Οι Σκανδιναβοί αστυνομικοί συγγραφείς πουλούν εκατομμύρια αντίτυπα των βιβλίων τους, στις χώρες τους και παγκοσμίως, και επιπλέον ορισμένοι θεωρούνται από τους καλύτερους του κόσμου στο είδος τους. Στις σχετικές λίστες των Τάιμς του Λονδίνου, της Ντέιλι Τέλεγκραφ, ή της Ένωσης Αστυνομικών Συγγραφέων της Βρετανίας, βρίσκουμε το δίδυμο Μ. Σγιεβάλ και Π. Βαλέε, τον Χένινγκ Μάνκελ, τον Στιγκ Λάρσον, την Κάριν Φόσουμ, τον Τζο Νέσμπο. Ανάμεσά τους, μαζί με τους γίγαντες του αστυνομικού, τον Κόναν Ντόιλ, τον Χάμετ, τον Τσάντλερ, τον Σιμενόν, την Κρίστι, τη Χάισμιθ, φιγουράρουν τα ονόματα του Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν, του Αντρέα Καμιλέρι, του Τζορτζ Πελεκάνος (λείπουν όμως σημαντικοί συγγραφείς, όπως ο Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ, ο Ζαν-Κλοντ Ιζό ή ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο II).
Είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των Σκανδιναβών συγγραφέων, κυρίως Σουηδών και Νορβηγών, λιγότερο Δανών, Ισλανδών και Φινλανδών, που γράφουν αστυνομικά μυθιστορήματα. Κι όμως, περισσότερα εγκλήματα διαπράττονται στις σελίδες των βιβλίων τους, παρά σε ολόκληρη τη Σκανδιναβία, αφού οι χώρες είναι φιλήσυχες, το βιοτικό επίπεδο υψηλό και η εγκληματικότητα βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα (οι αστυνομικοί απασχολούνται συνήθως με βίαιους άντρες που ξυλοκοπούν παιδιά και γυναίκες, με ναρκομανείς, μικροκλέφτες, μεθυσμένους και σκινχέντ). Οι στατιστικές αναφέρουν ότι ανά ένα εκατομμύριο κατοίκους στην Ισλανδία αναλογούν 2,2 φόνοι, στη Νορβηγία 6,9, στη Σουηδία 10,6, στη Δανία 12,2, στη Φιλανδία 23,4, καθώς στις Ηνωμένες Πολιτείες το ποσοστό φτάνει τους 56,3 φόνους.
Στη χώρα μας τα σκανδιναβικά αστυνομικά μυθιστορήματα τα εκδίδουν κυρίως οι οίκοι Ψυχογιός και Μεταίχμιο. Πρώτος εμφανίστηκε ο Σουηδός Χένινγκ Μάνκελ με το Εκτελεστές δίχως πρόσωπο (Ψυχογιός, 2002), όπου πρωταγωνιστεί ο μόνιμος ήρωάς του, ο επιθεωρητής Κουρτ Βαλάντερ. Ο Μάνκελ είναι "παιδί" ενός διάσημου διδύμου, της ποιήτριας Maj Sjöwall και του συζύγου της, του δημοσιογράφου Per Wahlöö, οι οποίοι από το 1965 έως το 1975 έγραψαν δέκα αστυνομικά μυθιστορήματα, πάνω στα οποία πάτησαν οι σύγχρονοι Σκανδιναβοί συγγραφείς για να γράψουν τα δικά τους έργα. Ο ήρωάς τους, ο επιθεωρητής Μάρτιν Μπεκ, είναι πλέον κλασικός στη λογοτεχνία της Σουηδίας, όπως ακριβώς είναι στην Ελλάδα ο αστυνόμος Μπέκας του Γιάννη Μαρή. Οι δύο αριστερών πεποιθήσεων συγγραφείς επιχείρησαν να αναλύσουν την κοινωνική κατάσταση από μαρξιστική σκοπιά. Το ελληνικό κοινό τούς γνώρισε το 1996 ως Μ. Σγιεβάλ και Π. Βαλέε, όταν μερικά βιβλία τους εκδόθηκαν από τον οίκο Γράμματα.
Ωστόσο, είναι ο Μάνκελ που προκάλεσε το κύμα έκδοσης αστυνομικών βιβλίων στη Σουηδία στα τέλη του 20ού αιώνα. Λίγα χρόνια αργότερα, μπήκε στον χορό ο συμπατριώτης του Στιγκ Λάρσον, του οποίου η μυθιστορηματική τριλογία "Millenium", με πρώτο το Κορίτσι με το τατουάζ (Ψυχογιός, 2009), εκτοξεύτηκε στα ύψη των πωλήσεων παγκοσμίως. Ακολούθησαν Το κορίτσι που έπαιζε με τη φωτιά (Ψυχογιός, 2000), και Το κορίτσι στη φωλιά της σφήγκας (Ψυχογιός, 2010). Τόσο ο (πρώην μαοϊκός) Μάνκελ όσο και ο (πρώην τροτσκιστής) Λάρσον στα βιβλία τους κριτικάρουν τον καπιταλισμό μα και τον εθνικισμό.
Τη λογοτεχνική έκρηξη ορισμένοι την αποδίδουν στα βιβλία του Μάνκελ κι άλλοι στη δολοφονία του Σουηδού πρωθυπουργού Ούλοφ Πάλμε τον Φεβρουάριο του 1986, που αύξησε το αναγνωστικό ενδιαφέρον για εγκλήματα, κυρίως τα πολιτικά. Οι συγκεκριμένοι συγγραφείς περιγράφουν την τυπική οικογένεια εκεί, σε χώρες που φημίζονται για την ευημερία των πολιτών τους και την κοινωνική γαλήνη, σε μια εποχή όπου κυριαρχούν τα διαζύγια και τα παιδιά αντιμετωπίζουν πλείστα προβλήματα. Τα περισσότερα μυθιστορήματα στηρίζονται στις εμμονές που ταλανίζουν τις σκανδιναβικές κοινωνίες από τον καιρό του Ίψεν και του Στρίμπεργκ -μα και του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν-, μέχρι τις μέρες μας: το σεξ, τον ζόφο της ανθρώπινης ψυχής, την τρέλα.
Μερικοί από τους επιγόνους του Μάνκελ και του Λάρσον είναι: ο Νορβηγός Τζο Νέσμπο, ο οποίος επινόησε τον αστυνομικό επιθεωρητή Χάρι Χόλε. Στο Ο κοκκινολαίμης (Ορφέας, 2008 και Μεταίχμιο, 2013) ο ήρωας ερευνά μια υπόθεση λαθρεμπορίου όπλων με νεοναζί, τη συνεργασία Νορβηγών με τον Χίτλερ στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, κυνηγώντας έναν θρησκόληπτο δολοφόνο που εκδικείται και τιμωρεί. Ο Ισλανδός Αρναλδούρ Ινδρίδασον με τη Φορμόλη (εκδόσεις Λιβάνη, 2007), το Η σιωπή του τάφου (Μεταίχμιο, 2012), δημιούργησε τον επιθεωρητή Έρλενδουρ που εξιχνιάζει εγκλήματα στο Ρέικιαβικ και άλλα μέρη της Ισλανδίας και αναφέρεται στις αλλαγές που έχουν γίνει στη χώρα. Ξεχωρίζει ο Νορβηγός Γκούναρ Στόλεσεν που εμφανίστηκε στο ελληνικό κοινό με το Δικός σου ως το θάνατο (Εκδόσεις Πόλις, 2006). Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους, γράφει ιστορίες στο στιλ του Ρέιμοντ Τσάντλερ με ήρωα τον Βαργκ Βέουμ, έναν μοναχικό ντετέκτιβ που θυμίζει αρκετά τον Φίλιπ Μάρλοου στον τρόπο ζωής και σκέψης, ενώ κυρίαρχο στοιχείο στα βιβλία του είναι ο ρατσισμός.
Εσχάτως, κάποιοι συγγραφείς «ανακάλυψαν» τον Τζέιμς Ελρόι, ο οποίος χρησιμοποίησε την Ιστορία ως φόντο των ιστοριών του, γράφοντας για τη δολοφονία του προέδρου Τζον Κένεντι και τις συνθήκες που την εξέθρεψαν. Ένας από αυτούς είναι ο Λέιφ Πέρσον, ο οποίος στο μυθιστόρημά του Ένας ατελείωτος σουηδικός χειμώνας (Εκδόσεις Ψυχογιός, 2012), πρώτο μέρος μιας τριλογίας, πραγματεύεται το ζήτημα της δολοφονίας του πρωθυπουργού της Σουηδίας Ούλοφ Πάλμε που έγινε τη νύχτα της 28ης Φεβρουαρίου του 1986. Το έγκλημα εκείνο αποτελεί τραύμα στο σώμα της χώρας. Ακολούθησαν το Άλλη εποχή, άλλη ζωή (Ψυχογιός, 2012), και το Ελεύθερη πτώση, σαν σε όνειρο (Ψυχογιός, 2013), όπου ο Πέρσον προτείνει μια οριστική απάντηση στο αίνιγμα. Ο Γενς Λαπίντους έγραψε την τριλογία «Στοκχόλμη νουάρ» με πρώτο μέρος το μυθιστόρημα Εύκολο χρήμα (Ψυχογιός, 2012), όπου πρωταγωνιστούν τρεις ήρωες από τον χώρο των παραβατών, ένας Λατινοαμερικανός, ένας Γιουγκοσλάβος κι ένας Σουηδός. Στην ίδια κατηγορία μπορούμε να κατατάξουμε και τον Αλεξάντερ Σόντεμπεργ, ο οποίος έγραψε μια τριλογία με πρωταγωνίστρια τη Σόφι Μπρίνκμαν, μια νοσοκόμα. Στο πρώτο μέρος της τριλογίας Ο ανδαλουσιανός φίλος (Μεταίχμιο, 2013), η Μπρίνκμαν, χήρα, είναι η μητέρα του εφήβου Άλμπερτ που συνδέεται με τον ωραίο Έκτορ Γκουσμάν, αρχηγό ενός διεθνούς συνδικάτου εγκλήματος.
Αστυνομικά μυθιστορήματα δεν γράφουν μόνο άντρες, αλλά και γυναίκες. Η Σουηδέζα Καμίλα Λάκμπεργ στο Η παγωμένη πριγκίπισσα (Μεταίχμιο, 2011) αφηγείται ερωτικές ιστορίες και περιγράφει άγριες σκηνές με φόνους, έχοντας ως ηρωίδα τη συγγραφέα Έρικα. Η Νορβηγίδα Κάριν Φόσουμ υπογράφει το μυθιστόρημα Βουβή κραυγή (Μεταίχμιο, 2012), ένα ψυχολογικό θρίλερ που διαδραματίζεται σε μια ήσυχη νορβηγική πόλη. Η επίσης Νορβηγίδα Άνε Χολτ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, στο Αυτό που μου ανήκει (Ορφέας, 2007) επιχειρεί να μιλήσει για τα παιδιά ως θύματα εγκληματιών. Η Δανέζα Σάρα Μπλέντελ στο Πράσινη σκόνη (Ψυχογιός, 2012) αφηγείται ιστορίες φόνων στην Κοπεγχάγη.
Να σημειωθεί πως είναι τόσο μεγάλο το ρεύμα της αστυνομικής λογοτεχνίας, ώστε την υπηρετούν συγγραφείς οι οποίοι είχαν ξεκινήσει διαφορετικά: ο Μάνκελ άρχισε με θεατρικά έργα, ο Λάρσον με επιστημονική φαντασία, o Πέρσον με δοκίμια, η Φόσουμ με ποίηση. Είναι πλέον διαπιστωμένο: εκδίδοντας κανείς αστυνομικά στις παραπάνω χώρες, αυξάνει τις πιθανότητες να γίνει πλούσιος και διάσημος. Δικηγόροι, εγκληματολόγοι, καθηγητές πανεπιστημίου, οικονομολόγοι, δημοσιογράφοι, χρηματιστές, επιχειρηματίες, ηθοποιοί, ακόμα και πρώην κατάδικοι, δοκιμάζουν την τύχη τους στο γράψιμο αστυνομικών μυθιστορημάτων.
«Είναι πολλά τα λεφτά, Άρη» για να θυμηθούμε μια ατάκα από παλιά ελληνική ταινία. Πάντως, η "σοβαρή λογοτεχνία" εκεί έχει υποχωρήσει σε μεγάλο βαθμό και τα αστυνομικά έχουν πάρει τη θέση των κοινωνικών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα.
