Της Ευγενίας Μπογιάνου
Η δυσκολία να κάνουν δύο άνθρωποι μια πραγματική συζήτηση καταλήγει στην εκ βαθέων εξομολόγηση του ενός, ο οποίος από την παιδική ηλικία πάσχει από βασανιστική και επίμονη αϋπνία. Όταν, καμιά φορά, σπάνια, βυθίζεται στον ύπνο, τον ξυπνάει ο ήχος ενός ζώου. Τι άραγε συμβολίζει αυτό το ζώο; Τύψεις, ενοχές, τρέλα, άφατη θλίψη, τον ίδιο το θάνατο εν τέλει;
Ένας άνθρωπος, «προσεγγίζοντας την απόλυτη τρέλα, παρ' όλα αυτά, όχι απολύτως τρελός», για να γλιτώσει από το λυκόφως και το σκοτάδι, τα βράδια βγαίνει στους δρόμους, ώσπου βρίσκει μία τραγιάσκα που του γίνεται εμμονή: ίσως το σκοτάδι να βρίσκεται μέσα του, ίσως από αυτό δεν μπορεί να ξεφύγει. Η νοσηρή ατμόσφαιρα και η ειρωνική ματιά τού αμέσως επόμενου διηγήματος επισφραγίζονται από τη φράση του ήρωα που λέει: «Περιγράφουμε καλά αυτό που μισούμε». Στο «Γιάουρεκ», ο ήρωας μισεί θανάσιμα το αφεντικό και θείο του, κοιτάει όμως από απόσταση το συναίσθημα αυτό και παραμένει απαθής. Στο «Έγκλημα του γιου ενός εμπόρου», ο «αντισυνταγματικός» κατά τον πατέρα του ήρωας αντιμετωπίζει τη συνεχή απόρριψη και την κακοποίηση από την οικογένειά του και, «αφού οι απόπειρες για εξέγερση απέτυχαν και τα πάντα τον συνέθλιβαν», οδηγείται στην αυτοκαταστροφή. Στον «Μαραγκό», ένας πρώην κατάδικος βγαίνει από τη φυλακή «όταν γι' αυτόν είναι ήδη πολύ αργά, δεν υπάρχει τίποτα πια με το οποίο θα άξιζε τον κόπο να καταπιαστεί».
Ο Μπέρνχαρντ, καινοτόμος, ανατρεπτικός, σαρκαστικός, εριστικός, με πένα αιχμηρή σαν νυστέρι, επηρέασε σχεδόν όσο κανείς άλλος τη μεταπολεμική λογοτεχνία της κεντρικής Ευρώπης. Στα διηγήματα της «Πρόζας» υπάρχουν όλα εκείνα τα στοιχεία που αργότερα τον καθιέρωσαν και έκαναν τη λογοτεχνική φωνή του τόσο διακριτή.
Επτά διηγήματα, επτά ήρωες που θα μπορούσαν να είναι ένας. Ο Μπέρνχαρντ αφηγείται -αν και ο ίδιος έλεγε ότι «Δεν είμαι αφηγητής ιστοριών, κατά βάθος τις μισώ τις ιστορίες. Είμαι καταστροφέας ιστοριών»-, σε παραλλαγές, τη ζωή ενός και μόνο ανθρώπου: ένας άντρας ψυχικά και σωματικά άρρωστος, άυπνος, με τον πονοκέφαλο να του τρυπά το κρανίο, μοναχικός και μόνος, αποσυνάγωγος, απελπισμένος -όσο κι αν ξέρει «πως είναι γελοίο να είσαι μια απελπισμένη ύπαρξη»-, ξένος μέσα στους ανθρώπους, με τον κόσμο να φαντάζει στα μάτια του σαν «μια τερατώδη μηχανή παραγωγής νόμων, σαν ένα σωφρονιστήριο» που τον πνίγει και να τον απογυμνώνει, κολλημένος στο παρελθόν, σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που τον στιγμάτισε και από το οποίο δεν θα ξεφύγει ποτέ, κυριευμένος από εμμονές, κυριευμένος από τον φόβο τού θανάτου, αντιμέτωπος με το μεγάλο «γιατί» που πλανάται πάνω από το βαρύ και άλυτο μυστήριο της ύπαρξης. Κόντρα με όλα, κυρίως όμως κόντρα με τον μεγάλο ξένο: τον εαυτό του.
Ο Μπέρνχαρντ, με μακροπερίοδο δαιδαλώδη λόγο -κάτι που στα μετέπειτα έργα του γίνεται πολύ πιο έντονο-, σε πρώτο πρόσωπο, με τη μορφή μονολόγου, με την πένα του να γδέρνει την ύπαρξη και να σκάβει τα σωθικά της, με τη μεγαλύτερη όμως ακρίβεια και σαφήνεια, μας φέρνει αντιμέτωπους με καταστάσεις σκοτεινές -όσο σκοτεινό είναι και το σύμπαν του- και ανοίκειες, με ανθρώπους αλλόκοτους -που παλεύουν με τα έντερά τους-, δίνοντας όμως στις ιστορίες του έναν αέρα κανονικότητας που τις καθιστά σύγχρονες και διαχρονικές και γι' αυτό ακόμη περισσότερο τρομακτικές. Πορτρέτα ανθρώπων στα οποία αναγνωρίζουμε τους δικούς μας φόβους, φόβοι που περιλαμβάνονται όλοι στον εξής έναν: τον φόβο του θανάτου.
Πραγματικός άθλος η εξαιρετική μετάφραση του Βασίλη Τσαλή και πολύ κατατοπιστικό το επίμετρο του ίδιου.
Thomas Bernhard, «Πρόζα»
Εκδ. Κριτική
Μετάφραση: Βασίλης Τσαλής
128 σελ. Τιμή: 5,99 ευρώ
