Για πάρα πολλά χρόνια υπήρξε στο επίκεντρο της ελληνικής μεταναστευτικής διαδρομής προς την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Υποδέχτηκε, περιέθαλψε, εκνεύρισε χιλιάδες ομογενείς μας, δέχτηκε τα όνειρά τους, μεγάλωσε τα παιδιά τους. Σημείο αναφοράς, αλλά και συνδετικός κρίκος με την πατρίδα, η Αστόρια έχει τη δική της ιστορία, το δικό της αποτύπωμα στην ιστορία της μετανάστευσης. Κι αν μέχρι τώρα πρωταγωνιστούσε ως το κέντρο της ελληνικής κοινότητας στη Νέα Υόρκη, αίφνης μπαίνει στα βιβλιοπωλεία και παίρνει πρώτο ρόλο στην ποίηση. Αυτό τον ρόλο τής επιφύλαξε ο Νίκος Αλεξίου στην τελευταία ποιητική του συλλογή. "Αστόρια" ο τίτλος της και μέσω αυτής μάς ξεναγεί στην πόλη που στέγασε και τη δική του μεταναστευτική περιπέτεια.
Ποιητής και καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Queens College του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, στυλοβάτης του ΣΥΡΙΖΑ εκεί, κυρίως, όμως, άνθρωπος ζεστός και γενναιόδωρος, ο Νίκος Αλεξίου, μετατρέπει με την ποίησή του το τραύμα της μετανάστευσης σε αφορμή για στοχασμό. Όχι, δεν γράφει για τη μετανάστευση. Με αφορμή αυτή, όμως, καταδύεται στον εσώτερο κόσμο του σύγχρονου Ξένου, και ανασύρει την ερημία του ανθρώπου στον σημερινό κόσμο μας.
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Kύριε Αλεξίου, τι είναι η πατρίδα;
«Μητέρα μεγαλόψυχη, στον πόνο και στη δόξα», λέει ο Σολωμός, αλλά και «Μακρινή μητέρα, ρόδο αμάραντο» που ομοιώνεται και οξυδώνεται κανείς.
* Η Αστόρια είναι μια πατρίδα;
Σίγουρα είναι όσο θα μιλιέται η ελληνική γλώσσα.
* Ποια είναι αυτή η Αστόρια για χάρη της οποίας γράψατε ολόκληρο βιβλίο; Μπορείτε να μας ξεναγήσετε;
Κάπου γράφω: η Αστόρια είναι ένα κομμένο μήλο. Είναι ένα σύμβολο της σύγχρονης ελληνικής μεταναστευτικής εμπειρίας του 20ού αιώνα στη Βόρειο Αμερική. Έφτιαξα ένα βιβλίο για την Αστόρια γιατί από τη μία ήταν κάποτε μια πόλη εκτός Ελλάδος, με πολύ μεγάλο πληθυσμό Ελλήνων, και από την άλλη δεν έχει προσελκύσει την ανάλογη προσοχή όσον αφορά το δημιουργικό έργο ποιητών και καλλιτεχνών γενικότερα. Πρόκειται για μια πολιτιστικά παραμελημένη εθνοτική κοινότητα που βρίσκεται εν μέσω δημογραφικής και κοινωνικής αλλαγής. Οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες πέτυχαν κοινωνική και οικονομική κινητικότητα και ανάπτυξη και μετακόμισαν από την Αστόρια σε άλλες, θεωρητικά καλύτερες περιοχές, ενώ ταυτοχρόνως ένας μεγάλος αριθμός άλλων εθνικών ομάδων πήρε τη θέση τους στην περιοχή. Το βιβλίο έρχεται να πει κάτι -ελπίζω- σε αυτή τη μεταβατική στιγμή για τον ελληνισμό της Αστόριας, και άρα, ταυτόχρονα, λέει κάτι και για τις εθνοτικές ομάδες της Νέας Υόρκης και βέβαια για τη σχέση μου με τη γλώσσα και την Ελλάδα.
* Στο βιβλίο σας παίζετε με τα χρώματα. Το χωρίζετε σε κόκκινο, πράσινο, γαλάζιο πρίγκιπα και αφήνετε για τη μετανάστευση το κίτρινο. Αλήθεια, έχει χρώμα η μετανάστευση;
Η μετανάστευση σίγουρα έχει χρώμα, όπως και γεύση, οσμή και ήχο. Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι εθνοτικές ομάδες διατηρούν συμβολικά την ταυτότητά τους συνδέοντάς τη με ethnic γεύσεις ή μουσική, ακόμη και μετά από πάρα πολλές γενιές στην Αμερική.
Στη δική μου περίπτωση, όσον αφορά το κίτρινο χρώμα, από τη μία είναι η μεγάλη εντύπωση που μου προκαλεί το κίτρινο του Edward Hopper, του οποίου η ζωγραφική είναι για μένα ταυτόσημη με την Αμερική και την τέχνη της. Από την άλλη, υπάρχει το κίτρινο μιας ομάδας ζωγράφων που ονομάστηκε Hudson River School, στη Νέα Υόρκη του 19ου αιώνα. Συνεπώς, το κίτρινο για μένα ταυτίζεται με την Αμερική και τη Νέα Υόρκη, και κατ' επέκταση με μετανάστευση ή εξορία. Από την άλλη, χρωματικά, η Ελλάδα ταυτίζεται με κάτι μοναδικό: Φως.
* Στα ποιήματά σας ο Ξένος έχει συσσωρευμένη πολλή λύπη μέσα του. Είναι από μοναξιά, από νόστο, από νοσταλγία, από τον κόπο του επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας ή κάτι πολύ πιο απλό;
Τίποτα δεν είναι απλό όταν πρόκειται για τον Ξένο. Ας φέρουμε ένα πρώτο παράδειγμα: τον Ξένο του Καμύ. Ένα θεμελιώδες μυθιστόρημα, με σημαντικές φιλοσοφικές προσεγγίσεις της αλήθειας. Μια σπουδή του Ξένου, επεξεργασμένη κυρίως από τη φιλοσοφία του παραλόγου που μας οδηγεί στην απελευθέρωση του ανθρώπου. Ή, ας πούμε, για το ποίημα του Ρίτσου "Περιμένοντας τον Ξένο", που μας απελευθερώνει από τον θάνατο. Ακόμη, η κοινωνιολογική μελέτη του Simmel, όπου ο Ξένος είναι και δεν είναι μέρος μιας κοινωνίας. Γενικώς πρόκειται για εξαιρετικά ιδιάζουσα κατάσταση, που νομίζω πως χαρακτηρίζει τους Έλληνες. Γιατί η ταυτότητα ενός λαού ιστορικώς δημιουργείται πρωτίστως από την παράδοση, και το κύριο και πάντα ζωντανό στοιχείο της ελληνικής παράδοσης είναι ο οριακός - οικουμενικός χαρακτήρας της. Έχω γράψει: «Εδώ ή εκεί; Ούτε εδώ ούτε εκεί, και εδώ και εκεί».
* Πώς βλέπετε την κρίση που αποδεκατίζει την Ελλάδα εσείς οι εκτός Ελλάδας Έλληνες;
Τραγωδία. Διακρίνω δύο παραμέτρους, που στην περίπτωση της Ελλάδας συμβαίνουν ταυτοχρόνως και με γρήγορους, ανεξέλεγκτους ρυθμούς. Από τη μία, ευθύνονται οι συστημικές κρίσεις και αντιφάσεις του σύγχρονου καπιταλισμού, και από την άλλη ο καθυστερημένος, αλλά αναγκαίος εκσυγχρονισμός της χώρας. Η κρίση συμβαίνει τοπικά και παγκοσμιοποιημένα και βλέπω ότι επιβάλλεται μια οικονομική κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, όπου οι πολιτικές λιτότητας με τις απάνθρωπες περικοπές στην εργασία, την εκπαίδευση, την υγεία και τις τέχνες, παρουσιάζονται παραπάνω από αναγκαίες. Βιώνουμε μια ρευστή πραγματικότητα, μια μετα-κοινωνική εποχή, με την αποβολή της συλλογικής πολιτικής και τη μετατροπή της αυθαίρετης οικονομίας σε κεντρικό παράγοντα. Αυτά πρέπει να ανατραπούν το γρηγορότερο, ας αποφασίσουμε τι θέλουμε: Σοσιαλισμό ή Βαρβαρότητα. Η θέση του Έλληνα δεν μπορεί να είναι ασύνδετη με την ευρωπαϊκή προοπτική, δηλαδή ριζοσπαστική, δημοκρατική και ισότιμη ανάπτυξη, με σύγκλιση των λαών.
* Τι θα λέγατε σε έναν νέο που ετοιμάζεται να μεταναστεύσει;
Κατ' αρχάς τις καλύτερες ευχές. Και να μην ξεχνά κανείς την πατρίδα και τη γλώσσα μας. Λίγο-πολύ ο σύγχρονος Έλληνας έχει, ατομικά ή συλλογικά, εμπειρίες από μετανάστευση, όπως επίσης κι από πολέμους εμφυλίους κι εξορίες. Ο ελληνισμός διαχρονικά κουβαλά μια διαρκή μετατραυματική και μετασχηματική παρακαταθήκη που εκφράζεται ως χειραφετημένη εκτίμηση της ζωής, ως διαυγής και άμεση παρουσία στον κόσμο. Ένας νέος που μεταναστεύει τώρα ας βάλει στη βαλίτσα του, και να θυμάται όπου κι αν βρίσκεται, αυτό που λέει ο ποιητής: "...είσαι ωραίος ως Έλληνας".
* Διαπιστώνετε νέο μεταναστευτικό κύμα Ελλήνων στη Νέα Υόρκη; Τι το διαφοροποιεί από τα προηγούμενα;
Είχα να δω νεοφερμένους Έλληνες στη Νέα Υόρκη και στην Αστόρια από το τέλος της δεκαετίας του 1990. Τα τελευταία τρία χρόνια έρχονται αρκετοί Έλληνες, αυτό είναι εμφανές. Αλλά ακόμη δεν έχει πάρει τις διαστάσεις μαζικής μετανάστευσης, όπως τις δύο προηγούμενες φορές, δηλαδή μεταξύ του 1900-1924 και 1960-1980. Μια πρώτη σημαντική διαφορά είναι ότι στην πλειονότητά τους αυτοί που έρχονται τώρα στην Αμερική είναι κυρίως άνθρωποι που έχουν ήδη κάποια σχέση με τη χώρα. Δηλαδή είτε ήταν κάποτε στην Αμερική και επέστρεψαν στην Ελλάδα κάποια στιγμή μετά το 1980 ή 1990. Άλλοι πάλι είναι νέοι που ως παιδιά επέστρεψαν στην Ελλάδα με τους γονείς τους και τώρα έρχονται πίσω στη χώρα που γεννήθηκαν. Και στις δύο περιπτώσεις είναι άνθρωποι που έχουν τις νόμιμες προϋποθέσεις για να εργασθούν στην Αμερική, δηλαδή είτε έχουν τη λεγόμενη "πράσινη κάρτα" είτε είναι Αμερικανοί πολίτες. Προσφάτως, η αμερικανική κυβέρνηση προετοίμασε νομοσχέδιο που θα χορηγεί άδεια εργασίας για έναν χρόνο σε 5.000 Έλληνες.
* Χρυσή Αυγή έχετε στην Αστόρια;
Και ναι, και όχι. Ναι, διότι μια μικρή ομάδα 4-5 ατόμων έρχονται στις εκδηλώσεις του ΣΥΡΙΖΑ Ν.Υ. και προσπαθούν να κάνουν τραμπουκισμούς, αλλά βεβαίως δεν μπορούν να κάνουν τίποτε. Ξέρετε, παραξενεύτηκα πολύ όταν είδα κάποια δημοσιεύματα σε ελληνικές εφημερίδες για δήθεν επεισόδια στη Νέα Υόρκη πριν από λίγο καιρό. Να φωνάζουν άναρθρα τρεις μαντραχαλάδες δεν συνιστά οργάνωση. Όχι, δεν υπάρχει καμία οργάνωση, τουλάχιστον επισήμως. Εκτός αν εννοείτε ως οργάνωση μία ιστοσελίδα ανωνύμων και με διεύθυνση κουτί ταχυδρομείου. Δεν έχουν γίνει ποτέ -μα ποτέ- στην Αστόρια δημόσιες εκδηλώσεις ή ομιλίες τους.
Η οργάνωση του ΣΥΡΙΖΑ Ν.Υ. και άλλες αριστερές οργανώσεις έχουν διοργανώσει πολλές πολιτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις σε επίσημους δημόσιους χώρους της Νέας Υόρκης και της Αστόριας, με μεγάλη συμμετοχή Ελληνοαμερικανών και Αμερικανών. Αναφέρω συγκεκριμένα μερικές μαζικότατες εκδηλώσεις, όπως στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Ν.Υ., το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, το Σταθάκειο Πολιτιστικό Κέντρο, το Κέντρο Μπρεχτ, το Αριστερό Φόρουμ.
Δεν έχει κάνει κάτι δημόσια η Χ.Α. έως τώρα, άρα δεν υπάρχει. Βέβαια, όταν πρόκειται για νεοναζισμό, δεν πρέπει ποτέ κανείς να το παίρνει ελαφρά το ζήτημα. Θέλει προσοχή και επαγρύπνηση. Αυτή η μικρή ομάδα τραμπούκων είναι επικίνδυνη γιατί απευθύνεται εναντίον μελών, φίλων, στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ σε προσωπικό επίπεδο. Δεν έχουν καμία οργάνωση επίσημα. Δεν είναι δυνατόν να έχουν. Και όχι απλώς γιατί οι Ελληνοαμερικανοί είναι τόσο δημοκράτες, αλλά διότι δεν υφίσταται νομικό πλαίσιο από τη νομοθεσία της Νέας Υόρκης. Τι παράξενο, παρ' ότι η Νέα Υόρκη είναι η καρδιά του καπιταλισμού, τα εθνοτικά, φυλετικά και πολιτικά κινήματα της πόλης, ιστορικά, έχουν θεσμικά και νομοθετικά απομονώσει τον νεοναζισμό. Κάτι που δεν έκαναν οι μέχρι τώρα πολιτικές εξουσίες της Ελλάδας. Όχι, βεβαίως, γιατί δεν μπορούσαν, αλλά γιατί χρειάζονται οργανώσεις και κόμματα νεοναζιστών ενάντια στον λαό και την Αριστερά.
