Της Ευγενίας Μπογιάνου
Ο Ίταλο Καλβίνο, πριν από τις «Αόρατες πόλεις», πριν από τους «Δύσκολους έρωτες», πριν από το «Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης», με άλλα λόγια ο Καλβίνο πριν γίνει ο Καλβίνο που αγαπήσαμε, γράφει έναν πικρό στοχασμό πάνω στον σφετερισμό της εκλογικής διαδικασίας με τίτλο «Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου». Η γραφή του έργου κρατάει δέκα χρόνια, από το 1953 έως το 1963, χρόνια καθοριστικά για την πορεία του Καλβίνο, καθώς το 1957 αποχωρεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα, του οποίου υπήρξε μέλος από το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά.
Ο ήρωας και alter ego του Αμερίγκο Ορμέα, μια βροχερή θλιμμένη μέρα, προχωρώντας «πέρα από τα όρια του κόσμου του», περνάει στον περιφραγμένο κόσμο του «Κοτολένγκο». Πρόκειται για ένα ίδρυμα Ατόμων με Αναπηρία, είτε σωματική είτε ψυχική, που ανήκει στην Καθολική Εκκλησία, προπύργιο επίσης του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος. Το 1953 η Χριστιανική Δημοκρατία είχε καταθέσει ένα νομοσχέδιο για την αλλαγή της απλής αναλογικής σε ενισχυμένη. Ο ίδιος ο Καλβίνο ως υποψήφιος του Κομμουνιστικού Κόμματος είχε επισκεφτεί το «Κοτολένγκο» και αργότερα, το 1961, ζήτησε να είναι εκλογικός αντιπρόσωπος σ’ αυτό. Προφανώς τα όσα είδε εκεί είχαν τόσο σφοδρή επίδραση στην ψυχή του, που τον ώθησαν να δημιουργήσει τον Αμερίγκο, που «προτιμούσε να μην έχει επαγγελματική επιτυχία, αλλά να παραμένει σωστός άνθρωπος».
Ο Αμερίγκο, «πρόθυμος πάντα να συνθέσει τα αντίθετα», δεινός παρατηρητής, με την ικανότητα να μπορεί να βλέπει τα πράγματα και από την πλευρά του άλλου, του αντιπάλου, παθαίνει ένα είδος υπαρξιακής και νοητικής κρίσης, καθώς η πραγματικότητα ενός στρεβλού κρυμμένου κόσμου -«ήταν μια κρυμμένη Ιταλία αυτή που παρήλαυνε σ’ εκείνη την αίθουσα, το αντίθετο εκείνης που καμαρώνει κάτω απ’ τον ήλιο»-, ενός κόσμου που νοσεί και πάσχει, εισβάλλει με τον πιο έντονο τρόπο στο οπτικό του πεδίο, παρασύροντας μαζί του βεβαιότητες και παγιώσεις. Η χειραγώγηση των ανήμπορων, που γίνονται πιόνια στα χέρια αδίστακτων επιτήδειων δίχως ίχνος ανθρωπιάς, ραγίζει μια χορδή της ευαίσθητης ψυχής του. Όπου, καθώς το έργο του Καλβίνο λειτουργεί και ως αλληγορία -«στον κόσμο μας που θα μπορούσε να γίνει ή να είναι ήδη Κοτολένγκο»-, ανήμπορος μπορεί να θεωρηθεί διαχρονικά, ο οποιοσδήποτε άνθρωπος δεν διαθέτει εκείνα τα εργαλεία γνώσης και παιδείας που θα του επέτρεπαν την ορθή κρίση, καθιστώντας τον υπεύθυνο για τις πράξεις και τις επιλογές του και ο οποίος γίνεται εύκολα βορά ψηφοθηρίας και εκμετάλλευσης.
Και το διανοητικό άλγος του Αμερίγκο ξεκινά. Τα ερωτήματα, πάντα επίκαιρα στον κόσμο της Αριστεράς, είναι αδυσώπητα και οι απαντήσεις -πώς αλλιώς;- εξαιρετικά δύσκολες. Έρχεται αντιμέτωπος με τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα της δημοκρατίας. Καταλαβαίνει πως το να υπερασπίζεσαι τους θεσμούς από μόνο του δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα. «Η ηθική μας οδηγεί στη δράση. Αν όμως η δράση είναι άχρηστη;» Κλασικά τα διλήμματα: ανάμεσα σε θεωρία και δράση, ανάμεσα σε σωστό και δίκαιο. «Το να χεις δίκαιο είναι πολύ λίγο», ένα από τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει.
Ο Αμερίγκο παραμένει μέχρι το τέλος διχασμένος. Διχασμένος ανάμεσα στον αδιάλλακτο επαναστάτη και τον ολύμπιο φιλελεύθερο. Και στο κέντρο όλων ο άνθρωπος. Η απάντηση σε όλες τις ερωτήσεις, ο άνθρωπος. Ο Αμερίγκο συγκινείται από την αμέριστη αγάπη ενός χωριάτη προς τον ελλειμματικό γιο του. «Το ανθρώπινο ον φθάνει εκεί που φθάνει η αγάπη. Δεν έχει όρια, εκτός από κείνα που θέτουμε εμείς οι ίδιοι». Πικρός, διαχρονικά επίκαιρος στοχασμός ενός μεγάλου διανοητή.
Italo Calvino, «Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου»
Εκδ. Κριτική
Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς - Radin
120 σελ. Τιμή: 8 ευρώ
