Του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Ομολογούμε αμηχανία ενώπιον της λευκής επιφάνειας του υπολογιστή γι’ αυτό το κείμενο, αφού η εξοικείωσή μας με το μουσικό και το αρχιτεκτονικό σύμπαν του Ιάννη Ξενάκη (1922 - 2001) είναι στοιχειώδης. Όμως η σημασία της αναβίωσης ενός από τα αμελημένα ώριμα έργα εκείνου, που, ομού με τον Νίκο Σκαλκώτα, είναι οι μόνοι παγκόσμιας αναγνώρισης ακραιφνώς λόγιοι συνθέτες της χώρας, δεν θα επέτρεπε τη φυγομαχία. Ιδίως όταν από μέρος της μουσικής δημοσιογραφίας και κριτικής οι δικές του «Βάκχαι» αντιμετωπίζονται ως «η μοναδική όπερα» του Ξενάκη, χαρακτηρισμός που μάλιστα προηγείται εκτενών συνεντεύξεων των πρωτεργατών αυτής της αναβίωσης, του πολυσχιδούς αρχιμουσικού Νίκου Βασιλείου και του ανήσυχου ηθοποιού και σκηνοθέτη Γιάννου Περλέγκα.
«Ο Ιάννης Ξενάκης επανεγγράφει το 1993, κατόπιν παραγγελίας του Operafactory του Λονδίνου, τις Βάκχες του Ευριπίδη» αναφέρει ο δεύτερος των συντελεστών στην προμετωπίδα εισαγωγικού του σημειώματος υπό τον τίτλο «Μια διπλή υπόμνηση», στο έντυπο για τον προγραμματικό κύκλο «Στα όρια της φωνής» που ολοκλήρωσε βαρυσήμαντα τις «Ημέρες μουσικού θεάτρου» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στην Καλλιθέα. Στο ίδιο κείμενο παρέχεται ενημέρωση ότι ο Ξενάκης «επιλέγει να χρησιμοποιήσει μόνο τα έξι χορικά του έργου ... εξοβελίζοντας όλα τα επεισόδια της τραγωδίας». Έπεται, ως αναπόφευκτο, το ερώτημα: «Μοιραία, αναρωτιέσαι γιατί λείπει όλο το υπόλοιπο έργο του Ευριπίδη», και, ως απάντηση η απόδοση της «απουσίας» αυτής στη γνώση «από το σύνολο των αναζητήσεων του έργου του Ξενάκη ότι κατά βάση η έγνοια του ήταν η αποτύπωση περισσότερο μιας, ας το πούμε, συλλογικής φωνής, της φωνής του πλήθους, μιας συλλογικής ψυχής και συνείδησης, παρά η ατομικότητα μιας εκάστης φωνής».
Το συμπέρασμα ανήκει ασφαλώς σε εκείνα που σαγηνεύουν τον συνειρμό επειδή ηχούν εύλογα, ιδίως εν όψει της ελληνικής βιογραφικής δοκιμασίας του νεαρού Ξενάκη. Των νεανικών κομμουνιστικών του πεποιθήσεων, του παρ’ ολίγον μοιραίου τραυματισμού του στην εμφύλια σύγκρουση, της εμβληματικής παραμόρφωσης του εκφραστικού προσώπου του. Η παρακολούθηση, ωστόσο, της δεύτερης από τις δύο συναπτές παραστάσεις (12.07.2018), που σχολιάζουμε σήμερα κατά παρέκκλιση χρονικής σειράς ακριβώς λόγω της σπουδαιότητας που της αποδίδουμε, μας γέννησε ερωτήματα. Ιδίως αφού διεξήλθαμε άλλο κείμενο στο ίδιο έντυπο, του έτους 1966, του ίδιου του Ξενάκη αυτή τη φορά, προφανώς επ’ ευκαιρία της γνωστότερής του «Ορέστειας». Θαυμάσαμε σε αυτό την καθαρή ματιά και τη θετικιστική ακρίβεια των θεωρήσεων του συνθέτη και αρχιτέκτονα τόσο σχετικά με την αναζήτηση κριτηρίων ενός βιώσιμου τρόπου για τη μουσική αναπαράσταση του αρχαϊσμού στην τραγωδία όσο και αναφορικά με την ποιητική του λόγου ως ενός από τους κατ’ αυτόν δύο όρους (ο άλλος είναι οι «καθηλωτικές ιδιότητες των μύθων») μιας απλώς ενδεχόμενης κατά τον ίδιο (!) επιβίωσης του αρχαίου δράματος. Δέσμιοι αυτού του προβληματισμού, προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε τι είχε όντως επιδιώξει ο Ξενάκης με τις «Βάκχες» του, κυρίως μέσα από το πώς τις είδε να πραγματώνονται ο ίδιος στη μοναδική τους μέχρι σήμερα πρώτη παρουσίαση. Αν και περιορισμένη, η έρευνα μάς επιφύλασσε εκπλήξεις...
