να στερηθεί όσα του δίνουν χαρά, δηλαδή τα τσιγάρα Dunhill, το Johnny και τον Στράτο. Αλλά και ο πατέρας, όταν τελικά καταφέρνει να αγοράσει δικό του αυτοκίνητο, στα πενήντα, παίρνει γυναίκα και παιδιά και πηγαίνει ένα παρακινδυνευμένο ταξίδι οδικώς στην Ευρώπη, με λίγα λεφτά, αλλά πολλή διάθεση.
Η ματιά του Παναγιωτόπουλου είναι ζεστή και τρυφερή. Οι ιστορίες του θα μπορούσαν να εκπέμπουν βαθιά νοσταλγία, όμως δεν το κάνουν. Δεν νοσταλγεί, θυμάται. Δεν προσπαθεί να ερμηνεύσει το παρελθόν. Θυμάται -διασώζοντάς το, έτσι- ένα παρελθόν που τον καθόρισε, δίχως να το εξωραΐζει αλλά και δίχως ίχνος μελοδραματισμού. Εργαλεία του είναι η περιπαικτική διάθεση και το αμφίσημο ανοιχτό τέλος που πολλές φορές μου έφερνε στο μυαλό εκείνο το πολλά υποσχόμενο «συνεχίζεται» στο κάτω μέρος της σελίδας των αγαπημένων μας κόμικς.
Αλλά το σπουδαιότερο εργαλείο του συγγραφέα είναι η ίδια η γλώσσα. Ο τρόπος του να βγάζει τους πιο μεστούς καρπούς της, αφήνοντάς τη τελικά αλώβητη να υπηρετεί με τόση απλότητα και αισθητική τελειότητα τις ιστορίες του. Τις δικές μας ιστορίες, δηλαδή. Η συγκίνηση δεν σε πνίγει, βρίσκει όμως τρόπο να φωλιάσει στην πιο μύχια γωνιά του παιδικού εαυτού σου.
Νίκος Παναγιωτόπουλος, «Γραφικός χαρακτήρας»
Εκδ. Μεταίχμιο
184 σελ. Τιμή: 11 ευρώ
