Ο "Δυσσάκος" της Ελένης Αναστασοπούλου (εκδ. Γαβριηλίδης) μπορεί καταρχήν να διαβαστεί ως ένα μυθιστόρημα - καλειδοσκόπιο. Με εικόνες σκόρπιες μιας περιόδου που καλύπτει 50 χρόνια αφηγηματικού, και ιστορικού, χρόνου: 1963-2013. Από τις σελίδες του παρελαύνουν η 21η Απριλίου, η 17Ν, οι πορείες του Πολυτεχνείου, οι δύο νεκροί της πορείας του '80, νεκροί με ονόματα που δεν αναφέρονται γιατί όλοι οι νεκροί είναι ανώνυμοι, αλλά και ο γέροντας Παΐσιος, η Μελίνα και ο Γεννηματάς, που οι θάνατοί τους μπλέκονται σε μερικές γραμμές. Κι ακόμη το κύπελλο της ΑΕΚ το '67, το εμπάργκο στα Σκόπια, ο Ανδρόνικος κι η Βεργίνα, τα Ίμια και το ευχαριστώ του Σημίτη, οι διαδηλώσεις για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, αλλά και ο Μάης του '68, η άνοιξη της Πράγας, η διάσπαση του ΚΚΕ, ο Τσε, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ - κι ο Πινοσέτ, δυστυχώς.
Ο Δυσσάκος, ένα μυθιστόρημα για την Οδύσσεια που δεν τέλειωσε ποτέ. Κι ούτε πρόκειται να τελειώσει, εννοείται. Ταξίδια, μπάρκα σε καράβια, μπάρκα σε αγροτικά Ντάτσουν, μπάρκα σε λεωφορεία και επαρχιακά ταξί. Αλλόκοτα τοπωνύμια, Λοφούτεν, Σβόλβαρ, Αντοφαγκάστα αλλόκοτες θάλασσες, ζοφερά ορυχεία, απόηχοι Καββαδία. Απόηχοι καταραμένων ποιητών.
Ο "Δυσσάκος" μπορεί να διαβαστεί και ως ένα μυθιστόρημα χρονομηχανή. Τα κοινωνικά μοτίβα παρελαύνουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, όπως τα φυσικά φαινόμενα, οι σεισμοί, οι πλημμύρες. Τα σίριαλ στην τηλεόραση, Καλημέρα Ζωή, Αναστασία, Ψίθυροι καρδιάς. Τα μπλόκα των τρακτέρ, τότε και τώρα, σε μια Ελλάδα γνώριμη όσο και εξωτική – και πάνω απ' όλα οδυνηρά σουρεαλιστική.
Ο "Δυσσάκος" είναι όμως κι ένα μυθιστόρημα για τις μικρές καθημερινές χαρές και λύπες των ανθρώπων. Για τα καφενεία των αντρών και τις αυλές των γυναικών. Για τα πεντοχίλιαρα που με αυτά άναβαν τα πούρα τους οι νεόπλουτοι εργολάβοι της μεταπολίτευσης. Για τις αγροτικές επιδοτήσεις που γίνονταν τζιπάρες. Ένα μυθιστόρημα καταστάσεων και ψυχολογίας περισσότερο, παρά δράσης και πλοκής.
Ο Δυσσάκος και το Μαρικάκι, δυο παιδιά που μεγαλώνουν στο χωριό τους, στη Θεσσαλία, τις δεκαετίες του '60 και του '70. Ο πατέρας απουσιάζει, είτε μετανάστης στα καράβια [του Δυσσάκου], είτε νεκρός που δεν τον γνώρισε ποτέ [το Μαρικάκι]. Η απουσία κεντρικό μοτίβο της αφήγησης. Το κενό που αφήνει πίσω του ο απών, το καλύπτουν όπως όπως οι γυναίκες: οι μανάδες, οι γιαγιάδες, οι «θείες» και κάποιες, πιο αδύναμες αυτές, αντρικές φιγούρες, ο παππούς, ο δάσκαλος.
Ο Δυσσέας, ο πατέρας του Δυσσάκου, στέλνει κάθε Δεκέμβρη ένα γράμμα στον γιο του. Στην πραγματικότητα, δεν το στέλνει: το γράφει. Κάποια στιγμή, τα γράμματα τόσων χρόνων θα φτάσουν, με έναν φίλο, μαζεμένα στα χέρια του γιου του που από ένα σημείο και μετά, παύει να τα διαβάζει, κι απλώς τα στοιβάζει σε ένα κουτί.
[Το τελευταίο γράμμα, επείγον αυτό, φτάνει στα χέρια του από τον γιατρό που κουράρει τον πατέρα του, στα τελευταία του, στη Χιλή όπου ο Δυσσέας εξόκειλε το ναυάγιο της ζωής του. Ο Δυσσάκος πάει στους αντίποδες και βρίσκει τον πατέρα του ετοιμοθάνατο, σε αφασία στο νοσοκομείο. Γυρνάει με ένα βάζο με τη στάχτη του. Αυτό του απόμεινε από τον πατέρα του. Και τα γράμματά του. Που τα θάβει μαζί με τη στάχτη, κάτω από ένα έλατο.]
Γράμματα που περιέχουν μαθήματα ζωής ωστόσο. Για τη ματαίωση των ονείρων ενός αριστερού, ενός κομμουνιστή που έφευγε διωγμένος από το χωριό του, από την Ελλάδα της ΕΡΕ και του μετεμφυλιακού κράτους της Δεξιάς, για την επέλαση του μικροαστισμού, για τον νεοπλουτισμό, για την ευρωπαϊκό επαρχιωτισμό του νεοφώτιστου στην Ε.Ε. Έλληνα του Καραμανλή και του Παπανδρέου, αυτή την ξιπασιά, την «ευρωπαϊλα», επιδερμική, ρηχή, κουτοφράγκικη. Και από δίπλα, η τηλεόραση, η έγχρωμη, με τον πολιτισμό του Λούνα Παρκ. Και ο δικομματισμός, πανταχού παρών, εννοείται.
Ο "Δυσσάκος" είναι, πάνω απ' όλα, ένα απολαυστικό κείμενο, και η απόλαυση, όπως όλοι κι όλες γνωρίζουμε, είναι η πεμπτουσία της ανάγνωσης, η πεμπτουσία της δημιουργίας, η πεμπτουσία της ζωής.
Ιάσων Λειδινός
ποιητής
