της Μικέλας Χαρτουλάρη
Θυμάσαι, Ανταίε, τη βόλτα μας μαζί με τον Κάρλος Φουέντες στο Σόκαλο, την κεντρική μεγάλη πλατεία στην Πόλη του Μεξικού; Κάναμε εξωτερικά γυρίσματα για τις «Κεραίες...» και περπατούσαμε δίπλα του για περισσότερο από μιάμιση ώρα, εντυπωσιασμένοι. Ήταν απίστευτο πόσος κόσμος έσπευδε να τον χαιρετήσει, να του μιλήσει, να του ζητήσει ένα αυτόγραφο ή να φωτογραφηθεί μαζί του. Άνθρωποι απλοί, περαστικοί, εργαζόμενοι ή θαμώνες στα γύρω καφέ που ήθελαν το όνομά του σε μια χαρτοπετσέτα, αλλοδαποί και εσωτερικοί τουρίστες που είχαν τεντώσει τ' αφτιά τους όταν μας εξηγούσε τις κοινωνικά στρατευμένες τοιχογραφίες του Ντιέγκο Ριβέρα στα γύρω δημόσια κτήρια, πιστοί Μεξικανοί που έβγαιναν από τον καθεδρικό ναό, αυτόχθονες Ινδιάνοι μεροκαματιάρηδες... Ένα κοινό πλατύ, που δεν ανήκε στους κύκλους της διανόησης, και που, το έβλεπες, ένιωθε ευγνωμοσύνη και σεβασμό για τον Φουέντες κι ας μη γνώριζε σε βάθος όλες τις πτυχές του έργου του. Γνώριζε όμως πόσο σημαντικός ήταν.
Έτσι κι εσύ, Ανταίε, κέρδισες ό,τι κέρδισε ο Φουέντες με το έργο του και με τη στάση ζωής του. Κέρδισες βαθύτατη αγάπη και πλατιά αναγνώριση για τη δραστηριότητά σου, αλλά και κάτι ακόμα: φιλίες πολλές, εντός και εκτός των τειχών. Διότι εμπλεκόσουν προσωπικά με ό,τι καταπιανόσουν. Διότι άνοιγες ορίζοντες. Έδινες έμπνευση, έδινες παρηγορία, κινητοποιούσες το μυαλό και την καρδιά σε όσους σε διάβαζαν, σε όσους σε άκουγαν, σε όσους συνεργάζονταν μαζί σου και σε όσους ζούσαν μαζί σου.
Ο Αμπάς, που ήρθε πριν από λίγο καιρό για να σε φροντίσει, αμέσως σε αγάπησε. Η φαρμακοποιός στην οδό Νίκης έχει τσακισμένες όλες τις σελίδες των βιβλίων σου για τις «Κεραίες». Ο θαυμαστής από τη Ρόδο ταξίδευε στην Αθήνα για να παρακολουθήσει τις συνεντεύξεις σου με ξένους συγγραφείς στον Ιανό και τραβούσε τις καλύτερες φωτογραφίες. Ο βιβλιοπώλης από τη Ναύπακτο σε φιλοξενούσε ξανά και ξανά διότι, με τις παρουσιάσεις που έκανες, κινητοποιούσες όλο το πνευματικό δυναμικό στην πόλη του. Ο βραβευμένος με Booker Τζον Μπάνβιλ έβαλε βέτο στον πανίσχυρο ατζέντη του για να παραμείνει στη δική σου εκδοτική σειρά στου Καστανιώτη, παρ' ότι λόγω κρίσης είχε άλλες, πιο συμφέρουσες προτάσεις. Το ίδιο απαίτησε και η χήρα του Ίταλο Καλβίνο, τον οποίο εσύ εδραίωσες στην Ελλάδα με τις μεταφράσεις σου.
Διαδρομή με νόημα
Για πρώτη φορά τον Μάιο του 2012 ο Ανταίος Χρυσοστομίδης ένιωσε ότι το σώμα του άρχισε να τον προδίδει. Έναν χρόνο αργότερα έγραψε τα «Κίτρινα παπούτσια» (Για μια επέτειο, Ίκαρος 2013), αυτό το σπαρακτικό διήγημα για την αρρώστια που παρέλυε το νευρικό του σύστημα και θα άλλαζε για πάντα τη ζωή του. Μόλις είχε επιστρέψει από την τετ-α-τετ συνέντευξη με τον Σουηδό νομπελίστα Τούμας Τρανστρέμερ, που δυσκολευόταν να κινηθεί και να μιλήσει. Αυτό το επεισόδιο έμελλε να είναι το τελευταίο της τηλεοπτικής σειράς «Οι Κεραίες της Εποχής μας». Η ειρωνεία της ζωής είναι μερικές φορές αβάσταχτη. Ο Ανταίος θαύμαζε τον Σουηδό διότι δεν είχε παραιτηθεί. Και δεν παραιτήθηκε ούτε κι αυτός. Τότε προχώρησε στις δύο τελευταίες μεταφράσεις του: ήταν το δοκίμιο Η χρησιμότητα του άχρηστου του Νούτσιο Όρντινε (Άγρα, 2014), ένα βιβλίο που υπερασπίζεται τη λογοτεχνία σε μια εποχή όπως η σημερινή, η οποία προτάσσει τον ωφελιμισμό. Και το μυθιστόρημα Δώσε μου λίγη ζωή του Πάολο ντι Πάολο (Ίκαρος, 2015), ένα βιβλίο που θέτει υπαρξιακά ερωτήματα. Στη συνέχεια έγραψε άλλο ένα διήγημα, ανέκδοτο ακόμα. Εδώ πρωταγωνιστεί ο εαυτός του μαζί με τον Ιταλό συγγραφέα και αγαπημένο φίλο του που πέθανε το 2012, τον Αντόνιο Ταμπούκι. Καθώς πλησίαζε το τέλος, άφηνε να εκδηλωθεί το λογοτεχνικό του χάρισμα...
Τίποτα απ' όσα έκανε ο Ανταίος δεν ήταν χωρίς πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό ή υπαρξιακό νόημα.
Στην Ιταλία ήταν ηγετικό στέλεχος του αντιδικτατορικού παράνομου Ρήγα Φεραίου, και σπούδαζε ταυτόχρονα Αρχιτεκτονική (1969 - 1978). Μπορούσε να σου εξηγήσει το κοινωνικό υπόβαθρο όλων των αρχιτεκτονικών ρυθμών, και γνώριζε όλες τις εκκλησίες που είχαν έργα του Μαντένια. Όπως γνώριζε και τα αίτια για όλους τους τριγμούς που ταλάνιζαν την Αριστερά και είχε συγκεκριμένη θέση για όλα αυτά. Κάτι που οδήγησε εντέλει στην κάθοδό του ως υποψήφιου, στις ευρωεκλογές του 2014, με τη ΔΗΜ.ΑΡ. Οι απόψεις του αποτυπώνονταν στην αρθρογραφία του στην «Αυγή», όπου μέχρι πέρσι κρατούσε την τόσο ωραία αφηγηματική στήλη «Περιδιαβάζοντας». Αλλά είχαν εκφραστεί και στην έκδοση, το 2011, μιας παλιότερης συνέντευξής του με τον Λεωνίδα Κύρκο: Η δυναμική της ανανέωσης (Καστανιώτης).
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ο Ανταίος δούλεψε λίγα χρόνια ως αρχιτέκτονας και στις αρχές του '80 έκανε στροφή προς τη δημοσιογραφία, όπου γρήγορα κατέλαβε επιτελικές θέσεις σε διάφορα περιοδικά («Ένα», «Ευ ζην»). Ως διευθυντής του «Playboy» (1985 - 1992) πήρε τολμηρές πρωτοβουλίες εισάγοντας σημαντικές συνεντεύξεις και σοβαρά άρθρα γνώμης στο περιοδικό.
Την ίδια εποχή μπήκε στην περιπέτεια της δημιουργικής μετάφρασης. Έγινε ο πρεσβευτής της υψηλής ιταλικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα, και γι' αυτό τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης (2003) και με Παράσημο της Ιταλικής Δημοκρατίας (2004). Κράτησε την πολυτέλεια να διαλέγει πάντα εκείνος τους συγγραφείς που θα μετέφραζε, έχοντας στο μυαλό του και τα κενά της ελληνικής βιβλιογραφίας. Μας σύστησε τον Καλβίνο, τον Ταμπούκι, τον Αμανίτι, τον Μπουτζάτι, τον Σάσα, τον Κολόντι...
Με ένα αντίστοιχο μακρόπνοο όραμα συγκρότησε από το 1998 τη Σειρά Ξένης Λογοτεχνίας των εκδόσεων Καστανιώτη, συγκεντρώνοντας εκεί την πλειονότητα των καταξιωμένων μετρ της διεθνούς πεζογραφίας. Ήταν και ο ίδιος μανιώδης αναγνώστης, με ευρωπαϊκή, κυρίως, λογοτεχνική κουλτούρα, με απαιτητικά κριτήρια αλλά με γούστα ανοιχτά σε όλα τα είδη, αλλεργικός στη «δήθεν» λογοτεχνία, και τόσο οξυδερκής ώστε να κάνει επιλογές με ρίσκα... που πάντα τον δικαίωναν. Δεν κυνηγούσε τις αστραφτερές επιτυχίες και τους διάττοντες αστέρες. Κυνηγούσε τις υπογραφές με μέλλον, που είχαν κάτι να πουν. Κάτι όχι ελιτίστικο. Κάτι ενδιαφέρον, που θα έσπαγε τις προκαταλήψεις του ευρύτερου κοινού.
Αυτό το πνεύμα ήταν η βάση και για τις «Κεραίες της Εποχής μας», τη σειρά συνεντεύξεων - ντοκιμαντέρ με συνολικά 78 παρεμβατικούς ξένους συγγραφείς, στην οποία συνεργαστήκαμε με ιδανική χημεία. Μια σειρά που κράτησε έξι χρόνια στην ΕΤ1 (2007 - 2012) και επαναλαμβάνεται πια όποτε το πρόγραμμα έχει τρύπες... (Έχουν γυριστεί άλλες έξι εκπομπές με τους Π. Ασουλίν, Ε. Κίλι, Κ. ΜακΚαν, Χίλαρι Μαντέλ, Α. Φιορέτο, Τζ. Φράνζεν από τις οποίες μόνο οι μισές έχουν αγοραστεί). Δεν ήταν εκπομπές «για το βιβλίο». Ήταν εκπομπές για τη ζωή, την Ιστορία και την πολιτική, ιδωμένες μέσα από την περιπέτεια και τη δυναμική της καθαρόαιμης Λογοτεχνίας... Και οι δύο τόμοι που έγραψε στη συνέχεια ο Ανταίος, το 2012 και το 2013, με αφορμή αυτές τις συναντήσεις (Οι κεραίες της εποχής μου, Καστανιώτης), είναι ένας δικός του αναστοχασμός για τους καιρούς μας και για τα μεγάλα ζητήματα του 20ού και του 21ου αιώνα, μέσα από τις ευαισθησίες αυτών των γοητευτικών δημιουργών. Δύο βιβλία αναφοράς για τη ζωντανή Ιστορία του καιρού μας.
Ήταν ένας από τους σπουδαιότερους εκπρόσωπους (και διαμορφωτές) της ελληνικής πνευματικής ζωής στη Μεταπολίτευση ο Ανταίος Χρυσοστομίδης. Αλλά, πάνω απ' όλα, ήταν ένας συναρπαστικός άνθρωπος.
Καλό κατευόδιο, Ανταίε. Επιστρέφεις στη γη που έδινε δύναμη στον γίγαντα απ' τον οποίο πήρες το όνομά σου. Κι έτσι, πάλι εδώ θα 'σαι και θα μας στηρίζεις.
