της Ευγενίας Μπογιάνου
Πέντε εκτενή διηγήματα απαρτίζουν τη συλλογή διηγημάτων του Αμερικανού Ντένις Τζόνσον με τον παράδοξο τίτλο «Η γενναιοδωρία της γοργόνας», η οποία κυκλοφόρησε το 2018, έναν χρόνο δηλαδή μετά τον θάνατο του συγγραφέα. Η ύλη που ενοποιεί τις ιστορίες, αλλά και που κυριαρχεί σε όλο το προηγούμενο έργο του Τζόνσον (το «Δέντρο από καπνό» που κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη, μείζον έργο του, βραβεύτηκε το 2007 με το National Book Award), γίνεται εύκολα ορατή: η φθορά, η αρρώστια, η κατάρρευση, η μοναξιά, ο εθισμός, οι λάθος επιλογές, οι εμμονές, ο θάνατος.
Αυτός ο τελευταίος είναι πανταχού παρών. Όχι μόνο ή όχι τόσο επειδή, καθώς έγραφε ο Τζόνσον, ήταν ήδη άρρωστος, γνωρίζοντας ίσως ότι το επικείμενο τέλος δεν ήταν μακριά. «Καταλαβαίνετε προφανώς ότι, την ώρα που τα γράφω αυτά, δεν έχω πεθάνει. Μπορεί όμως να έχω μέχρι να τα διαβάσετε». Οι ήρωες σε όλο το συγγραφικό του έργο έχουν επίγνωση της θνητότητάς τους. Αυτό δίνει στη ζωή την όψη ματαιότητας που καθορίζει επιλογές και στάσεις, αλλά της δίνει και μια γλυκιά ανεμελιά, την τρυφερή ματιά των ηρώων του Τζόνσον, το χιούμορ, τον αυτοσαρκασμό τους, το απλωμένο χέρι, το χέρι που έχουν τη δυνατότητα να δώσουν στον άλλον, γιατί στο πρόσωπο του άλλου αναγνωρίζουν τον εαυτό τους, τον ίδιο τσακισμένο, ηττημένο, πεσμένο στα τέσσερα εαυτό, που βλέπει τους γύπες να κάνουν κύκλους πάνω από το κεφάλι του, αλλά που κάπου στο βάθος διακρίνει κι ένα κομμάτι γαλάζιου ουρανού.
Ο Τζόνσον γράφει ωδή στη φιλία. Η φιλία σώζει ζωές, αυτό λέει. Επιβιώνει παντού, ακόμη και μέσα στις φυλακές, ακόμη και όταν ο καρκίνος κατατρώει τα πάντα. Οι ιστορίες του μπορεί φαινομενικά να μην έχουν κέντρο βάρους, αλλά είναι ιστορίες από ανθρώπους για ανθρώπους, ιστορίες «για παραστρατημένους αγγέλους». Η πρόζα του Τζόνσον είναι βαθιά θλιμμένη χωρίς να γίνεται ούτε στιγμή θλιβερή, ακριβώς γι’ αυτό: γιατί είναι ανθρώπινη. Η γραφή του λιτή (υπηρετεί πολύ αρμονικά το κείμενο η μετάφραση του Κώστα Σπαθαράκη), χωρίς τίποτα περιττό ή επιτηδευμένο, με έντονη την εντύπωση της προφορικότητας, φέρνει στο μυαλό τον Κάρβερ, που άλλωστε υπήρξε δάσκαλος και επιρροή του. Οι ήρωες του είναι άνθρωποι που δεν παίρνουν τίποτε στα σοβαρά. Κυρίως δεν παίρνουν στα σοβαρά τον εαυτό τους. Αυτή είναι η δύναμή τους. Μαζί και η αδυναμία τους. Είτε μιλούν από την κουζίνα του σπιτιού τους είτε από κάποιο κέντρο αποτοξίνωσης είτε από το κελί μιας φυλακής, δεν ξενίζουν, αλλά εκπέμπουν ένα είδος οικειότητας που έχει να κάνει με τις ραγισματιές τους, αλλά και με τον εξομολογητικό υπόγειο σπαραγμό τους, που δεν ζητάει συγχώρεση αλλά μόνο αποδοχή.
Το αμερικανικό όνειρο τούς έχει δείξει από καιρό τα νύχια του. Τους πέταξε στο περιθώριο. Οι ίδιοι είναι το περιθώριο. Αποσυνάγωγοι και μόνοι. Γεννημένοι λες για να χάσουν. Για να τα χάσουν όλα κι ακόμη πιο πολλά. Αλλά δεν χάνουν ποτέ τη ματιά. Μπορούν να κοιτάζουν ο ένας τον άλλον. Και αυτό από μόνο του είναι κάτι.
Στο τελευταίο διήγημα της συλλογής λέει κάπου ο ήρωας, αποτυχημένος ποιητής Κέβιν Χάρινγκτον: «Με τον καιρό εγκατέλειψα το προσωπείο του ποιητή∙ έκτοτε έχω μεταμφιεστεί σε κριτικό λογοτεχνίας και είχα πολύ μεγαλύτερη επιτυχία, αλλά η κριτική δεν είναι αληθινή - δεν είναι κάτι αληθινό». Η κριτική δεν είναι κάτι αληθινό, λοιπόν. Και σίγουρα ο Ντένις Τζόνσον δεν την χρειάζεται.
Η λογοτεχνία όπως πρέπει να είναι: γενναιόδωρη. Ένα σχεδόν σιωπηλό επίτευγμα.
Ντένις Τζόνσον, «Η γενναιοδωρία της γοργόνας»
Εκδ. Αντίποδες
Μετάφραση: Κώστας Σπαθαράκης
224 σελ. Τιμή:14,50 ευρώ
