«Η ομόνοια και η ομοψυχία δεν είναι από τα προτερήματα των Ελλήνων, καθώς δεν μπορούμε εύκολα να συνεννοηθούμε σε πολλά επίπεδα, κάτι που παραδέχεται και ο ίδιος ο Αριστοφάνης, αφού υποστηρίζει πως εμπλεκόμαστε, από τότε που εκείνος έγραφε τα έργα του, σε εμφυλίους, ανταγωνισμούς και συγκρούσεις πάσης φύσεως». Αυτά υπογραμμίζει μεταξύ άλλων ο συνθέτης Νίκος Κυπουργός, τον οποίο συναντήσαμε στις πρόβες της «Ειρήνης» για το Εθνικό Θέατρο, παράσταση που κάνει πρεμιέρα στις 21 και 22 Ιουλίου στην Επίδαυρο.
Ο Κυπουργός, γνωστός για τις συνθέσεις του στο θέατρο, προχωρά εδώ στη δημιουργία ενός μουσικού έργου πάνω στον Αριστοφάνη, με εναλλαγές του κωμικού και του τραγικού στοιχείου, κάτι που φαντάζει ιδανικό, όπως λέει, για ένα τέτοιο εγχείρημα.
Ο γνωστός συνθέτης εξηγεί ότι το αρχαίο δράμα αποτελούσε πάντα μια μορφή μουσικού θεάτρου. Το γεγονός ότι το έργο του Αριστοφάνη είναι γνήσια «λαϊκό», εξακολουθώντας και σήμερα να απευθύνεται σ’ ένα ευρύ κοινό, δεν τον εμπόδισε να το προσεγγίσει με τους όρους του σύγχρονου μουσικού θεάτρου.
«Θα δούμε μια ‘Ειρήνη’ που δεν έχει καθόλου επιθεωρησιακό χαρακτήρα και θέλω να πιστεύω ότι αφυπνίζει παρότι παραμένει μια κωμωδία. Άλλωστε πίσω από τα μεγάλα έργα δεν κρύβεται ποτέ μια διάσταση» και προσθέτει: «Ο καθένας από τους χαρακτήρες έχει τον δικό του ‘μουσικό ρυθμό’. Η Πάροδος π.χ. είναι γεμάτη συνθήματα που έλκουν την έμπνευσή τους από την πολιτική, κοινωνική, ποδοσφαιρική, στρατιωτική, ακόμα και θρησκευτική πραγματικότητα».
Και δεν διστάζει να υποστηρίξει πως «το οπαδιλίκι είναι το χειρότερο κακό, καθώς οι άνθρωποι βολεύονται και παύουν να σκέφτονται, περιμένοντας έτοιμες λύσεις, κάτι που είναι τραγικό. Ο φανατισμός είναι ένδειξη υπανάπτυξης».
Η «Ειρήνη» γράφεται σε μια ανάπαυλα του Πελοποννησιακού Πολέμου, όπου θεωρητικά μπορεί να εδραιωθεί, ωστόσο κρατά ελάχιστα, όπως μας εξηγεί. «Έτσι η ειρήνη δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα διάλειμμα μεταξύ δυο πολέμων, μια ουτοπία, καθώς ο πόλεμος είναι πάντα παρών. Ένας πόλεμος σε φατρίες, τάξεις, πρόσωπα, οικογένειες, ακόμα και μέσα μας».
«Απέφυγα να κάνω ακραίους πειραματισμούς»
Ο Κυπουργός σκηνοθετεί μουσικά τα έργα του επιλέγοντας και χρησιμοποιώντας πάντα μια προσωπική αφήγηση. «Είναι ένα μουσικό έργο, με νόμους της όπερας, άρα η μουσική δραματουργία είναι καθοριστική. Έχει στέρεη δομή που αρκετές φορές διασκευάζεται για να προσαρμοστεί στις μουσικές ανάγκες. Η δράση είναι ενσωματωμένη στη μουσική, που έχει τη δύναμη να φωτίζει πολλά αθέατα σημεία, τα οποία δεν μπορούμε να αφηγηθούμε. Άλλωστε η μουσική ενεργεί πολλές φορές και υπόγεια στη δραματουργία» μας εξηγεί.
Όταν τον ρωτάμε από πού εμπνέεται τη μουσική του σύνθεση, είναι κατηγορηματικός: «Απέφυγα να κάνω ακραίους πειραματισμούς. Ούτε κάτι σύνθετο ακουστικά, καθώς ο Αριστοφάνης παραμένει ένα λαϊκό θέατρο. Ωστόσο αναζητάμε ένα προσωπικό ύφος που να τα συνδέει όλα αυτά ιδανικά και δοκιμάζουμε πράγματα που μας πάνε πιο μπροστά από το προφανές. Δοκιμάζω τη χρήση πολυφωνίας και πολυρυθμίας καθώς και το πώς περνάμε από την πρόζα στο τραγούδι και το αντίστροφο» μας λέει.
Αρωγοί του στη μουσική παράσταση της «Ειρήνης» είναι οι έμπειροι λυρικοί τραγουδιστές Τάσης Χριστογιαννόπουλος και Ειρήνη Καράγιαννη, ένας αυστηρά επιλεγμένος χορός και βέβαια ένας κατ’ εξοχήν αριστοφανικός Τρυγαίος στο πρόσωπο του Τζίμη Πανούση.
«Έχουμε έναν δεκαεξαμελή Χορό, οχτώ άνδρες και οχτώ γυναίκες, γιατί στο μουσικό θέατρο έχουμε ανάγκη από ισορροπία φωνών. Και εδώ ο Χορός έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος και η συνεργασία με τον Δημοσθένη Παπαμάρκο, που έκανε το λιμπρέτο».
Μας αποκαλύπτει πως ο Πόλεμος εδώ δεν είναι μια καρικατούρα, αλλά ένας ελκυστικός άντρας που σοβαρός, ψύχραιμος αλλά και επικίνδυνος, τραγουδάει μια μπαλάντα που γοητεύει το κοινό. Κινεί τα νήματα σαν μαριονέτα και βρίσκει τους ανθρώπους που θα φτιάξουν τα όπλα και θα τα πουλήσουν. Ο Πόλεμος δεν υπάρχει χωρίς την Ειρήνη και εκείνη χωρίς αυτόν. Όσον αφορά τον Ερμή και τον λόγο του, θα μπορούσε να εκφωνηθεί σήμερα στη Βουλή από έναν φωτισμένο ηγέτη, σχολιάζει ο Νίκος Κυπουργός.
Ορμώμενος από την αγάπη του Αριστοφάνη στις συχνές εναλλαγές ύφους και μέτρου, καθώς και στις συχνές αναφορές σε ομότεχνούς του, σύγχρονους και παλαιότερους, ο συνθέτης μπήκε στον πειρασμό να χρησιμοποιήσει υλικά και κώδικες από διαφορετικά είδη μουσικού θεάτρου -από την όπερα, το μιούζικαλ και το καμπαρέ μέχρι τους βυζαντινούς ύμνους- αλλά και μια πιο σύγχρονη γλώσσα: ρυθμική, αρμονική, ηχοχρωματική, όπως σημειώνει.
«Ειδικά στη χρήση της φωνής θέλησα να ανιχνεύσω διαφορετικούς τρόπους εκφοράς στα όρια ανάμεσα στην απαγγελία και το τραγούδι. Κι ακόμα να κάνω κάποιες έμμεσες ή άμεσες αναφορές σε άλλους συνθέτες, λόγιους και μη. Πρόκειται για ένα ‘μουσικό παιχνίδι’ με σύντομες αναφορές σε πολλούς Έλληνες συνθέτες, από τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη έως τον Τσιτσάνη και τον Βαμβακάρη. Η μουσική μου περιλαμβάνει από σάτιρα της όπερας έως κάποια στοιχεία ροκ και άλλα που παραπέμπουν στην Ανατολή».
«Στην παράσταση η Ειρήνη προσπαθεί μάταια να μιλήσει» ομολογεί ο συνθέτης. «Σε μια γλώσσα ανήκουστη, ακατανόητη ή ξεχασμένη πια, σαν τη χαμένη μας αθωότητα. Κραυγή ζωής και θρήνος θανάτου. Φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Και ο Πόλεμος άλλοτε βάρβαρος και τρομακτικός, άλλοτε πολιτισμένος και ελκυστικός.
Δεν έχει αλλάξει η έννοια του πολέμου από την εποχή του Αριστοφάνη μέχρι σήμερα. Πολεμάμε ανά τους αιώνες στο όνομα πάντοτε της ειρήνης. Αλλά, ακόμα και σε καιρό ειρήνης, ιαχές άλλων πολέμων φτάνουν έως εμάς. Πολεμάμε ενάντια στην αδικία, τη φτώχεια, την ευτέλεια. Αλλά και πολεμάμε για τις ιδέες μας, για τη δικαιοσύνη, για την ελευθερία. Πολεμάμε μέσα μας για μια εσωτερική ειρήνη που δεν είναι εύκολο να τη βρούμε σ’ αυτή τη ζωή. Ίσως μόνο όταν κάποτε αναπαυθούμε εν ειρήνη»!
Στην παράσταση θα εμφανίζεται ζωντανά η Καμεράτα υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Πέτρου. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης, τη χορογραφία η Σεσίλ Μικρούτσικου, τα κοστούμια η Ελένη Μανωλοπούλου.
