Από μια εμβληματική προσωπικότητα της Αριστεράς, τον Μίμη Δεσποτίδη, εμπνέεται αυτή τη φορά ο Θανάσης Σκρουμπέλος. "Το δίκοχο του Μίμη", που μόλις εκδόθηκε από το θρυλικό "Θεμέλιο" που ίδρυσε ο Δεσποτίδης με τον Θόδωρο Μαλικιώση πριν από ακριβώς πενήντα χρόνια, κατά τη συνήθεια του γνωστού συγγραφέα, σκηνοθέτη και σεναριογράφου επίσης, διατρέχει την πρόσφατη ιστορία του τόπου.
Μέσα από τη συναρπαστική αφήγηση του ήρωά του Περικλύμενου για την ιστορία της οικογένειάς του και τη θυελλώδη σχέση του με την κατά εννιά χρόνια μεγαλύτερη θεία του Ισμήνη, ο Θανάσης Σκρουμπέλος ξεδιπλώνει όλη τη μεγάλη και τραγική περιπέτεια της Αριστεράς από τα χρόνια του Εμφυλίου μέχρι και τη μεταπολίτευση.
Χρησιμοποιώντας το Δίκοχο ως εμβληματικό στοιχείο γι' αυτά τα χρόνια, ο συγγραφέας διατρέχει μια εποχή και αφιερώνει το βιβλίο του στον Δεσποτίδη, "τον σύντροφο από το μέλλον", όπως τον αποκαλεί, που "είχε την ικανότητα να οσμίζεται το καινούργιο και να το προωθεί" και συνέβαλε στην πνευματική υπεροχή της Αριστεράς εκείνη την εποχή.
"Το Δίκοχο του Μίμη", ο Δεσποτίδης, η Ιστορία, η Αριστερά διατρέχουν την κουβέντα μας, διασχίζοντας το παρόν και το παρελθόν, τη μνήμη και τη σημερινή πραγματικότητα. Άλλωστε για τον συγγραφέα "Τώρα είναι η ώρα που μας καλεί η πραγματικότητα να ξαναοδηγήσουμε το όχημα προς το ζητούμενο, που, πέρα από τους εφικτούς, μας περιμένει και η εκπλήρωση των πνευματικών στόχων της Αριστεράς".
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Το δίκοχο, όχι μόνο ως τίτλος, αλλά ως σύμβολο, διατρέχει όλο το βιβλίο και κατ' επέκταση την ιστορία της Αριστεράς από τον εμφύλιο μέχρι σήμερα. Είναι το δίκοχο του Δημοκρατικού Στρατού με το κυκλωμένο κόκκινο Δ ως σήμα. Πώς να το αναγνώσουμε ως σημάδι ήττας της ένοπλης σύγκρουσης;
Όχι, γιατί η ένοπλη σύγκρουση ήταν απότοκο της τρομοκρατίας που είχε εξαπολυθεί εναντίον της Αριστεράς και των δημοκρατικών αιτημάτων εκείνης της εποχής που ακόμη και σήμερα παραμένουν ανεκπλήρωτα. Σ' όλη την ιστορία της Αριστεράς, τα ίδια αιτήματα επαναλαμβάνονται διαρκώς και για ένα σύγχρονο κράτος που δεν θέλει να βλέπει τον πολίτη ως πελάτη ούτε τον πολιτικό του προϊστάμενο ως ιδιοκτήτη ψυχών και ψήφων που τους κληρονομεί στα παιδιά και τα εγγόνια του. Για μια παιδεία ανοιχτή σ' όλους τους πολιτισμούς κι όχι εγκλωβισμένη σε φοβικά δίπολα. Το Σύνταγμα του '51, αμέσως μετά τον εμφύλιο, έχει ορίσει την παιδεία ως ελληνοχριστιανική, αυτό είναι θηλιά στον λαιμό των ανθρώπων που θα έπρεπε να διαπαιδαγωγούνται ως ελεύθεροι πολίτες ανοιχτοί στην αναζήτηση, την έρευνα και την αμφισβήτηση η οποία είναι η βάση της δημοκρατίας. Μπορώ να διαφωνώ μαζί σου αλλά θα πολεμήσω για να εκφράζεις ελεύθερα τη διαφωνία σου. Οπότε μπορεί να ηττήθηκε στρατιωτικά το '49 η Αριστερά, αλλά νίκησε στο ηθικό και πολιτικό επίπεδο και αυτό γιατί το τότε κράτος επανδρώθηκε από τα δικά τους παιδιά, που το μόνο προσόν που είχαν ήταν η επίδειξη αντικομμουνισμού, οι κουμπαριές, οι σέμπριες και όχι η ικανότητα να φτιάξουν ένα σύγχρονο κράτος, γεγονός που ακόμα το συναντάμε και σήμερα.
* "Το δίκοχο του Μίμη" αφιερώνεται στον Μίμη Δεσποτίδη. Γιατί νιώσατε την υποχρέωση αυτής της αφιέρωσης, δεδομένου ότι η μορφή του Δεσποτίδη δεν συναντάται στην πλοκή της αφήγησής σας, αφού ο Μίμης, έγκλειστος και εξόριστος, δεν έλαβε μέρος στον Δημοκρατικό Στρατό.
Για μένα ο Μίμης, όταν τον πρωτογνώρισα, ήταν η Ιερή σύνοψη της Αριστεράς, των ουτοπιών και των πνευματικών της αναζητήσεων. Η ουτοπία πάντα είναι και θα είναι μπροστά από την εποχή της, είναι το διαρκώς ζητούμενο. Γι' αυτό και ο Μίμης μπορεί να αναχώρησε βιολογικά τον Ιανουάριο του 1981, ωστόσο παραμένει παρών ως κορυφαία πνευματική οντότητα και ως σύμβολο των πνευματικών αναζητήσεων της Αριστεράς.
* Πώς τον θυμάστε, πώς ήταν ως άνθρωπος;
Ήταν ένας ζεστός και παθιασμένος με τα οράματα της Αριστεράς άνθρωπος. Τον συνάντησα στο Παρίσι γύρω στο 1970, μέσα από κομματικό ραντεβού που είχα με τον Αντώνη Μπριλλάκη. Ένα ολόκληρο βράδυ χαθήκαμε σε κουβέντες μαγικές και πραγματικές ταυτόχρονα, γιατί είχε αυτή την ικανότητα ο Μίμης, να ενσαρκώνει άμεσα το όνειρο. Δεν είναι τυχαίο που πίσω από σημαντικά πνευματικά επιτεύγματα των ανθρώπων της Αριστεράς βρισκόταν πάντα ο Μίμης. Προέτρεψε τον Βασιλικό να γράψει το "Ζ", έφερε σε επαφή τον Μίκη με τον Καμπανέλλη και γεννήθηκε το "Μαουτχάουζεν", ίδρυσε το "Θεμέλιο" με τον Θόδωρο Μαλικιώση για να εκδίδεται το πνευματικό έργο της Αριστεράς και οι αποκλεισμένοι από τα επίσημα συγγραφείς, έφερε ξανά στο προσκήνιο, μετά τη χούντα πια, τον μεγάλο αλλά ξεχασμένο Μιχάλη Κατσαρό. Είχε την ικανότητα να οσμίζεται το καινούργιο και να το προωθεί. Ήταν στην κυριολεξία ο σύντροφος από το μέλλον. Ήταν ένας αισιόδοξος οραματιστής, που παλεύοντας με την πραγματικότητα καμιά φορά απογοητευόταν αλλά δεν σταματούσε την πάλη του.
* Στα βιβλία σας καταφεύγετε διαρκώς στη σύγχρονη ιστορία. Σας διευκολύνει προκειμένου να μιλήσετε για το παρόν;
Ο συγγραφέας είναι παιδί της εποχής του. Κανείς δεν μπορεί να πηδήσει πάνω από τον ίσκιο του, μόνο ο Μίμης μπορούσε. Ως παιδί της εποχής μου, προερχόμενος από μια σκληρή γειτονιά όπως ήταν και είναι ο Κολωνός, η συνάντησή μου με την Αριστερά άλλαξε εντός μου τον ρυθμό του κόσμου. Επομένως την ιστορία την σαρκώνω μέσα από τα δικά μου βιώματα, που ήταν βιώματα της πορείας της Αριστεράς. Η Αριστερά είναι το ιστορικό όχημα προς το μέλλον που συγκρούστηκε με το παρακράτος, με τον αυταρχισμό, την αντιπνευματικότητα και τη χοντροκοπιά της καθεστηκυίας τάξης. Επομένως η ιστορία είναι το εργαλείο να ανιχνεύω ψυχές, εποχή, ιδέες και γεγονότα. Κάθε ήρωάς μου είναι ένα τέτοιο όχημα της ιστορίας και του πολιτισμού της εποχής του. Ταυτόχρονα, κουβαλώντας και το ανεκπλήρωτο ουτοπικό όραμα συγκρούεται με τους γύρω του και παράγει την τραγωδία, το δράμα ή τη φάρσα.
* Τι από τα τρία είναι η ιστορία που αφηγείστε αυτή τη φορά;
Θα μπορούσα να πω ότι είναι τραγωδία. Στον Κολωνό έχει γεννηθεί ο Σοφοκλής. Μικροί παίζαμε μπάλα στα αρχαία της Ακαδημίας Πλάτωνα, βάζαμε για γκολπόσ τις σαρκοφάγους. Και να μην το θέλεις, σε διαποτίζει αυτή η ζώσα αν και νεκρή ιστορία. Το ίδιο διαποτίζονται και οι ήρωές μου απ' αυτό. Και δεν συγκρούονται μόνο με την πραγματικότητα που τους περιβάλλει, αλλά και με τον εαυτό τους. Αυτές οι αντιφάσεις λοιπόν διατρέχουν τη δράση των ηρώων "Του δίκοχου του Μίμη", που αγωνίζονται για τις ιδέες της Αριστεράς, την ελευθερία και τη δημοκρατία, και ταυτόχρονα κουβαλούν μέσα τους και τη λάσπη και τη μικρότητα της ανθρώπινής τους ύπαρξης. Κεντρικοί ήρωες εδώ είναι τρεις, ο νεαρός Πέρις (Περικλύμενος), η θεία και ερωμένη του Ισμήνη και ο Μίμης. Η θεία, παθιασμένη αριστερή, σέρνει στον τρελό χορό της τον νεαρό. Ο μόνος που δέχεται και κατανοεί αυτόν τον αιρετικό και εξωστρακισμένο ακόμα και από συντρόφους έρωτα είναι ο Μίμης. Και οι τρεις τους με τα ελαττώματά τους είναι ενιαίες και αδιαίρετες οντότητες της πνευματικότητάς αλλά του γήινου της εποχής του και της Αριστεράς.
* Ολοκληρώνετε το βιβλίο σας με μια απαισιόδοξη, μάλλον, ματιά, υπονοώντας ένα δίκοχο αδειανό.
Υπάρχει και η άλλη ανάγνωση όμως, του αγώνα που συνεχίζεται, γιατί οι στόχοι μας είναι μπροστά. Μπορεί τα οράματα τότε να μην εκπληρώθηκαν, το 15% για την Παιδεία που μας κατέβαζε στα πεζοδρόμια όλα τα γυμνάσια της Ελλάδας κάτω από την ίδια σημαία, το αίτημα για ένα δημοκρατικό κράτος κι όχι πελατών και διαπλοκής είναι ακόμα ζητούμενα. Τώρα είναι η ώρα που μας καλεί η πραγματικότητα να ξαναοδηγήσουμε το όχημα προς το ζητούμενο. Πέρα από τους εφικτούς μας περιμένει και η εκπλήρωση των πνευματικών στόχων της Αριστεράς.
