Όταν ο παλιός του φίλος Πλίνιο Απουλέγιο Μεντόσα τον ρώτησε αν η γιαγιά του ήταν αυτή που του επέτρεψε να φανταστεί τον εαυτό του συγγραφέα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες του απάντησε: «Όχι, ο Κάφκα ήταν, που, στα γερμανικά, έλεγε ιστορίες με τον ίδιο τρόπο που το έκανε η γιαγιά μου. Όταν στα 17 μου διάβασα τη 'Μεταμόρφωση', κατάλαβα πως θα γινόμουν συγγραφέας. Βλέποντας ότι ο Γκρεγκόριο Σάμσα μπορούσε να ξυπνά ένα πρωί μεταμορφωμένος σε γιγάντιο σκαθάρι, είπα μέσα μου: 'Δεν ήξερα πως κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί. Αλλά αν είναι έτσι, το γράψιμο με ενδιαφέρει'».
Στο σημείο όπου η γιαγιά Τρανκιλίνα συναντά τον Φραντς Κάφκα γεννιέται ένας από τους γοητευτικότερους παραμυθάδες του λογοτεχνικού 20ού αιώνα. Από τη μία, οι ιστορίες, οι θρύλοι, τα παραμύθια, ένας ζωντανός προφορικός πολιτισμός, που φτάνει ώς εκείνον φυσικά, μέσα απ' τις αφηγήσεις των παππούδων του, των ηρώων της παιδικής του ηλικίας στην Αρακατάκα. Από την άλλη, οι μεγάλοι δάσκαλοί του: Φόκνερ, Γουλφ, Κάφκα, οι μεγάλοι μάστορες του μοντερνισμού, δεξιοτέχνες του «ρεύματος της συνείδησης», μαγεύουν τον μικρό Κολομβιανό και του επιτρέπουν να φανταστεί μια ζωή συγγραφέα. Ενός συγγραφέα που χάρη σ' αυτήν τη διπλή καταγωγή θα υπερβεί την ηθογραφία, το φολκλόρ και τον εξωτισμό, για να καθιερώσει ένα νέο λογοτεχνικό είδος, τον μαγικό ρεαλισμό.
Δεν θα μπορούσε ωστόσο κανείς να φανταστεί τον Μάρκες χωρίς πολλούς άλλους ομοτέχνους του, συγχρόνους του και λίγο παλαιότερους, και τον πολύ ζωντανό διανοητικό διάλογο που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του '50 και του '60 στη Λατινική Αμερική και, μεταξύ άλλων, γέννησε την τελευταία μεγάλη επανάσταση στο λογοτεχνικό πεδίο, την εκρηκτική είσοδο μιας ολόκληρης ηπείρου στην παγκόσμια λογοτεχνία, αυτό που εν συντομία ονομάζουμε «λατινοαμερικάνικο μπουμ». Μια επανάσταση που προετοιμάζεται ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '20 με τις πρώτες συλλογές διηγημάτων και ποίησης του Μπόρχες, ή δέκα χρόνια μετά, όταν ο Χουάν Κάρλος Ονέτι εκδίδει το Πηγάδι, το πρώτο, κατά τον Λιόσα, μυθιστόρημα του λατινοαμερικάνικου μοντερνισμού. Όμως η πραγματική έκρηξη ξεκινά στη δεκαετία του '50, όταν πια κι ο ίδιος ο Γκάμπο αρχίζει να μοιράζει τη ζωή του στις δύο μεγάλες του αγάπες, τη δημοσιογραφία και τη λογοτεχνία. Σε όλη την ήπειρο επικρατεί ολικός αναβρασμός. Πολιτικός, λογοτεχνικός, μουσικός, καλλιτεχνικός.
Και δεν μπορεί να σκεφτεί κανείς τον Μάρκες, ούτε κανέναν άλλον από τους διάσημους εκπροσώπους του «μπουμ», χωρίς να φέρει στον νου του τη μοναξιά της Λατινικής Αμερικής. Δεν θα τη βρει μόνο σαν αίσθηση στις νεανικές αναμνήσεις όλων σχεδόν των συγγραφέων του «μπουμ», ούτε μόνο στους τίτλους τόσο του διασημότερου μυθιστορήματος του Μάρκες, στα βιβλικά του «Εκατό χρόνια μοναξιά», όσο κι ενός από τα σημαντικότερα δοκίμια της ισπανικής γλώσσας, του «Λαβύρινθου της μοναξιάς» του Οκτάβιο Πας, όπου ο μεξικανός ποιητής και δοκιμιογράφος ανιχνεύει με μοναδικό τρόπο τις ιδιαιτερότητες της μεξικανικής ταυτότητας. «Η μοναξιά της Λατινικής Αμερικής» θα είναι κι ο τίτλος της αλησμόνητης ομιλίας του Μάρκες στην τελετή απονομής τού Νόμπελ Λογοτεχνίας τον Δεκέμβριο του 1982.
Σ' αυτή την αφόρητη μοναξιά, στην αίσθηση ότι ζουν σε μια λογοτεχνική επαρχία, περιθωριοποιημένη, οπισθοδρομική και απομονωμένη από τον σύγχρονο κόσμο, επιχειρούν να αντιδράσουν οι συγγραφείς του «μπουμ» και να διατυπώσουν τους όρους της δικής τους, μεικτής, κρεολικής, ταυτότητας, που γεννιέται από το πάντρεμα της ευρωπαϊκής τους κληρονομιάς με τον πλούσιο και ζωντανό πολιτισμό των ιθαγενών, από τα ίχνη της ταραχώδους πολιτικής τους ιστορίας, από τη δυστυχία και τη μαγεία που στοιχειώνουν τη ζωή των βασανισμένων Λατινοαμερικανών.
Απ' όλους αυτούς τους συγγραφείς, ο Μάρκες είναι ίσως ο πιο πολυδιαβασμένος, ο πιο αγαπημένος ενός ευρύτατου αναγνωστικού κοινού. Πόσοι δεν μαγεύτηκαν από τα «Εκατό χρόνια μοναξιάς», τον «Έρωτα στα χρόνια της χολέρας», το «Ο στρατηγός στο λαβύρινθό του», το «Ο συνταγματάρχης δεν έχει κανέναν να του γράψει» και τόσα άλλα βιβλία του. Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες υπήρξε πάντα ένας συγγραφέας λαϊκός, ένας μεγάλος παραμυθάς, που κατάφερε να διηγηθεί τους θρύλους και τις ιστορίες της πατρίδας του χρησιμοποιώντας τούς πιο νεωτερικούς λογοτεχνικούς τρόπους. Δεν είναι τυχαίο που οι Κινέζοι αναγνωρίζουν τις δικές τους εμπειρίες στα βιβλία του, που οι Ούγγροι βρίσκουν στα «Εκατό χρόνια μοναξιάς» τη μαγική πραγματικότητα των δικών τους χωριών, δεν είναι τυχαίο που ο μαγικός ρεαλισμός του βρήκε πολλούς μαθητές και μιμητές όχι μόνο στη Λατινική Αμερική, μα και σ' ολόκληρο τον κόσμο. Ένας ακόμα λόγος ίσως είναι η αγαθότητά του, η καλοσύνη και η ανθρωπιά που αποπνέει όλο του το έργο, το οποίο είναι ύμνος και κάλεσμα στη ζωή, την αγάπη, τη συντροφικότητα των ανθρώπων, την ευτυχία.
Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, ο Γκάμπο για τους φίλους του αλλά και για όλους τους ισπανόφωνους, κατάφερε με το έργο του όχι μόνο να κάνει ορατή τη Λατινική Αμερική σε όλο τον κόσμο, όχι μόνο να στρέψει τα βλέμματα στη μαγική και δύσκολη πραγματικότητά της, αλλά και να μπολιάσει τη λογοτεχνία με νέο αίμα και χυμούς. Το Μακόντο του το έκανε πατρίδα για τόσους πολλούς ανθρώπους.
*Η Έφη Γιαννοπούλου είναι μεταφράστρια, υποψήφια δημοτική σύμβουλος με την Ανοιχτή Πόλη
