Ρεπορτάζ: Σπύρος Κακουριώτης
Η προσφώνηση "δάσκαλε" ποτέ δεν άρεσε στον Σπύρο Ασδραχά. Κι όμως, οι ομότεχνοί του που το Σάββατο το απόγευμα βρέθηκαν στη Στοά του Βιβλίου, προκειμένου να μιλήσουν στην ημερίδα με τίτλο «Αναφορά στον Σπύρο Ασδραχά», υπήρξαν μαθητές και μαθήτριές του, όπως τόνισε εισαγωγικά ο Ηλίας Νικολακόπουλος. Η ημερίδα διοργανώθηκε με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του με τίτλο Υπομνήσεις. Ιστορικότροπα σημειώματα, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Θεμέλιο, που την συνδιοργάνωσαν μαζί με τα ΑΣΚΙ και το περιοδικό Ιστορικά.
Οι ομιλητές επιχείρησαν να προσεγγίσουν με έναν πολυπρισματικό τρόπο την ιστοριογραφική συμβολή του Σπύρου Ασδραχά, αλλά δύο τουλάχιστον σημεία υπήρξαν κοινά στις εισηγήσεις τους: η φροντίδα του για τη γλώσσα και την ιστορία των λέξεων, καθώς και η εμμονή του στα τεκμήρια, τις πηγές, την πρώτη ύλη της δουλειάς του ιστορικού.
Σε έναν "καλό φίλο", αλλά και "πνευματικό καθοδηγητή" αναφέρθηκε ο πρόεδρος της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών Θανάσης Μελάς, στον σύντομο χαιρετισμό του, ενώ ο δημοσιογράφος Νίκος Ξυδάκης, που έφθασε στην εκδήλωση κατευθείαν από το αεροδρόμιο, αναφέρθηκε στη φιλική σχέση που ανέπτυξε, αλλά και στη σχέση μαθητείας, με τον Σπ. Ασδραχά, στη μακρά συνεργασία που είχαν για τη δημοσίευση των σημειωμάτων που περιλαμβάνονται στις Υπομνήσεις στην εφημερίδα Καθημερινή, έπειτα από πρόταση του Αντώνη Καρκαγιάννη.
Ο Νίκος Θεοτοκάς στη δική του ομιλία, εστίασε στη σύλληψη του χρόνου στο ιστοριογραφικό υπόδειγμα του Ασδραχά, καθώς και στον ιδιαίτερο τρόπο προσέγγισης των πηγών, μέσα από το παράδειγμα της ενασχόλησής του με τους παραδοσιακούς ενόπλους, τους αρματολούς και τους κλέφτες της περιόδου της οθωμανικής κυριαρχίας. Τονίζοντας την εμμονή του Σπ. Ασδραχά "να ομιλεί και να επιχειρηματολογεί διά του τεκμηρίου", επισήμανε ότι "η ιστορία του αναφέρεται στους βρωτούς, όχι σε αφηρημένα σχήματα".
Στη συνέχεια η Ελευθερία Ζέη αναφέρθηκε σε άλλη μία σταθερά της ιστοριογραφίας του Ασδραχά, τον "νησιωτισμό", και την αντίληψή του για το Αιγαίο ως μια "διάσπαρτη πόλη", μια αντίληψη που εκκινεί και εξειδικεύει την πολιτισμική ενότητα της Μεσογείου που ανέδειξε ο Μπρωντέλ. Ο Σπ. Ασδραχάς, συνέχισε, μελέτησε τον νησιωτισμό, αφενός, μέσα από τους μηχανισμούς της αγροτικής οικονομίας και της φορολογίας, αφετέρου, μέσα από τη δυναμική πρόσληψη των ορίων του νησιωτικού χώρου, τη διαρκή διεύρυνση και υπέρβασή τους.
Ολοκληρώνοντας τις εισηγήσεις της πρώτης συνεδρίας, ο Δημήτρης Αρβανιτάκης αναφέρθηκε σε δύο πτυχές της ιστοριογραφίας του Σπ. Ασδραχά, τη συμβολή του στον αναπροσανατολισμό της τοπικής ιστορίας και τη χρήση της λογοτεχνίας, που "νοηματοδοτείται από τους χρόνους της ιστορίας", ως πηγής για την κατανόηση της ιστορίας.
Παρουσιάζοντας τους εισηγητές της δεύτερης συνεδρίας, ο διευθυντής της Αυγής Νίκος Φίλης αναφέρθηκε στον "διαχρονικό αναγνώστη της εφημερίδας μας, δάσκαλό μας και τελευταίο μιας γενιάς διανοουμένων που παρεμβαίνουν στα δημόσια πράγματα", θυμίζοντας καίριες παρεμβάσεις του, όπως το μέτωπο ενάντια στον εθνικισμό τη δεκαετίας του 1990 ή την αγωνία του για έναν αριστερό δρόμο εξόδου από την κρίση.
Στη συνέχεια, ο Βαγγέλης Πρόντζας αναφέρθηκε στην "πνευματική φινέτσα" του Σπ. Ασδραχά, που δεν έχει την ιδιότητα του μεταπράτη όπως πολλοί, αλλά στρέφει το βλέμμα μας εκεί όπου τα γεγονότα μοιάζουν με μύθους, επιχειρώντας συνθέσεις σε πείσμα των στερεοτύπων.
Από τη μεριά της, η Ρόδη Σταμούλη αναφέρθηκε στα σεμινάρια που από το 1974 διηύθυνε στην Ecole Pratique, στο Παρίσι, κι από το 1994 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, στους μαθητές που τα παρακολούθησαν, τους 200 διδακτορικούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές που επέβλεψε, καθώς και στη μαθητεία κοντά τους, που είναι "αλλιώτικη", χαρακτηρίζοντας τον Σπύρο Ασδραχά τον "τελευταίο ευπατρίδη".
Στην "αναγνωστική πρόκληση" που συνιστά ο λόγος του Σπ. Ασδραχά αναφέρθηκε ο Νίκος Καραπιδάκης, για τον οποίο παρατήρησε ότι δεν εκκινεί από τη θεωρία αλλά από την "έντιμη παιδεία", την ουμανιστική, χάρις στην οποία συναντάται με τη μαρξιστική προσέγγιση. Τόνισε ότι για να γίνει κατανοητό το "οικουμενικό μωσαϊκό", ο ιστορικός δεν πρέπει να μένει κλεισμένος στην ειδίκευσή του.
Τέλος, ο Αντώνης Λιάκος, αφού σημείωσε ότι "δεν υπάρχει ανατρεπτική ιστορία αλλά ανατρεπτικοί ιστορικοί", στάθηκε στα σημεία όπου ο Σπ. Ασδραχάς είναι ανατρεπτικός στο έργο του, το οποίο χαρακτήρισε "προϊόν απέραντης ευρυμάθειας", γραμμένο σε μια γλώσσα όχι ατημέλητα αλλά εμπρόθετα περίτεχνη, που αγγίζει τον πυρήνα της ιστοριογραφίας. "Μπορεί να ανήκει στο ευρύτερο ρεύμα της νέας κοινωνικής ιστορίας, όμως δεν ταξινομείται, δεν εντάσσεται σε ανιόντες ή κατιόντες. Ο Σπ. Ασδραχάς είναι ιδιότυπος, δεν εντάσσεται στο ιστοριογραφικό παράδειγμα της μεταπολίτευσης. Η πρωτοτυπία της σκέψης του ασκεί γοητεία και εκτός του κύκλου των ιστορικών, καθώς προτείνει μια ανατρεπτική ανάγνωση της ιστορίας ως βίωσης", τόνισε.
Η ημερίδα ολοκληρώθηκε με την προβολή αποσπασμάτων της συνέντευξης που έδωσε ο Σπ. Ασδραχάς στους Β. Καραμανωλάκη και Α. Λιάκο, όπου, αναφερόμενος στα μαθητικά του χρόνια στη Λευκάδα, παραδέχεται: "Το μάθημα της ιστορίας δεν μου άρεσε, απεχθανόμουν τα γεγονότα. Εμένα μου άρεσε να τσαλαβουτάω στα ασυστηματοποίητα"...
Χαιρετισμός του Σπύρου Ασδραχά: Η φιλότητα που μας έχει συνδέσει
Αν και ο τιμώμενος δεν μπόρεσε να παραβρεθεί στην ημερίδα, με μήνυμά του, που διάβασε ο γ.γ. των ΑΣΚΙ Βαγγέλης Καραμανωλάκης, απευθύνθηκε στους συγκεντρωμένους, και πρώτα απ' όλα στους διοργανωτές, τον Θόδωρο Μαλικιώση των εκδόσεων Θεμέλιο και τις Άννα Ματθαίου και Πόπη Πολέμη που έχουν την φροντίδα της επιθεώρησης Τα Ιστορικά:
"Αγαπητέ παλιέ μου φίλε Θόδωρε, σ' ευχαριστώ για τη σύναξη που θέλησες να γίνει σήμερα. Άννα και Πόπη, που οργανώσατε αυτή τη σύναξη, σας ευχαριστώ και σας, καθώς και όσους δέχτηκαν να αναφερθούν στα γραφτά μου. Και βέβαια όλους εσάς που βρεθήκατε εδώ παρακινούμενοι από μια φιλότητα που μας έχει σε διαφορετικές στιγμές και με διαφορετικές αιτίες συνδέσει.
Είναι φυσικό από τις ομιλίες που θ' ακολουθήσουν να λείπει το κιαροσκούρο, δηλαδή οι σκιές εκείνες που δίνουν στο φως τη λάμψη του ή την αργοσβήνουν. Ίσως έρθει μια μέρα, που δεν θα την προφτάσω, όπου κάποιοι θα μιλήσουν για τα λάθη και για τις αστοχίες μου. Λυπάμαι που δεν βρίσκομαι ανάμεσά σας, αλλά σκέφτομαι ότι και να μπορούσα να είμαι κοντά σας δεν θα το ήθελα. Και τούτο για να μην πουν για μένα ό,τι ειπώθηκε για ένα καθηγητή της Ιονίου Ακαδημίας, πως δηλαδή ήθελε να πεθάνει κρεμασμένος για να δει το ξόδι του.
Και πάλι δεχτείτε τις ειλικρινείς μου ευχαριστίες και καλά ξετελέματα, έστω και χωρίς ένα ποτήρι κρασί που θα εύφραινε τις καρδιές σας".
