Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.1°C20.7°C
2 BF 52%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
16.5°C18.5°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 70%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.4°C18.0°C
4 BF 52%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C19.9°C
3 BF 40%
Νόρα Αναγνωστάκη: Συνδύασε την κριτική με την ποιητική διάθεση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Νόρα Αναγνωστάκη: Συνδύασε την κριτική με την ποιητική διάθεση

Πίσω από έναν μεγάλο άντρα, λένε, κρύβεται μια σπουδαία γυναίκα. Στην περίπτωση της Νόρας Αναγνωστάκη, η ρήση επιβεβαιώνεται κατά το ήμισυ.

Ήταν μια σπουδαία γυναίκα, έζησε πλάι σε έναν μεγάλο άντρα, ωστόσο δεν έμεινε στη σκιά του. Αυτόφωτη πνευματική οντότητα, πνεύμα ανήσυχο και οξυδερκές, κατόρθωσε μέσα από το μικρό σε όγκο, αλλά εμβληματικό δοκιμιακό της έργο να εισαγάγει τον νέο τρόπο θεώρησης και να ανανεώσει τον κριτικό λόγο της μεταπολεμικής περιόδου. Ίσως επειδή, όπως εύγλωττα αποτύπωνε στη δική της συνεισφορά στα αντιδικτατορικά «Δεκαοκτώ κείμενα», «Τα έργα του χρέους, όπως και τα έργα της φθοράς, ωριμάζουν αργά και είναι έργα ολόκληρης ζωής».

Ο θάνατός της, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, επαναφέρει στο προσκήνιο ακόμα ένα σημαντικό έλλειμμα της εποχής μας, αυτό της σοβαρότητας με την οποία αντιμετωπίζουμε τον δοκιμιακό και κριτικό λόγο γύρω από τη λογοτεχνία και εν γένει την τέχνη. Η ίδια είχε την ικανότητα να διακρίνει το νέο που κόμιζε η εποχή της και να το αναδεικνύει με σοβαρότητα και έξω από αισθητικές ή ιδεολογικές σκοπιμότητες. "Η τέχνη, και να το θέλουμε, δεν μπορεί πια να είναι για μας μια σπουδή γυμνής ομορφιάς. Αυτό το σκέφτομαι επίμονα κάθε φορά που βλέπω μερικές κινέζικες ζωγραφιές. Θέλω να βγάλω έναν επικήδειο του ανέφελα ωραίου [...] Νομίζω πως δεν μας φτάνει πια η απόλαυση του ωραίου που διαστέλλει την ψυχή σε άχρονη έκσταση. [...] Δεν βρισκόμαστε σ' ένα fin de siècle. Έχουμε ήδη εισχωρήσει βαθιά μέσα σ' ένα ζέοντα και ανασχηματιζόμενο κόσμο. Κι αυτοί που μπορούν να μιλήσουν, για να είναι σύγχρονοι, πρέπει να μιλάνε τη γλώσσα του".

Σκέψεις που θα μπορούσαν να είχαν γραφεί σήμερα, η Νόρα Αναγνωστάκη τις διατύπωνε ήδη από τη δεκαετία του '60 στις "Μαγικές Εικόνες. Επτά δοκίμια, 1960-1965" (εκδ. Τραμ, 1973). Κι αν οι παραπάνω είναι φράσεις - κλειδιά για την κατανόηση του νέου κόσμου της εποχής της, κρατούν την ίδια νοηματοδότηση και σήμερα για τον κόσμο που ανοίγεται μπροστά μας, και παραμένουν ένα μικρό μόνο δείγμα ενός οξυδερκούς μυαλού, ενός σημαντικού αναστήματος στη δοκιμιογραφία και τα ελληνικά γράμματα.

Η Νόρα Αναγνωστάκη έζησε στην πλέον ταραγμένη εποχή της νεότερης Ιστορίας μας, στη δίνη της πόλωσης και των μεταπολεμικών, κυρίως, αντιπαραθέσεων. Δεν υπέταξε τη δοκιμιογραφία στην ιστορική στιγμή, αλλά στάθηκε στην τεκμηριωμένη, εμπεριστατωμένη θέαση της λογοτεχνίας. Έζησε όμως και μέσα σε ένα πολύτιμο δούναι και λαβείν αγάπης. Του Μανόλη Αναγνωστάκη και του μοναχογιού τους Ανέστη. Μοιράστηκε με τον Μανόλη τις αγωνίες και τους αγώνες της Αριστεράς και τις πνευματικές αναζητήσεις της εποχής. Έδωσε αγάπη στους φίλους τους, συνοδοιπόρους στα πολιτικά αλλά και αισθητικά προτάγματα που κάθε φορά έθεταν οι ημέρες τους.

Το βιβλιοπωλείο στη Θεσσαλονίκη, η εμβληματική "Κριτική" του Μανόλη, η μετακόμιση στην Αθήνα, το ανοιχτό σπίτι της Νόρας και του Μανόλη, η εκλεκτή μαγειρική της, η ευγενής παρουσία της, η κοινή πορεία τους, η ποίησή του, το κοφτερό μυαλό της, συνέθεσαν τον καμβά, στον οποίο η Νόρα φιλοτέχνησε τη δική της ξεχωριστή αυτόφωτη ψηφίδα. Οξυδερκής, με μεγάλη κατάρτιση και ανοιχτή σε ό,τι καινούργιο κόμιζε η τέχνη της γραφής και η θεωρία της λογοτεχνίας στα ταραγμένα μετεμφυλιακά χρόνια, κατέθεσε το κύριο σώμα του έργου της σε μια εποχή που οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις σκίαζαν το πνευματικό και λογοτεχνικό πεδίο και δεν βοηθούσαν ιδιαίτερα την ανανέωση του κριτικού λόγου. Κατόρθωσε να υπερβεί την ιστορική συγκυρία, μένοντας προσηλωμένη στη διαχρονία της κριτικής σκέψης. Ως εκ τούτου, η συνεισφορά της στην ανανέωση του κριτικού λόγου τής μεταπολεμικής περιόδου υπήρξε πολύ σημαντική.

Η Νόρα Αναγνωστάκη μεταφράζει, ταυτόχρονα με την έκδοσή του το 1960, εκτενή αποσπάσματα του έργου "Ο βαθμός μηδέν της γραφής" του Ρολάν Μπαρτ, φέρνοντας το όνομα του Γάλλου θεωρητικού στην Ελλάδα την περίοδο που μόλις έχει εμφανιστεί στη Γαλλία. Επιπλέον, αναδεικνύει τα προτάγματα του "Νέου Μυθιστορήματος". Σε μια περίοδο που στα ελληνικά λογοτεχνικά πράγματα η λογοτεχνία κρίνεται και αναλύεται από τους ίδιους τους λογοτέχνες, η Νόρα Αναγνωστάκη εμφανίζεται με τα δοκίμιά της και με πρωτότυπη και διεισδυτική ματιά παραδίδει νέους κώδικες ανάγνωσης στο έργο νέων τότε αλλά και, καθιερωμένων ήδη ποιητών, όπως ο Μίλτος Σαχτούρης, η Ελένη Βακαλό, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Δ.Π. Παπαδίτσας, ο Κλείτος Κύρου κ.ά.

Η Νόρα Αναγνωστάκη, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1930. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, όμως δεν άσκησε ποτέ τη δικηγορία, αντιθέτως εργάστηκε ως βιβλιοπώλης στη Θεσσαλονίκη. Είχε τη δική της σημαντική συμβολή στο περιοδικό "Κριτική" του Μανόλη Αναγνωστάκη, του οποίου υπήρξε υπεύθυνη για την παρουσίαση κειμένων λογοτεχνίας και θεωρίας της λογοτεχνίας και στο οποίο πρωτοεμφανίστηκε με το δοκίμιο "Προοίμιο στην ποίηση της Ελένης Βακαλό". Συνεργάστηκε επίσης με τα περιοδικά "Ενδοχώρα", "Νέα Πορεία" και "Χρονικό" και συμμετείχε στα αντιδικτατορικά "Δεκαοχτώ Κείμενα" που εκδόθηκαν στη διάρκεια της χούντας, το 1970.

Εκτός από τις "Μαγικές Εικόνες" εκδόθηκαν επίσης τα έργα της "Διαδρομή: δοκίμια κριτικής 1960-1995" (εκδ. Νεφέλη, 1995) και "Κριτικές ασκήσεις" (εκδ. Στιγμή, 1988). Σ' αυτά τα λίγα "αλλά εμβληματικά δοκίμιά της", όπως χαρακτηριστικά σημειώνει στο "Λεξικό νεοελληνικής λογοτεχνίας" ο κριτικός της λογοτεχνίας Αλέξης Ζήρας, "συνδύασε την ελεύθερη πραγμάτευση και τον αδιάκοπο διάλογο με τη γλώσσα και το ύφος του έργου, έναν συνδυασμό που έχει αρκετά κοινά στοιχεία με τον τρόπο κριτικού διαλόγου του Γάλλου Ρολάν Μπαρτ.

Η απουσία στενών θεωρητικών δεσμεύσεων και η ανοιχτή εκδήλωση της προσωπικής της συμπάθειας για τα έργα που επέλεγε είναι δύο από τους βασικούς άξονες του κριτικού εγχειρήματός της, αν και εξίσου βασική συνισταμένη της αξιολόγησής της υπήρξε η πηγαία ποιητική της διάθεση". Το 1966 τιμήθηκε με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της.

Χθες ο "κόσμος των γραμμάτων αποχαιρέτησε μια σύμμαχό του, μια γυναίκα που με το αυστηρά κριτικό και στοχαστικό πνεύμα της συνέβαλε στην άνθηση του γραπτού λόγου και με τις πολιτικές της πράξεις και ιδέες στην άνθηση του αριστερού οράματος", όπως σημειώνει στην ανακοίνωσή της η Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL